Þjóðólfur - 26.06.1918, Blaðsíða 1

ÞJÓÐÓLFUR
65. árgangnr,
Reybjarík, 26. júní 1918.
14. tölnblað.
ÞJÓÐÓLFUR kemur út einu sinni í
viku. Kostar til ársloka kr. 4.00. Gjald-
dagi fyrir lok júlímánaðar. Afgreiðslu
annast Björn Björnsson bókbindari,
Laugaveg 18, sími 286.
fyrir minni Hslanðs.
(Á fþróttavellinum 17. júní.)’
Hvað er fóaturjörð vor?
Eðlilegt virðist að byrja ræðu
fyrir minni ættjarðarinnar á þeirri
spurningu. En jafneðlilegt er hitt,
að svo mikilli spurningu verði ekki
svarað nema að litlu í stuttri tölu.
En okkur nægir í rauninni það
svar, að ættjörð vor er nágrenni
vort. Hún er t. d. alt það, er þið
megið sjá héðan af vellinum. Hún
er fjallahringurinn, sem rís alt
hér í kring, blár og breiður,
upp af hraunúfnum og hrjóstur-
grettum flatneskjum. Hún er
við öll, hvert mannsbarn, er
lifa má og styðja má á voru landi.
Hún er himininn yfir höfðum vor-
um. Og okkur er holt að minnast
þess, að hún er kirkjugarðurinn
hérna rétt hjá okkur, þar sem
vinir vorir og sambæjarmenn, er
sumir hafa skemt sér og skemt á
þessum velli á þessari jafnlengd-
arhátíð, hvíla í kistum sínum
undir dimmri moldinni.
Ef einhver vor ofmetnast svo,
að hann velkist í vafa um, hvort
stærra sé og mikilvægara, hann
sjálfur eða ættjörðin, þá ræð eg
honum að renna í senn augum til
fjallanna og kirkjugarðsins með
leiðum hans og steinum. Þar er
kjarnyrt svar, er tekur af öll tví-
mæli.
Yið vitum það öll, að ,það er
starf, sem oss Reykvíkingum læt-
ur, að leggja framliðnum sambæj-
armönnum vorum til glæsilegar
og fjölmennar líkfylgdir. Sumir
vor eru sennilega ágætastir af því,
hve vel oss tekst slíkt. En þó
að vér höfum mikið við, er vinir
vorir eru hringdir eða sungnir til
moldar, heflr mér oftast við útfarir
fundizt meira til um fjöllin í fjarska,
er líta niður á oss dvergana á
láglendinu með sömu kyrð sem
þau horfðu á súlur Ingólfs reka hér
á land. Þau beina þá til vor næsta
áhrifamikilli spurningu.
Eg er það barn, að eg held, að
margt færi betur, ef vér mintumst
þess vel, að þessi fjöll eru í senn
furðulega gömul og þó furðulega
ung, ef miðað er við aldur vor
manna, að þau eiga að lifa miklu,
miklu fleiri tugi alda en þeir eiga
að lifa áratugi, sem hreppa hvít-
astar hærur og hæsta elli. Ef vér
mintumst þessa, myndi sjóndeild-
arhringur vor víkka, oss myndi
vaxa spámannsandi. Vér myndum
telja í öldum og aldatugum, en
ekki í árum og áratugum. Og oss
myndi líka þróast ábyrgðartilfinn-
ing, er vér mintumst þess, hve
landinu er langt líf ætlað. Oss
myndi skiljast, að afleiðingar verka
vorra og afstöðu til manna og
málefna geti orðið dropi í straum,
er vermir strendur fjarlægrar fram-
tíðar, eða dropi í straum, er flyt-
ur ís og kulda að söndum siðari
tíma.
Og af þessu leiðir annað, sem
sjaldan er minst á í ræðum fyrir
ættjörð vorri, en sízt skyldi gleymt:
Yor fjöllótta fósturjörð er vor
hinzti dömari, skipar efsta dóm
um æfi vora og viðleitDi. Fyrir
hæstarétt hennar er oss öllum
stefnt, ekkert undanfæri. Stóra-
dómi hennar fáum vér ekki áfrýj-
að. Og vér getum ekki borið fé
í þann dóm. Slungnir lagarefir og
málaflækjur þeirra gagna oss ekki
við dómgrindur þær. Og voldugir
ættingjar og velunnarar geta ekki
hjálpað hót. Þar bjargar oss ekkert
nema verk vor og hugur sá, er
þau voru unnin með.
Vor mikla móðir, fósturjörðin,
er í ýmsu ólík öðrum mæðrum.
Hún líkist í því góðum mæðrum,
að hún fagnar, er einhverju barni
hennar líður vel eða það vinnur
nokkuð sér til ágætis, og harmar,
er þeim blæs á mót eða þau gera
illa. Hún fagnar hverju gróandi
grasi og brosandi barni. Og hún
geymir líka í minni sér hvert
blóm og „hvern blóðdropa, er for-
görðum fer“, sem Jóhann Sigur-
jónsson kemst fagurlega að orði
í seinasta skáldriti sínu. En mundu
það, að ættjörð þín er öllum
mæðrum langlífari. Vér lifum vana-
lega móður vora, en vor allra
móðir lifir oss alla. Hún á að
fóstra börn vor og þeirra börn og
niðja vora um ótaldar aldaraðir,
eins og hún hefir alið foreldra
vora og forfeður. Þú sáir, ættjörð-
in sker upp. Hún á að njóta
ávaxta viðleitni þinnar og starfa
um aldir alda. Því er hún í senn
trygg og langrækin. Það munar
um dóma hennar. Hún launar að
lokum höfðinglega eða refsar þung-
lega, gefur háar og lágar einkunn-
ir. Hún á til bæði helvíti og
himnaríki, dæmir sumum eilífa
dýrð, útskúfar öðrum eilíflega og
vísar í yztu myrkur. Við oss alla
segir hún: „Vertu trúr alt til
dauða! Þá skal eg að lyktum gefa
þér lífsins kórónu!“. Þessi dagur,
17. júní, sýnir höfðingslund henn-
ar og trygð og hvílíka dýrð hún
býr ljúflingum sínum. Hún kemur
á deyjanda degi til þeirra, er hún
hafði vænst mikils af, og spyr þá
um árangur af æfistarfi þeirra
og lífi. — „Hefirðu klætt mig?“
kveða fjöllin. „Hefirðu hlúð að
mér?“ hvísla blómin. „Var sál
þín ofurlítill sólargeisli, er vermdi
mig?“ spyr vorblærinn.
Mundu það, ungur íslendingur,
að fósturjörðin dæmir þig látinn,
og að engar gyllingar hjálpa þér
fyrir þeim dómi. Og hún er hverri
móður dómvísari. Móðurást hennar
blekkir hana ekki svo til lengdar,
að hún kalli myrkrið bjart, dáð-
leysið dáð, ódrengskap drengskap.
Hún kannar hjörtun og nýrun,
lítur á hugarfarið, hreinleik vilja
vors og viðleitni.
„Þú ert móðir vor kær, og því engu
mun gleymt,
sem við unnum þér vel, eins og systir
og brððir“,
segir í einu fegursta ættjarðar-
kvæði voru. Varaðu þig á skrumi
samtíðar þinnar um þig, og er sízt
vanþörf á að brýna slíkt fyrir nú-
lifandi kynslóð, eftir því sem ald-
ar-andinn blæs um þessar mund-
ir. Treystu því varlega, að dómur
fósturjarðar þinnar staðfesti hann.
En munum það líka, að dægur-
dómum illviljaðrar samtíðar verð-
ur síðar skotið til hæstaréttar
ættlands vors, er kveður upp „dóm
of dauðan hvern“. Þar getur last
ekki lækkað oss, hrós ekki hækk-
að oss. Að eins vér sjálfir getum
hafið oss eða niðurlægt.
í sambandi við þetta á vel við
að taka það fram, að Island hefir
farið vel með sonu sína síðustu
fjögur árin, hjá því sem frjórri
og voldugri ættjarðir hafa leikið
börn sín. Ef. miðað er við sona-
fóstur þeirra, má með sanni segja,
að fóstra vor hafi alið oss í stjórn-
lausu eftirlæti. „Hamingjusama
Island!“ reit frakkneski konsúllinn
hingað heim úr stríðinu fyrir 2—
3 árum. En sökum þessa verður
hún að gera meiri kröfur til vor,
þvj meiri skuld eigum vér að
gjalda. Því betur sem móðir vor
gerir við oss, því betur verðum
vér aftur að breyta við hana.
— — — Eg byrjaði á að minn-
ast á fjöllin, og eg lýk máli á þeim.
Þau hin litverpu og litglæstu fjöll,
er blasa við í austri, eru sögufróð-
ust fjöll íslands, ef eg má komast
svo óeðlilega eða tilgerðarlega að
orði, að því er sumum mun finnast.
Engin fjöll vor myndu kunna frá
eins miklu að segja og þau, ef
þau mættu mæla og muna. Sitt
hvorum megin þeirra hefir alþingi
verið háð, nærfelt þúsund ár. Þau
hafa horft á fyrstu setning alþing-
is, kristnitökuna, séð oss ganga á
vald erlendum konungi, mænt á
fulltrúa þjóðarinnar á Kópavogs-
fundi og síðan á þjóðfundinum.
Misjafnir hafa dómar verið um
viðburði þá, er gerzt hafa í aug-
sýn þeirra, og um þá foringja og
kynslóðir þær, er við atburðina
hafa verið riðnir. En á hverjum
degi Jóns Sigurðssonar getum
vér ekki óskað fósturjörð vorri
betra en þess, að yndisleg fjöll-
in megi sífelt sjá fleiri menn, er
klæða hlíðar þeirra, æ fleiri, er
geta sér lofsamlega dóma, af því
að þeir fjölga æ, er lifa — eg
nota nú orðtak úr allra nýjustu
skáldsögu vorri — í góðu sambýli
hver við annan, við niðja sína og
endalausa framtíð landsins. Ósk-
um þess, að æ vaxi hér ættjarð-
arást, sterk og stilt í senn, spá-
mannlega vaxin og skynsemi gædd
ættjarðarást.
ísland lengi lifi.
Sigurður Guðmundsson.
,,Á ferð og flugi“.
Morgunblaðið flytur 23. þ. m.
skýrslu frá formanni danska fossa-
félagsins,, íslands”, ásamt ummæl-
um nokkurra danskra blaða, um
fossamálið.
Það sést af þessari skýrslu, að
fossafélag, sem kallaðer ,,íslenzkt“(!)
hefir verið stofnað í Noregi 1908,
og að nokkrir nafnkunnir fésýslu-
menn danskir, t. d. Hagemann,
hinn mesti merkismaður, hafa gerzt
hluthafar í því. Ekkert varð þó úr
framkvæmdum, segir skýrslan.
Norskir hluthafar hafi æskt aftur
peninga þeirra, er þeir höfðu goldið
til fyrirtækisins og varið hafði
verið til að kaupa ýms fossarétt-
indi.
En dönsku hluthafarnir eru göf-
ugmenni mikil og ágætismenn.
Þeim hafði ekki gengið gróðafíkn
til. Það var nú eitthvað annað.
Þeim tókst — með göfuglyndi
sínu — að flytja bækistöð félags-
ins frá Noregi til Danmerkur. Þessi
merkisviðburður gerðist það hið
mikla náðarinnar ár 1918. Og í
júní sama ár gerðu þeir stjórn
vorri „tilboð þau, er áttu að marka
grundvöllinn fyrir starfseminni
framvegis".
Tilboð þetta var lagt fyrir sein-
asta alþingi og gerum vér ráð fyrir,
að meginatriði þess séu flestum les-
endum Þjóðólfs kunn. Félagið ætlar
margt og mikið að gera, sjá nokkr-
um hluta Suðurlands fyrir ódýru
rafmagni, leggja vegi og jámbraut
o. s. frv.
Markmiði félagsins lýsir formað-
ur þess þannig:
„Aðaltilgangur með1) fyrirætl-
unum vorum er sá að styðja að
framþróun íslands og efla gott
samkomulag milli íslands og Dan-
merkur með því að tengja saman
danska og íslenzka hagsmuni og
gera Danmörk að stórum kaupanda
að íslenzkum afurðum, sem Danir
verða nú að sækja til Noregs og
Suður-Ameríku. Það er auðskilið,
að slíkt risafyrirtæki sem þetta
og erfitt viðfangs hefir mikla áhættu
í för með sér, svo að fjárlegir
1) Þjóðólfur ber enga ábvrgð á ís-
lenrkunni á þýðing þessari.