Norðanfari - 18.08.1876, Blaðsíða 3

— 71 —
varla vart enn þá, þó sumstaðar liafi lijer
tlAið margt fje af fári á undan. Hvað mun
valda pví? í>að samsvarar að öllu leyti
ímyndun minni um orsakir bráðafársins.
Jörð grjeri snemma í vor eð var víðast um
land. ivorka sem ltom í gróðurinn í vor af
kulda og liretum, olli Jjví, að grasvöxturinn
varð mjög lítill, og svo ofþurkur á mýrum.
Engu að síður hafði gras staðið mjög lengi
þa hausta tók og lilaut iijótt að verða dáð-
litið, þegar hausthret og umhleypingar komu,
en jörð nærri alltaf ber, eins og hún er
enn í dag. Hret og illviðri komu opt fram-
an af vetri og stundum hjelur. Jörðin hlaut
því að verða dáðlaus snemma, þar sem ösku-
laust var, en nærri aldrei gefið varla neinni
sauðkind. J>otta tiðarfar og dáðleysi beit-
arinnar tel jeg að liafi verið í verra lagi til
að auka lungnabólgu í fje, þar sem hún var
td í því, 0g koma stíílum í lakann, svo
vinstrardrepið kæmi fram.
I öskusveitunum var og er allt öðru
máli að gegna. Yorkuldar og liret náðu
lítið að kyrkja þann gróður, sem komst upp
ur öskunni í vor, því hið þykka öskulag
skýldi rótinni. Eins lilífði askan stráunum
í haust og framan af vetri, svo það sem
niður í öskunni var, náði aldrei að sölna.
t>ar eru stráin sílgræn enn í dag og sjer
víða til grænku i efri brún öskuskófarinnar.
Itigningar hafa opt komið í vetur og þvegið
öskuna af á sumum stöðum, en fært yíir
aðra. |>ar sem af þvær, eru stráin að neð-
an græn og lagarmikil. Enda er ösku-
nkófin optar þýð. Fjeð kroppar hjer því
lítið annað en grænt niður í öskunni og við
yfirborð hennar, svo beitin er því sem góð
íicygjöf, fjeð í beztu lioldum, þó sjaldan hafi
verið gefið, og líffæri skepnanna hafa haldið
fullum kr'apti til að melta fóðrið og koma
því sinn veg. Af þessu skilst mjer að komi
ovanaleg lieilbrigði, sem útigangspeningur
hefir notið í vetur lijer í öskusveitum, einn-
ig á fárjörðum, sem áður voru. Kemur
þetta saman við ímyndun mina um það, að
innigjafir af töðu cða lagarmiklu heyi, muni
vera bczta vörn móti bráðafárinu,
Sumir imynda sjer nú að lækninga-efni
við innanbólgum eða varnarmeðul móti bráða-
íári muni vera í vikuröskunni. J>að getur
V°1 verið. Jeg þekki eigi efnin í öskunni
«ða lækningakrapt þeirra. Fóðurgæðin lield
.1eo sje þó aðalvörnin.
íákrifað 10. febrúar 1876.
S. G. öskubúi.
Brjef ad suiman.
í brjefi yðar til mín 9. júlírn. þ. á,
mælist þjer til, herra ritstjóri, að jeg gefi
yður skýrslu um ýms atriði viðvíkjandi
barnaskóla Reykjavíkurbæjar. Tíminn leyfir
að vísu eigi, að slík skýrsla verði nákvæm
frá minni hendi, en þó vil jeg sýna lit á
því, að verða við bón yðar í þossu efni.
I áðurnefndu bi'jefi yðar spyrjið þjer
þess fyrst, livað kennt sje í barnaskólanum
í Reykjavík. J>ar eru nú kenndar þessar
námsgreinir: lcstur, skript, rjettritun, reikn-
ingur, kver, biblíusögur, veraldarsaga, landa-
fræði, danska, nokkuð í söng og lítið eitt í
uppdráttarlist. Svo er og optast nær varið
3 stundum í viku, til að fræða börnin í efri
bekkjunum um almenn ofni, einkum náttúru-
fræðisleg. Börnunum hefir allajafna verið
skipt niður í 3 bekki; en í vetur er leið,
voru svo fá börn, er skólann sóttu, að eigi
þótti taka, að slcipta þeim nema í 2 belcki.
Námsgreinunum er skipt þannig niður á
bekkina, að í neðsta bekk er kennt: lestur,
skript, reikningur, kver og biblíusögur; í
öðrum bekk er kennt allt hið sama og í
neðsta bekk, en að auk rjettritun, landafræði
og danska; í þriðja bekk er kennt allt liið
sama og í öðrum bekk, en að auk veraldar-
saga almenn, og stutt ágrip af sögu kristi-
legrar kirkju, einkum að því, er ísland
snertir. Svo er og í hinum efri bekkjunum
kenndur söngur og lítið eitt í uppdráttarlist.
Skólatíminn er frá 1. degi októbermánaðar
ár livert til 14. dags maímánaðar að skólan-
um er sagt upp. Kennslustundirnar eru á
dag 4 í neðsta bekk, en 5 stundir í hinum
efri bekkjunum; byrjar kennslan kl. 10 f. m.
og stendur til kl. 2 e. m. í ncðsta bekk, en
til kl. 3 e. m. í efri bekkjunum. Á morgni
hverjum heldur skólastjóri bænir með börn-
unum áður kennslan byrjar. Börnunum er
raðað niður við hver mánaðarmót eptir ein-
kunnum þeirra. Tvisvar eru haldin próf
meðan skólatíminn stcndur; hið fyrra eptir
miðjan desembermánuð, rjett á undan jóla-
leyfinu, en hið síðara, aðalprófið, dagana
næstu á undan 14. degi maímán. Nokkrir
dagar eru gefnir börnunum til upplesturs á
undan prófunum. Utanskófaprófdómendur
eru venjulega þeir menn, sem eru í stjórnar-
nefnd skólans, þó er opt, að það eru eigi
þeir eingöngu, heldur og aðrir helzt presta-
skólamenn. — Eigi veit jeg til, að venja
hafi verið að útbýta verðlaunum meðal barna
þeirra, er skarað liafa fram úr öðrum að
siðprýði og framförum, nema að eins eitt
ár um það loyti, er herra ísak Sharp kvek-
ari fór hjer um land, og gaf barnaskölan-
um cigi allfá Nýjatestamenti í þessu skyni.
Ætla jeg þó slíkt eiga einkarvel við og
mnndi það án efa geta stuðlað til að vekja
og örfa keppni mcðal barnanna. — Eins og
gjöra má ráð fyrir sæta löt og hirðulítil
börn áminningum, og ef þær hrífa eigi, þá,
ef til vill, harðari refsingum; svo er og reynt
stundum að láta slík börn sitja um nokk-
urn tíma eptir í skólanum mcð lektíu þá,
er þau eigi kunnu, eptir að hin börnín eru
farin heim. J>ykir þeim það ílestum leiður
snoppungur. Að öðru leyti dæma kennar-
arnir við hver mánaðamót, áður en raðað er,
um iðni og hegðun hvers einstaks barns, og
eru þeir vitnisburðir þá Tærðir inn í ein-
kunna-bækur (protokola) skólans, og ef af
einlivcrju barni er dregið í iðni eður liegð-
un eður hvorutveggju, þá dregst visst tröppu-
tal frá höfuðeinkunn viðkomandi barns, ept-
ir því hve mikið hefir verið dregið af vitn-
isburði þess í iðni cður liegðun. Ef eitt-
hvcrt barn liefir hogðað sjer ósæmilega, sæt-
ir það fyrst áminningum, og síðan refsingu
eptir málavöxtum, þannig, að þess er getið
í einkunnarbókunum, hvað barnið hafi fram-
ið, og síðan við enda mánaðarins, metið af
kennurunum, hvursu mikið skuli draga af
vitnisburði þess i hegðun. Ef slík börn
sýna mikinn mótþróa og tilfinningarleysi,
sæta þau stundum likamlegri refsingu. —•
Siðan barnaskóli Reykjavíkur var stofnaður,
hefir liann verið vel sóttur, þangað til í
vetur er leið. Hafa verið í honum um 90
börn flest, en í liaust er leið færst, eða milli
30 og 40, cn urðu þó á endanum rúm 50.
Að börnin voru svo fá í skólanum í vetur,
mun hafa konaið af þvi, að kennslueyririnn
var hækkaður. Mátti lesa um það mál í
sunnlenzku blöðunum í vetúr, sem leið. —
Einn er fastur kennari við skólann, yfirkenn-
ari Helgi E. Helgasen; mun hann nú liafa
í laun 1200 krónur, liús og eldivið kaup-
laust. Tímakennarar eru venjulega 4 við
skólann, sem skipta þeim tímum niður á
milli sín, sem hinn fasti kennari getur ekki
haft; eru það stúdentar á prestaskólanum
eða læknaskólanum allajafna. Fá þeir borg-
un fyrir livern tima, að eíns 41 eyri fyrir
tímann, en helgidagar allir, leyfisdagar og
dagar þeir, er börnin fá til upplesturs, eru
frá reiknaðir. Kandídatar þeir og stúdentar
ina fyrir. (J>etta var á ferð Bjarnar upp
með J>jórsá að austan, svo upp með Tungná
og Ivöldukvísl til Yonarskarðs, sem hann
j'íum l):l °g fðr næstur fcptir Gnúpa-Bárð
• andnámsmann). Yið fórum upp til jökuls-
lns 1 suðaustur. J>ar voru margar svart-
ar lu'unahrauns æðar, sem runnið höfðu of-
an úr jökulfjallinu norðvestur til Hraunár-
dals, engar stórgjörðar, cn svona var allur
hallandinn á norðve,stur bungu jökulfjalls-
1118 alsettur brunahraúns æðum og hryggj-
um og sjá mátti það vel á Tindafelli, að
það hafði fengið stórgjörðar lyptingar, rifn-
a _°S hrapað herfilega. Enginn falíjökull
ei á vostur enda Yatnajökuls, alla lcið frá
( ukvíslárbotnum, sunnan við Vonarskarð,
fiöllumStr ^ KÍStufÍallÍ inn af
n írcmn í austurbrún Ódáðahrauns.
_ e t ui er öll jökulkinnin á þcssu mikla
hogasvæði (sem er nærri 8 mílur vegar) ein-
lægai jamfarmir, niður frá standjöklinum
appi. fccnna þar ofan frá á sumrum lcys-
anga-lækir margir, Uinir syðri til Köldu-
kvislarbotna allt norður að sandbungunni í
Vonarskarði norðan við alla sandsteins cða
urðarhólana sem í því cru (frá þeirri sand-
hungu hallar vötnum suður og norður). En
allir lækir þaðan til Tindafells falla í Hraun-
á. Hinir. þar austur frá sem koma undan
norðurfönninni (sem er til Kistufjalls um
2 \!2 mílu) sýnast hverfa i Ódáðahraun. J>eg-
ar við komurn upp undir jökulfönnina, sá-
um við bera við lopt svartan klett eins og
kistu (Björn kallaði hann Kistuna). Upp
hjá honum stefndum við og sneiddum hjarn-
fönnina allavegu, gengum og teymdum hest-
ana. Var bezta færi og hvergi blájök-
ull. J>egar upp kom tók þar við brattur
hjarnfláki, sem hraundrangar standa upp úr
hingað og þangað. J>arna riðum við og
stefndum æði lengi í suðaustur. þangað sem
við komum á víða sjónarhæð, þaðan sem
bezt var að líta yfir. landið norðvestur,
norður og austur. J>arna er sjónarhæðin
sem jeg ætlaði að minnast á, hvað þaðan er
að sj á. Til að lýsa því allranæsta vel ætla
jeg þó að halda áfram ferðinni í bráð með
landmælinga meistaranum, alla leið austur
jökulinn, niður af honum vestan við Kistu-
fjall (það kallaði Björn þá Reykjarfjall, því
árinu áður sá hann reyk upp úr jöklinum
inn af því), og austur á Jökulsár sanda
til Kvcrkfjalla rana. J>arna af sjónarhæðinni
sjcr cins og jeg sagði fyrr, norður af aust-
ur og norðvestur. Vestur sjer að eins
Tungnafells og Arnarfells iökla í nánd, en
hærri bungur á Vatnajökli hylja sjón suð-
ur og suðvestur. Innar á jökulinn máttum
við eigi fara, því þá dróg norðurbungan
undir sig Trölladyugju, Ódáðahraun og
margt fleira sem við vildum sjá af jöklin-
um. Á öllum þessum norðvestur fláka jök-
ulsins, sjer þess nóg merki, að fjallið undir
liefir gosið í fornöld ferlegum liraunflóðum,
sem eru undirlög alls Ödáðahrauns langt
norður eptir (ef til vill út í Kelduhverfi og
Aðaldal), því háir brunahrauns drangar
standa þarna víðsvegar upp úr jöklinum.
011 þau býsn hraunleðju, sem ollið liefir
upp úr gjánni á Trölladyngju, liafa einkum
myndað dyngjuna sjálfa (sem er mikil um-
máls), að minnsta kosti síðustu gos þaðan.
Norðurkinn Vatnajökuls, sem jeg fór ofan
við þetta sinn, er jeg lýsi hjer, var þá ein-
læg hjarnfönn, eins næsta sumar er jeg fór
sama veg og þá eptir fönninni endilangri.
Svo var og sumarið 1852 cr jeg fór Sprengi-
sand. Fn liaustið 1871, er jeg fór sand-
inn, var svo mikið hjarnnám orðið í norð-
urkinninni (Hún blasir við í nánd þá menn
eru á miðjum sandinum), að þar stóðu
brunahrauns hryggir upp úr gaddinum liing-
að og þangað mikilfenglegir, er sýndu glöggt
að þar höfðu hraunílóðin steypst ofan.
(Framhald),