Heimskringla - 19.10.1932, Blaðsíða 5

Heimskringla - 19.10.1932, Blaðsíða 5
1 WINNIPEG 19. OKT. 1932. HEIMSKRINGLA 5 IILAÐSÍÐA um og Norðmönnum, en ekki vita menn hvernig þessar tvær þjóðir fengu þessi nöfn hjá þeim. Getið hefir verið til, að skipverjar á fyrstu dökku vík- ingaflotunum, er komu til ír- lands hafi verið klæddir dekkri fötum en þeim, sem Norðmenn imir gengu í, en þetta er að- eins laus tilgáta, sem ekki hef- ir við neitt sögulegt að styðjast. — Síðar voru Danir einnig nefndir Daunits og Norðmenn (og Noregur) Lochlann. En ekki vita menn um uppruna síðarnefnda orðsins. — Héruð- in Donegal og Fingal fengu nöfn sín af Dönum og Norð- mönnum, er settust þar að, líkt og Normandí á Frakklandi fékk nafn sitt. Hinn frægi stuðlaréergshellir á eynni Staffa, Fingal-hellirinn, heitir því eig- inlega Norðmanna-hellir. En í f íslenzkunni hefir orðið fengið óvætts merkingii (finngálkn — centaur). Nafnið Dúngal mun merkja hið sama og Donegal, þ. e. Dúbh-gaiil — svartur út- lendingur — Dani. Árið 851 átti Athelstan úr Kent sjóorustu við danskan vík- ingaflota og hafði betur. Er þetta ein af þeim fáu sjóorust- um, er Englendingar áttu við víkinga. Höfðu víkingarnir þenna vetur setu í Thanet, að því er sumir halda, af því þeir höfðu mist skíp sín. Sagt er að danskir víkingar, 350 skip samtals, hafi þetta sama ár haldið upp eftir Thames-fljóti. Árið eftir herjaði 350 skipa floti danskra víkinga á Frísland, og er haldið að það hafi verið sami flotinn og árið áður hafði farið upp Thames-fljót. Víking- ar þessir fóru síðan norður með Englandi og Skotlandi og um Pettlandsfjörð vestur fyrir og tóku Dyflini herskildi. Árið 855 settust danskir vík- ingar að í Sheppey, og eru vík- ingar þar með seztir að í Eng- landi á sama hátt og á írlandi, og leiddi það eins og kunnugt er síðar til þess, að Danir náðu Englandi undir sig. RIT Jónasar Hallgrímssonar. Islendingar hafa löngum fund ið talsvert til sín, og skal hér ekki um það deilt, hvort svo sé að maklegleikum eða ekki. En ef þeir líta á sig að einhverju leyti sem útvalda, þá er það eðlilegt, að þeir semja sig ekki að öllu að háttum annara þjóða, enda gera þeir það ekki. Þeir telja sig t. d. söguþjófyog vita það með góðum rökum, að engin þjóð jafngömul á svo á- gætar heimildir fyrir sögu sinni, en þessa sögu sína eiga þeir enn ekki til ritaða (nema þann- ig séu taldar Árbækur Espólíns) og þegar hæfur maður tókst á hendur að rita hana, þá lögðu þeir sig í framkróka um að búa svo að honum, að því verki fengi hann ekki lokið. Engin önnur þjóð mun hafa sömu sögu að segja, og annað lag hafa þeir haft “frændurnir” í Noregi. Þá þykjast þeir og af bókmentum sínum, en sögu þessara bókmenta hafa þeir aldrei ritað. Þama eru þeir líka einstakir. Skáld segjast þeir hafa átt mörg og góð, og eins og allar aðrar þjóðir heimsins, þykjast þeir hafa skáld sín í heiðri. En þar skilur leiðirnar. Rit stórskálda sinna gefa aðrar þjóðir út af mikilli ræktarsemi og þykjast í þeim brunnum eiga sína dýrustu andlega fjársjóði. Islendingar láta rit sinna stór- skálda gjarna vera óútgefin, eða a. m. k. ófáanleg, og látast þá vel mentaðir ef þeir kunna nokk ur skil á nöfnum þeirra. Sjálf- sagt má um það deila, hvernig þetta beri að skýra, en þrátt fyrir sjálfsþótta þjóðarinnar er mér sem vel kristnum manni (eg hefi verið bæði skírður og fermdur) kærast að skoða það sem lítillæti hjartans og þannig f rauninn sem einkar hugð- næma þjóðardygð. En flestar reglur eiga sér undantekningar, og ekki er hver maðurinn þannig gerður. Af því mun það stafa, að rit Jónasar Halgrímssonar eru nú loks að koma út í heildarút- gáfu, nærri níutíu árum eftir dauða hans. Af ljóðum hans hafa að vísu komið þrjár út- gáfur, hin litla útgáfa Bók- mentafélagsins 1847, aukin og að mörgu leyti sæmileg útgáfa þess 1883, og loks fyrsta bindi af fyrirhugaðri heildarútgáfu 1913. Sú útgáfa féll niður sök- um dauða forleggjarans. En þó að Jónas sé án efa það skáld- ið, sem næst eftir Hallgrím Pét- urson (þess má geta hér i svigum, að þeir voru báðir einn ar og sömu ættar)hefir sungið sig dýpst inn í hjarta þjóðarinn ar, þá hafa liðið svo lengri og skemri tímabil að ljóð hans hafa verið ófáanleg; auk þess sem engin hinna fyrri útgáfna tók yfir þau öll, að maður nú ekki tali um rit hans í óbundnu máli, eins og þau áttu þó marg- faldlega skilið að gefast út. Um þessa nýju og í alla staði snildarlegu útgáfu annast Matt- hías Þórðarson, sem af öllum núlifandi mönnum er fróðastur um Jónas. Af henni eru nú komin út tvö hálfbindi, en — hamingjan góða! — með ekki minna en þriggja ára millibili. Fyrsta hálfbindið, sem tekur yf- ir meginið af ljóðmælunum, kom út 1929, en í fyrri hluta annars bindis, sem nú er ný- kominn, eru bréf og ritgerðir, þar á meðal sú ritgerð, sem olli tímamótum í bókmentasögunni. Mikið vantar á, að bréfasöfn séu ávalt heillandi til lesturs, enda þótt þau kunni að vera girnileg til fróðleiks; en þó að þetta hefti sé á fjórða liundrað síður, mun þó ýmsum verða ó- ljúft að leggja það frá sér, fyr en þeir hafa lesið það frá upp- hafi til enda, að undanteknum ef til vill tveim ritgerðum þýdd- um, sem margir munu einkum lesa vegna málsins. Að vísu ~er ekki alt efni bréfanna skemti- legt, eins og t. d. er Jónas skrif ar þannig til Finns Magnússon- ar ekki næsta löngu fyrir dauða, sinn: “. .. Það er annars ilt og ómaklegt að eg skuli, eins og þér getið nærri, verða með öllu móti að forðast að koma til nokkurs manns — fyrir klæð- leysi —’ þó mér standi hin beztu hús opin.’’ Og 'aftur nokkrum mánuðum síðar: “.. . Eg er krafinn um húsaleiguna fyrir mánuðinn, og þess utan á eg, því miður, ekkert að borða fyrir þessa dagana.” — Sumt er náttúrlega dálítið ó- heflað, því hér sést Jónas í hversdagsfötunum. En ef D. H. Lawrence hefði verið svo við- kvæmur að prenta með grísku letri alt það í sínum bókum, sem Matthías hefir sýnilega ekki talið hæfa að sen.da út í búningi rómverska letursins, þá er eg hræddur um að okkur, sem lítt erum grískulærðir, yrði seinunnið að lesa “Lady Chatterley’s Lover”. En mörg eru bréfin, einkum þau til Kon- ráðs, svo full af ólgandi gam- ansemi, að það er dyllandi un- un að lesa þau. Því aldrei bregst snildin, meðfædd og frá- bær. Vitaskuld hefir aldrei nokk ur maður haft þajm torfhnaus í hjarta stað, að hann hafi get- að kynst ljóðum Jónasar, án þess að elska hann; ástin kref- ur minna gjalds en þess, sem Jónas lætur fyrir hana. En ef slíkt væri mögulegt, verður þó ástin til hans ennþá inilegri og dýpri eftir lestur bréfanna. Við þann lestur vellur óviðráðan- lega upp svo mikið af mann- legri samúð. Við getum ekki komist hjá því að finna til þess að þessi maður, svo undursam- legur og frábær, var samt sem áður maður rétt eins og við smælingjarnir. Og forsjóninni, sem gaf íslandi hann einmitt þegar það þarfnaðist hans svo óumræðilega, þökkum við al- veg ósjálfrátt fyrir hann og alla hans líka með hinum fögru orðum skáldsins yfir moldum eins af vinum Jónasar: “Haf vegsemd og lof fyrir sérhverja sól, er sumar á jörðunni vek- ur.’’ “Sæll ertu, Jónas, þvf sólskin og blóm þú söngst inn í dalina þína,” kvað annar af höfuð- snillingum 19. aldarinnar. Þess er mikil þörf að hann geri það enn, og vonandi stuðlar þessi fagra og vandaða útgáfa að því, að svo verði. Drengskapur hans, fegurðarást og göfug- mannleg hugsun er það sem þjóðin hefir nú svo mikla þörf á, þegar rógmælgi og óheiðar- leiki í stjórnmálum og opinberu lífi eru að gagnsýkja hana, og hinn lakasti sori bókmentanna er hafinn til skýjanna (jafnvel með notkun almenningsfjár), svo aifsýkingin megi fullkomn- ast. Ef ritin hans Jónasar Hall- grímssonar geta ekki orðið varnarlyf gegn þeirri hættu, þá er búið við, að ekki sé það annarstaðar að finna í okkar bókmentum. Útgáfan er því næsta þörf og tímabær, og þegar eg votta öllum hlutaðeig- endum hugheilar þakkir mínar fyrir hana, þá er eg viss um að nokkuð margir taka þar undir. Hins vildi eg óska, að henni skilaði nokkuð hraðar áfram framvegis, því ef bíða á önnur þrjú ár eftir næsta hefti, þá er það langur tími. Það væri óviðeigandi að minn ast þess ekki með maklegum þökkum, hve furðulega ódýrar þessar bækur eru. Eins og áður er vikið að, er allur frágangur hinn prýðilegasti og til einskis sparað, en þó kosta þessar 40 arkir, sem komnar eru í stóru broti, aðeins 13 krónur. En það getur heldur ekki farið fram hjá athugulum mönnun>, hve sérstaklega ódýrar að eru allar þær bækur, sem ísafoldarprent smiðja gefur út. Svo mikið er vísts, að það fer ekki framhjá okkur, sem lítil höfum peninga- ráðin, en talsverða löngun til þess að lesa góðar bækur, en viljum sem allra minst að því gera að sníkja þær að láni á söfnunum. Mbl. EKKI FER ALT SEM ÆTLAÐ ER. Þrír menn gengu inn í Imper- ial bankann á horni Arlington og Westminster stræta í Winni- peg, og ætluðu að ræna hann. Rétti einn maðurinn fram $10 seðil, sem hann bað að skifta. Meðan bankastjórinn var að telja peningana, tók eigandi $10 seðilsins upp skammbyssu, miðaði á bankastjórann og heimtaði að hann rétti upp hendurnar. í stað þess að hlýða þreifaði bankastjórinn eftir skammbyssu bankans og lét hvert skotið af öðru ríða á að- komumenn. Urðu þeir svo skelk aðir við það, að þeir tóku til fótanna út úr bankanum og upp í bifreið, er úti fyrir beið þeirra og komust í burtu. Einn þeirra misti byssu sína í vopna leik þessum og annar hljóðaði upp yfir sig, er skotinn var í fótinn. Er bankastjórinn viss um að hann særði tvo af ræningj- unum. En alt um það komust þeir undan og hafa ekki náðst. Tíu dollara seðilinn, sem þeir höfðu beðið að skifta, reyndu þeir ekki að sækja í greipar þessa vígdjarfa bankastjóra, svo í raun og veru rændi hann ræn- ingjana í stað þess að gefa þeim tækifæri að ræna bankann. — Mun það fágæft að svo fer fyr- ir ræningjum, enda hefir hróð- ur bankastjórans vaxið af við- ureign sinni við illræðismenn þessa. “Endurminningar” Friðriks Guðmundssonar eru til sölu hjá höfundinum við Mo- zart, í bókaverzlun Ó. S. Thor- geirssonar og á skrifstofu Hkr. Fróðleg og skemtileg bók og afar ódýr. ..Kostar aðeins $1.25. — Æfiminning — BJÖRN LOUIS STEFÁNSSON BYRON. Björn Louis Byron fæddist 9. september 1856, að Ási í Þist- ilfirði í Norður-Þingeyjarsýslu. Foreldrar hans voru Stefán 111- ugason, lærður skipa- og húsa- smiður, og Sigurborg Guð- mundsdóttir. Björn ólst upp að Ási hjá foreldrum sínum, þar til hann varð 19 ára, og tók þegar snemma að læra smíðar af föður sínum. Síðar stundaði hann smíðanám hjá þjóðhaga- smiðnum Friðgeiri í Garði, föð- ur hinna kunnu bræðra, séra Einars og Olgeirs kaupmanns og þeirra bræðra. En Friðgeir andaðist hálfu ári síðar en Björn kom til hans. Smíðanámi sínu lauk hann hjá Jóni Páls- syni smið í Kvígildisdal er eink- um var trésmiður, en ágæt- lega lagvirkur ‘ á alt er hann lagði hönd að. Þannig naut -Björn ágætrar smíðakenslu og varð ágætur smiður. Að Garði kyntist Björn konu sinni, sem varð, Guðrúnu Guð- mundsdóttur Jónssonar. Hún er fædd í Valakoti í Reykjadal 14. marz 1857. Lifir hún nú mann sinn við allgóða heilsu. Þau giftust árið 1887. Eftir það dvöldu þau eitt ár á Rauf- arhöfn. Því næst fóru þau til Vesturheims og settust að í Winnipeg. Þar voru þau í 19 ár. Árið 1907 héldu þau vestur á Kyrrahafsströnd, til Blaine, Wash., og bjuggu þar síðan, réttan aldarfjórðung. Þeim varð 5 barna auðið. Elztur er Jóhann Óli, fæddur á íslandi, kvæntur Rannveigu Sigurrós Sæmundsdóttur Björns sonar, búsettur í Blaine; þá Lúðvík, dó á 1. ári; þá Þor- grímur (Thor), kvæntur Mar- jorie Josephine Hay, búsettur í Blaine; þá Guðmundur, dó á 2. ári; þá Tryggvi Holm, hótel- stjóri í Bozoman og Billings, í Montana; kona hans, Clara Borgquist, af sænsk-norskum ættum, andaðist s.l. sumar. Birni heitnum var eg kunn- ugur tvö síðustu æfiár hans. Gerðist hann þá aldrhníginn mjög og þróttlítill. Minnið var slófgað og hugurinn orðinn reik ull. Þeim mun auðgerðara var að lesa í sál hans, og sjá þær uppistöður, er skaphöfn hans hvíldi á. Fann eg þar heilbrigð- an hugsunarhátt og góðgjarn- an. Vildi Björn eigi gera á ann- ara manna hluta, var strang- orðheldinn og lagði kapp á skil semi í viðskiftum. Hann var löngum afskiftalaus um annara hagi, og svo orðvar, að hefði hann ekki eitthvað gott að segja um granna sína, þá mælti hann sem fæst. Um heimili sitt annaðist hann af fremsta megni — unni konu sinni og mat hana mikils. Þó gat hann verið ást- vinum sínum örðugur í um- gengni, sakir örlyndis og geð- ríkis, er tíðum blossaði fram, en hvarf eins snögt og það kom. Hann var gæddur athug- ulli greind, og sjálfstæður vel í skoðunum. Enda viku þau hjón snemma úr þyrpingu alfara- vegsins og gengu braut hinna fáu, er þau hneigðust að starf- semi Únítara í Winnipeg, þegar fyr á árum. Meðlimir íslenzku Fríkirkjunnar í Blaine voru þau bæði frá byrjun, og duldist eng- um einlægni þeirra þar og á- hugi. Þótt lífsbraut Björns heitins væri ekki ávalt rósum stráð, og lengst af væri hann fremur fátækur að fé, þá taldi hann sig þó verið hafa lánsmann; guð hefði blessað líf sitt með heilsu, þreki og hagleik, góðri konu og hraustum og ræktarsömum sonum. Fulla rænu hafði hann til síðustu stundar. Þakklátur sáttur og ókvíðinn steig hann lausnarsporið mikla mánudag- inn síðastliðinn 25. marz, á 76. aldursári. Útför hans fór fram frá útfararstofu BlaineJbæjar, þá næstkomandi fimtudag, hinn 24. marz, og var fjölmenni við- statt. Undirritaður Jarðsöng. Friðrik A. Friðriksson. LEIKSAMKEPNI f WINNIPEG Athygli lesenda þessa blaðs hefir áður verið vakin á hinu mikilsverða starfi, sem The Manitoba Dramatic League hef- ir með höndum, með því að stuðla að því að vekja áhuga fyrir alþýðlegri leiklist í sveitum og smábæjum fylkisins. Síðast- liðið vor fór fram samkepni milli leikflokka víðsvegar um fylkið, og hlaut íslenzkur flokkur sig- ur í einni kepninni. Leikflokk- ur þessi var frá Árborg, og voru þessir leikendur: MrS. H. Dan- íelsson, Mrs. A. Sigurðsson, Mrs. M. Jónasson, Mr. S. Jó- hannsson og Mr. T. Fjeldsted. Nú er fyrirhugað að sigurveg- ararnir frá því í vor heyi úr- slitakepni sín á meðal hér í Winnipeg í næstu viku. Fer kepnin fram í The Little Theat- re á Main St., föstudag og laug- ardag, 28 og 29 okt. Hr. Gísli Jónsson frá Ashern, Man., kom hingað til bæjar á föstudaginn var, og dvelur hér í vetur hjá dóttur sinni og tengdasyni, Mr. og Mrs. Stefán Guttormsson. Fréttir sagði hann engar sérstakar að norðan aðr- ar en þær, að .sumarið hefði mátt heita mjög hagstætt, og afkoma manna í góðu lagi. — Garðar sagði hann að hefðu sprottið tæplega í meðallagi, sökum helzt til mikilla þurka, aftur hefði grasspretta verið góð, heybirgðir því miklar og uppskera í meðallagi. Winnipegdeild Mentamálaráðs- ins í Canada, undir* forstöðu hr. Edward Anderson, K. C., til- kynnir að hún hefji starf sitt á þessu hausti með afar fróð- legum fyrirlestrum, er fluttir verði við háskólann, Theatre “A" á Broadway, af hinum nafn togaða fornfræðingi S. R. K. Glanville, M. A., aðstoðar forn- minjaverði við egypska og as- sýriska gripasafnið í British Museum í Lundúnum. Fyrir- lestrarnir verða tveir og verða flut’tir föstudags- og laugar- dagskvöldin í þessari viku og byrja kl. 8.30. Efni hins fyrra er “Fjársjóðir Tut-Anhk-Amen” en hins síðara “Líf almennings í Egyptalandi til forna". — Al- menningi er leyfður aðgangur að báðum fyrirlestrunum, en aðgangur er settur 25c. Ungtemplara- og barnastúk- an Gimli, No. 7 I. O. G. T. hóf starf sitt eftir sumarfríið 3. september. Voru eftirfarandi meðlimir settir í embætti fyrir yfirstandandi ársfjórðung: FÆT — Ásta Johnson ÆT — Guðrún Thomson VT — Dóra Jakobsson K — Ólöf Árnason D — Anna Bjarnason AD — Gústi Jakobsson R — Alda Bjarnason AR — Violet Einarsson FR — María Josephson G — Clara Einarsson V — Lloyd Torfason Sungnir voru ættjarðarsöngv- ar eftir fund. Meðlimatala stúkunnar er 70 Um 40—50 sækja að jafnaði fundi. Á sama tíma og ofanskráð frétt var afhent ritstjóra Hkr. er þá var staddur á Gimli, var til þess mælst, að vakin yrði í blaðinu athygli á hinni árlegu Hallowe’en skemtun stúkunnar, sem haldin verður 31. október næstkomandi. Verðlaun verða gefin fyrir beztu búninga. Væri æskilegt að sem flestir sækti skemtunina. Einnig er nú undir stjórn stúkunnar, verið að. æfa fyrir framsögn í íslenzku. Er $5 gull- peningur að verðlaunum veitt- ur, er Mrs. Joseph Skaptason frá Selkirk góðfúslega gaf til bessa. Á ensku verður og sam- kepni í framsögn og silfur- medalía gefin að launum. Má af öllu þessu sjá, að stúka >essi er ekki aðgerðalaus. Auk bindindismálsins, lætur hún sig íslenzkunám barna sig miklu skifta og hefir fundi sína á ís- lenzku. Á Mrs. Chiswell, sem driffjöðrin er í viðhaldi þessa ungmenna félagsskapar ósegj- anlega mikið þakklæti skilið fyr ir starf sitt í því efni, og það starf hennar mætti vel verða öðrum hvatning, að koma upp unglingafélögum, sem fram færu á íslenzku máli, en sem hin nram-vitlausi aldarandi á meðal vor virðist nú með öllu orðið álíta óhugsanlegt. HÆTTULEGUR MAÐUR. Fyrir nokkrum dögum fór að bera á manni í bænum, sem iðju þá leggur fyrir sig að ráð- ast á kvenfólk. Hefjr hann hag- að sér mjög líkt manni þeim, er hér kyrkti konur til fýstar og fjár fyrir tveimur eða þrem- ur árum. Fimm konur hafa nú orðið varar við bófa þenna, en sem betur fer, hefir hættunni ávalt verið afstýrt, með því að menn hafa verið í nánd. Bóf- inn hefir tekið þessar konur kverkataki, og sýnt þeim aðra harðneskju til þess að yfirbuga þær, en hefir til þessa verið hrakinn frá illverkinu áður en annað verra hefir af því hlotist. Hefir nú lögreglan náð f mann, sem hún álítur að sé þorparinn. Á konurnar hefir hann ráðist úti að kvöldi til, en inn í hús hefir hann ekki farið. SMÁSÖGUR OG SKRÍTLUR (Skrásettar af séra Benedikt Þórðarsyni í Selárdal.) Gunnar prófastur Pálsson (í Hjarðarholti bróðir Bjarna land læknis) heyrði sagt frá kerl- ingu einni, er væri mjög blót- söm. Við húsvitjun tók hann kerlinguna tali, og spurði hana að nokkrum spurningum, og svaraði hún þeim allhæversk- lega. Prófastur spyr hana þá, hvað sá Vondi heiti. Kerling skildi meininguna og nefndt Rækall og svo við ítrekum spurninganna Skolla og Satan. en er prófasti líkuðu ekki nöfn þessi, og innti eftir, hvort hann héti ekki fleirum nöfnum, sem væru þó í ritningum og öðrum guðsorðabókum, fór kerlingu að leiðast og segir: “Hann heit- ir Djöfull og Andskoti og á heima í helvíti og taktu þar við honum.” * * * Einu sinni lét Hálfdán prestur Einarsson, (Síðast á Eyri í Skutulsfirði, faðir Helga lekt- ors) þegar hann var á Brjáns- læk, stúlku nokkra, sem Elín hét og alin var upp á Rauða- sandi, lesa við húsvitjun grein þessa: Við höfum talsmann hjá föðurnum. Þegar stúlkan hefir lesið greinina, spyr prestur, hvort hún hafi nokkru sinni heyrt þess getið eða hvort hún hafi í nokkurri bók séð og lesið, að vér hefðum talsmann hjá föðurnum. “Nei”, segir Elín, “hvergi hefi eg það heyrt eða séð, og nokkuð er það, að enginn veit til þess á öllum Rauðasandi.’’ “Þá kalla eg þá heldur fáfróða þar”, mælti prestur. Blanda.

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.