Þjóðólfur - 11.06.1918, Blaðsíða 1

ÞJÓÐÓLFUR
65. árgangnr.
Reykjayík, 11. jiiní 1918.
12. tölnblað.
ÞJÓÐÓLFUR kemur út einu sinni í
viku. Kostar til ársloka kr. 4,00. Gjald-
dagi fyrir lok júlimánaðar. Afgreiðslu
annast Björn Björnsson bókbindari,
Laugaveg 18, sími 286.
Sxða f o rsætisr áðher r a.
Þjóðólfi þótti rétt að birta
ræðu forsætisráðherra á dálk-
um sínum, þó að komin væri
hún áður á prent annarstaðar.
Hún er þess makleg, að hún
komi sem flestum iyrir sjónir.
Hr. Jón Magnússon liefir
hlotið næstum því almannalof
fyrir tölu sína. Slíkt má hann
að nokkru þakka þvi, hve
óvanir menn eru hér ráðherra-
og stjórnmálaræðum, er nokk-
ur veigur er í og verulegur
gróði sé að. Margt er og vel
um ræðu hans. Pað er efni í
henni, hún er Ijós, laus við
útúrdúra og hnútuköst. Hún
kemur þeim utanþingsmönn-
um að gagni, er glöggva vilja
sig að nokkru á stjórnarhög-
um vorum og stjórnmálahorf-
um og velja sér þar afstöðu.
Þar er saga fánamálsins rakin
rækilega frá í fyrra og til þessa.
Ræðan verður síðar nokkur
heimild, er samin verður saga
sjálfstæðis- og fullveldisbaráttu
vorrar. Þótt forsætisráðherra
haíi ekki sannfært Þjóðólf um,
að nauðsyn bæri til að kveðja
þing saman í apríl, verður að
játa, að hann ver mál sitt lag-
lega. Seinasti hluti ræðunnar
eða lok hennar hljóða um inn-
anlandsmál vor eða stefnu þá
annarsvegar, er, að skoðun
stjórnarinnar, verði að hafa í
þeim, og stefnu alþingis eða
stefnuleysi í sömu málum hins
vegar.
Það sést á ræðu ráðherra,
að stjórn Sjálfstæðisflokksins
á frumkvæði að því, að fána-
málið var tekið á dagskrá í
fyrra, og að forsætisráðhei'ra
hefir leitað hófanna við Dani
um það, er hann fór utan með
stjórnarfrumvörpin fyrir þing
1917. Flefir hann þá fengið litla
áheyrn. Zahle þá sagt hið sama,
sem hann sagði í vetur, að
hann vildi ekki taka fánamál-
ið eitt til meðferðar, heldur
sambandsmálið alt. Hefir þing-
inu verið þetta kunnugt i fyrra,
því að forsætisráðherra kveðst
haía skýrt því frá ummælum
Zahles. En alþingi lét slíkt ekki
á sig fá, heldur afgreiddi þings-
ályktunartillögu um fánann ein-
úm rómi. En svo er að sjá,
®em það liafi þá eklci verið
^tlunin að semja um sam-
kandsmálið, þó að Danastjórn
læri slíks á leit, sem víst var,
samkvæmt því sem fyrr er
greint, og þingið hafi viljað kom-
ast hjá samningum. Hr. Jón
Magnússon kveðst hafa haldið
því fram við Dani, að »almenn-
ar samningaumleitanir ættu ekk-
ert að koma fánamálinu við«
og látið í ljós, að hann væri
heldur vondaufur um, að »hepn-
ast mundi að ná samkomulagi
í einu um alt«. Þetta sagði hann
við Danastjórn í utanför sinni
eftir þing, er hún stakk öðru
sinni upp á samningum. Þá
er hann hreyfði samning-
um við þingmenn hér í
Réykjavík, er hann var heim
kominn, voru »undirtektir dauf-
ar«. En þá virðist svo, sem
þeim hafi snúizt hugur, því að
nokkru síðar nefnir hann
samninga aftur, gerði þá ráð
fyrir, að sendimenn kæmi frá
Dönum. »Allir þeir þingmenn,
sem eg þá talaði við, tóku vel
í málið«, segir hr. J. M. Síðan
símar hann það til Danmerk-
ur. Af öllu þessu sést og, að
Danir eiga frumkvæði að samn-
ingum um sambandsmálið. Is-
lendingar ekki farið fram á það,
og Danir hafa líka »skotið því
fram«, að hentugt væri, að þeir
gerðu sendimann eða sendi-
menn á fund vorn. Islend-
ingar hafa »að eins tekið
kurteisu boði«, sem forsætis-
ráðherra kemst réttilega að
orði.
Þó að forsætisráðherra eigi
ekki upptök fánamálsins og
hann hafl flutt það fyrst fyrir
beiðni manna, er löngum hafa
verið á öndverðum meið við
hann í stjórnmálum, þá er ekki
ástæða til að efa einlægni hans
við það, enda flutti hann það
vel ytra í vetur. Hann kann-
ast við það, að hann hafi að
nolckru skift skoðun á því og
gerir grein fyrir, hvað valdi.
Slíkt ættu stjórnmálamenn vor-
ir alt af að gera, er þeir breyta
stefnu. En ofan á skoðanaskifti
hafaþeirsöðlaðþviaðbefaámóti
þeim. Það gerðu bræðingsmenn
1912 og flestir »langsummenn«
1915.
Næsta gagnslitið er að eyða
miklum tima í þref um, hvort
rétt hafi verið að heyja þing í apr.
eða ekki fyrr en seinna. Þjóð-
ólfur hélt því fram (i fyrsta
tölublaði sínu þ. á.), að ekki
hefði átt að kveðja það sam-
an fyrr en á venjulegum þing-
tíma. Það er satt, sem forsæt-
isráðherra segir, að ofmikið
tómlæti i málinu sómdi oss
illa. En eg sé ekki, að af þvi
leiði, að þing hefði ckki mátt
bíða venjulegs setningadags.
Aukaþing þá gat sj'nt áhuga
vorn í þvi. Fleira kom og hér
til greina, er verður þó ekki
ritað um nú. Sökum dýrtíðar-
mála virtjst og haldkvæmara
að setja þing ekki svo snemma
sem gert var. Þá hefði stjórn-
in átt að geta búið þau betur
^inginu í hendur, eins og vik-
ið var að i grein Þjóðólfs um
aukaþingið. Og mér finst hr.
J. M. játa, að stjórnin hafi ekki
lagt mikið fyrir þingið í þessu
efni, er hann segir: »Nú heyri
eg þingmenn segja, að stjórnin
hafi ekki lagt svo mikið fyrir
þingið í þessa átt (o: dýrtiðar-
ráðstafanir). Pað er að vísn að
nokkru leyti rétt«. En gert er
gert, þing kom saman í apríl,
og einsætt, að þingmenn noti
tímann sem bezt, og afarólík-
legt, að þingmenn hafi ekki
ærið að starfa, ekki sízt, ef
stjórnin hefir ekki búið þing-
störf eins vel undir og venja
er og vera ber.
Þar sem hr. J. M. telur styrj-
aldarvandræðin aðra höfuð-
ástæðu þess, næst fánamálinu,
að kvatt var í apríl til þings,
veitist honum færi á að skýra
frá stefnu stjórnar vorrar í dýr-
tíðarmálunum.
Vér verðum að haga oss svo,
sem æ sverfi fastara að. Æ
verði örðugra að ná í nauðsynja-
vörur, auk þess er þær hækki
sífelt i verði. Framleiðsla á
innlendum vörum sé hins veg-
ar dýr. Ef vér kaupum því
mikið af útlendum vörum,
safnist oss brátt skuldir. Ráð-
ið við þessu sé, að landið fram-
leiði sem mest af þvi, er það
þarfnast. Af þessum rökum
flutti stjórnin fráfærufrumvarp
sitt. Það var felt. Stjórnin lét
og taka kol á Tjörnesi. Þing-
inenn vilji helzt hætta við það.
Enn æskir stjórnin heimildar
þings til að veita atvinnulaus-
um atvinnu og flytur frv. um
dýrtíðarhjálp, en þingmenn
snúast á móti.
Það veltur eigi vafi á, að
stefna stjórnarinnar — eins og
forsætisráðherra lýsir henni —
er rétt í þvi aðalatriði, að land-
ið verði að leggja sem mesta
stund á framleiðslu. Hann seg-
ir, að sér virðist háttvirta þing-
menn skorta skilning á nauð-
syn á »sérstökum ráðstöfun-
um í þessa átt«. Eftir þessu er
stjórnin forsjálli i þessu meg-
inatriði dýrtiðarmálanna en al-
þingi. Það dugir ekki, að landið
láti alls ófreistað. Hví skvldum
vér ekki þurfa að fara að, sem
aðrar hlutlausar þjóðir og auka
framleiðslu vora? Er nokkurt
vit og fyrirhyggja í öðru? Elm
getur styrjöld staðið ægilega
lengi. Og mannlegri skynsemi
er ekki sjáanlegur friður í ná-
inni framtíð, hvernig sem fer.
Þrjár höfuð-menningarþjóðir
heims, Þjóðverjar, Bandaríkja-
menn og Bretar virðast lengi
geta haldið áfram. Enskri seiglu
og viljaþreki hefir löngum verið
við brugðið. Yér Islendingar
höfum verið alt of bjartsýnir
nú í dýrtíðinni, talið okkur
trú um, að stríðinu yrði iokið
eftir nokkra mánuði eða, að
minsta kosti, næsta ár. Hinu
eigum vér að vera viðbúnir,
að æ versni og harðni, ávalt
verði erfiðara að afla nauð-
synja handan yfir höf. Nú má
gera ráð fyrir, að skip vor
komist ekki til Ameríku sök-
um þýzkra kafbáta. Það geta
komið ár, er allir vöruflutn-
ingar til landsins teppast. Og
hvar er þá bjargar að leita
nema í landinu sjálfu? Og það
er ófyrirgefanleg léttúð, að gera
ekki meira en gert er til aukn-
ingar innlendri framleiðslu.
Þá minnist hr. J. M. á leið
þá, er stjórnin hygst að stýra
að marki sínu. Hann hafði bú-
izt við, að samvinna milli þings
og stjórnar yrði ekki fólgin í
smíð fjölmargra lagafrumvarpa,
heldur í því, að taka ráð sín
saman um, »hvernig fá má
þjóðina til að spara alt, sem
sparast getur« . . . »uppörva
þjóðina til að afla sér« inn-
lendra fæðutegunda o. s. frv.
Hr. J. M. sér veginn. Það er
ágætt, að hann vill »uppörva«.
Eitt er það, er allir löggjafar
verða að minnast, og það er
skapferli þeirrar þjóðar, er þeir
semja lög. Það tjóar ekki
að fara að íslendingum eins
og þjóðum, er vanizt hafa her-
aga um aldir. En hví »upp-
övraði« stjórnin þá ekki bænd-
ur og búalýð til að færa frá, í
stað þess að flytja frumv. um
fráfærur? Þar hefir illur andi
— þvingunarandi bannlaganna
— hlaupið í háttvirta stjórn og
glapið henni sýn. — »Sá hefir
galið mörgum mein«.
En hefir stjórnin gert nokk-
uð verulegt til að brýna þjóð-
ina? Hefir hún jpnt menn út
um strendur og fram til dala
til að koma fólki í skilning
um vandræði þessara tima, og
hvetja það til að hefjast handa?
Hefir hún átt tal við menn
þá út um land, er hafa mest
áhrifin, og heitið á þá til fylgis
stefnuskrá sinni i dýrtíðarmál-
um? Það er lítið lið i að hugsa
og tala skynsamlega, ef meira
er ekki að hafst. Hvað stoðar,
að læknir sjái, hversu skera á
sár, ef liann þrífur aldrei til
verkfæra sinna?
Það sést og ljóslega at ræðu
forsætisráðherra, að núver-
andi stiórnarfar verður ekki til
frambúðar, eftir þvi sem hátt-