Austri - 18.01.1913, Blaðsíða 2

NR. 1
A U S T a I
8
Ena urn
Eiidurminningar
Páls Melsteðs.
Eptir Ingibjörgu ÓlafKSOD.
Endurminning&r Páls Mel-
steðs ritaðar af honum
sjálfum, gefuar út á ald-
arafmæli haus af „Hína
íslenzka fræðafélagi" i
Kajpmannahöfn. 1912. —
Verð kr. 2,50.
tessar endurminningar hins látna
sögnsnillings og fræðimanns eru
nokkurskonar afroælisgjóf frá honum,
til íslendinga, i aldarafmæli hans.
Að hér sé skemmtilega sagt frá,
parf ekki að teíka fram, pví pað vita
allir, Eem pekkia rithátt Páls Mel-
steðs.
Til pess að gefa fólki ofurlitla
hugmynd nm innihald bókariunar, set
eg hér nokkra kafla úr henni, tekna
af bandahófi.
Höfundurinn byrjar með pví að
segja frá fæðingardegi sínnm.
“ Bernskuárin.
„Vetnrinn," ^sem eg tæddist, var
einhver hinr? barðasti, eigi einungis hér á
landi, heldur um alla Norður-Ev-
rópu; aðpví varð Napoleoni fyrsta og
mpnnurn hans, er pá voru á heimferð
sinni austan af Rússlandi. Daginn
sama sem eg fæddist var kafalds*
bylur svo harður, að yfirsetukonan
náðist eigi, og átti hún pó heima á
J>rastarhóli, næsta bæ við Moðru-
velli, og örskammt á milli. Ragn-
heiður amma mín (kona Stefáns
amtmannr í’órarinssonar) tók pví á
móti mér í hennar stað. Á Móðru-
völlum mátti eg eigi vera, og var
fluttur, pegar npp stytti, út að Prast-
arhóli. {>ar var eg raitt fyrsta
missiri hjá I’orvaldi bónda. Hann
var nafnkenndur selaveiðamaður á
skutnl. Eg var pá me*ti aumingi,
allur kaunum sleginn eins og Job.
En um vorið fór mér að batna og
var eg pá fluttur út að Syðri-Reist-
ará, til Áina hreppsstjóra Amason-
ar og Sigríðar konu hans. J>au
vorn sórnamenn hvort í sinni röð, og
fóru með mig eins og pau ærtu naig.
Hjá peim var eg til pess er eg var
langt kominn á sjennda ár. Eg raan
vel eptir mörgu, er pá bar fyrir mig
hin sfðustu. áiin á Reistará,--j
J>egar eg komst cokkuð á legg, var
eg kallaður fjörkálfur og etull í pví litla
er eg pá orkaíi, en gæta púrftí vel
að mer,’að' eg fteri mér eigi að voða.
Eitt Jrn var eg eltur upp í fjall og
tekinn, og pótti mér pað illt. Eg
hafði séð tunglið koroa upp undan
^jaUsbrúninni itslet at stað, hljóp
gat, ætlaði áð handsaráa tuugl-
ið os; færa p«ð fðstrn minni.----------
Ekki rar mér kennt neitt á bók með-
an eg var á Reistará, og eigi heldur
að skrifa, en einhveruvegirm lærði eg
að skrifa nafnið mitt með krít eða
koli, en penni kom ekki í mína
hönd, og var pó fóstri minn vel skrif-
an.li; eg fékk nokknr bréf frá honum,
eptir að eg var kominn austur að
Ketilxstöðum. En pótt mér væri
fátt kent, hjá fósturforeldruin mínum,
pá er satt hezt að segja, að eg lærði
par ekkert íllt. Eg sá eigi nema
gott fyrir mér, og eg ætla, að aldrei
hafi,eg heyrt ljótt orð talað á peim
bæ. Eg ólst par upp eins og sak-
laust harn náttúrunnar. par var
hvorki farið með ksffi eða brennivín,
og aldrei sá eg drukkinn mann, pað
eg veit, en eg heyrði ssgt um Daníel
á Lóni — föður peirra pórðar og
I>orsteins — að hann drykki brenni-
vín, og hugsaði eg að hann væri eiu-
hver óskspaskepna. Mikið var unn-
ið Á Reistará; t)l merkis um pað er,
að pegar fólkið fór á stekkinn á vor-
in og gott var veður, gengu allir
prjónandi, fóstri roinn eins og aðrir.
Og mér eru í m'nni öll hin morgu
sokkatré, sem úti voru á vorin,
pegar pnrkur var, Eg má fullyrða
að fóstri minn galt landsskaldina til
afa míns á Möðruvöllam, mestalla í
prjónlesi (nefnilega smábandssokk-
um). Eóstri m:nn mun hafa verið
góður biargálnamaður og ekki fram-
yfir pað. Húsakynni voru par án efa
heldur lítil. Baðstofa innar úr göng-
um, með torfgöflum og skjágluggum,
alpiljað hús í oðrum enda uppi, en
ekkert undir pallinum nema myrkur.
Þar var mér sagt að Grýla væri á
kvöldin og Leppalúði maður hennar,
og pessvegna porði eg ekki að fara
fram á pallskörina, og langaði mig
pó til að sjá pau-u
fegar Páll var á sjönda árinu,
fluttist hann með foreldrum sínum,
Páli sýslumanni Melsteð og Önnu,
dóttnr Stefáns amtmanns, að Ketils-
stoðum á Yöllum, á leiðinni austur
veiktist hann bættnlega, varð faðir
hans að skilja hann eptir á Breiðu-
mýri og Ólaf Indriðason (síðar prest-
nr á Kolfreyjnstað), sem var fylgd-
armaður sýslumauns. Mérgum árum
siðar minntist síra Ólafur pessarar
samveru peirra Páls, í ljóðabréfi til
hans, og er petta par í:
Manstu pá við fundumst .fyrst,
fórum strax í eina vi$t,
sæng og fengum sömu giat,
er sjúkur lástu’ á Mýri?
' Og'bm' nættir um pig pií
(!«■ ög dáuðinn héldumst á,
-til mín dró, pví tár mh] sá
trátistur’ h'imna-stýrir.
Sírá Ólafur hélt tryggð sinni við
Pál, meðan hoUinn entist aldur.
Pill segir. margt um uppvaxtarár,
sín á Ketilsstöðum. Hann lýsir
Fljótsdalshéraði fagurlega, og minnist
á marga merka Austfirðinga, sem pá
voru uppi, og er pað fegursti og
skemmtílegasti kaflinn í bókinni.
Foreldra sinna minnist hann með
virðingu og kærleika: „Mín góða
móðir, “ segir hann, „hafði allan hug
á pví, að innræta okknr. bérnum
sínum, guðsorð og góða siðu. Eg sé
pað bezt á elliárum mínum, hver
móðir hún var mér á æsku árum
mínum, pegar mest purfti við.“ Um
föðnr sinn segir hann: „Eg get með
sanni sagt um foður minn, eins og
sagt var um Njál, að hann var heil-
ráðnr og góðgjarn“. Hann pótti vera
einhver me .tur lagamaður hér á landi
af samtíðarmönnum sínum, og ágætur
dómari. Margir menn leituðu ráða
hans úr fjarlægum sýslum, og varð
flessum sð góðu.“
1 skóla.
J>að er bæði skemmtilegt og fróð-
legt, að lesa pað, sem Páll skrifar
um skólaár sín á Bessastöðum. —
Bessastaðir voru pá „miðpúnktur menn-
ingarinnar á pessu landi." Keinar-
arar hans voru peir: Jón Jónsson
lektor, dr. Hallgr. Scheving, Svein-
bjorn Egilsson og Björn Gunnlaugs-
son. Páll segir frá ýmsu, sem par
bar á góma, og má af pví ráðs,
að par hafi engin danðýfli verið
samankomin. — „pegar eg lít yfir
skólalíf mitt,“ segir haDD, „verð eg
að segja, að pað er einhver skemmti-
legasti kafli æfi minDar, og eg pori
að fullyrða, að allt hið sama myndu
skólahræður mínir segja, ef peir
mættu svara. Þar var friður, gleði,
samheldni og áhyggjuleysi drottn-
andi.“
Sumarið 1830 fór Páll landveg
norðnr og áustur til foreldra sinna,
á pví ferðalsgi gisti hann f Gufu-
nesi hjá Bjarna Thorarensen. Á
pessari S0mu ferð mætti hann Jóni
sýslumanni Espólín á Öxuadalsheiði
og áttu peir tal saraan í „fnllar prjár
klukkustundir“. petta var í fyrsta
og síðasta sinn, sem Páll sá Espólin
afabróður sinn, og pótti honum mikið
til hans koma.
Hanstið 1834 sigldi Páll til háskól-
ans til pess að lesa lég. Jónas Hall-
grsmsson var sambýlismaður hans á
Garði, og voru peir jafnan til vina,
„Eptír pví sem eg kynntist löndum
mínum við háskólann,* skrifar Páll,
■ „fann eg pað, að mér féll bezt yið
Brynjólf Pétursson (bróður Péturs
biskups) og Gí-ila Hjálmarsson (lækn-
ir); mér var vel við pá; rfcér fannst
eg batna af 'náveru peirra og tali,
og" eg íánn glöggt, að míg skorti á
við pá tvo ’merin, bæði hreihleik
hjartans og mikilleik gáfnahha. Gtsla
pekkti eg enn betur en Brynjólf, og
hefi minnzt hans lttfð eitt, sem lesa
má í. -sefisöga Gísla eptir Sigurð
prófast Gunnarsson; Brynjólfi var eg
miður kunnugur, en pó pekkti eg
hann svo, að eg hefði helzt kosið
að vera sem hann, Bræður hans
hefi eg pekkt talsvert, en hvorugan
peirra, Pétur eða Jón, tek eg til
jafns við Brynjólf. Hann var glæsi-
legur maður, bæði til lífs og sálar.“
— Páll minnist á fleiri landa, sem
voru honum samtíða í Höfn, og á
einstaka danska menn, sem honum
pótti m'kið að kveða.
Fullorðinsárin.
Yegna veikinda varð Páll að hætta
námi og fara heim til íslands. Árlð
1840 giftist hann Jórunni, dóttur
ísleifs etat3ráðs Einarssonar, og
byrjuðu pau húskap á Brekku á
Álftanen, og er svo að sjá, sem
peim hafi búnast vel. Páll bauð
Álftnesingum að kenna börnum peirra,
tóku peir pví dauflega og pótti ó-
partá nýbreytni. Yeturinn 1844
hrann bærinn á Brekku til kaldra
kola, og stóðu pau hjónin uppi
slipp cg snauð, og áttu pau mjög
erfitt sppdráttar um hríð. Páll fór
seinna utan og tók próf. Hann
gegndi sýslumannsstórfnm í Árness-,
Snæfellsaess-, Mýra-, Gullbr ngu- og
Kjósarsýslum, og dreif margt á daga
hans á peim árua;, sem fróðlegt er
að lesa um. Áiið 1858 dó Jórunn
kona hans. Nokkru seinna giftist hanu
Póru, dóttur Gríras amtmanns Jóns-
sonar, og bvrjuðu pau brátt að vinna
að pví, að koma á fót kvennaskóla,
pví menntun islenzkra kvenni var,
sem kunnugt er, peirra sameiginlega
áhugamál.
Páll minnist töluvert á ritstörí sín,
Hann átti mikinn pátí í pví að „þjóð-
ólfur“ var stofnaður, einnig var hann
riðinn við stofnun „íslendings". „Mór
pótti nægja að hafa blaðið á stærð við
Pjóðólf eins og hann var pá,“ segir
Páli, “en Benedikt Sveinsaon hafði pað
fram, að blaðið var bæði stærra og
dýrara, en hyggilegt var; pegar við
vorum að ræða um petta, sagði Pétur
Guðjónsson einue-sinni: „Pað er svo
stór í pér hugnrinn Benedikt!,, Pá
svaraði Benedikt: „Já, hvað ætli pú
segðir, ef pú sæir hann allan! ‘ jþegar
við hættum við „íslending“ og prjú
ár voru liðín, vorum við í 900 ríkis-
dala (1800 krðua) skuld við prentsm.
landsins. Pessi voru kjör blaðmanúa á
íslandi um 1860.“
Á sóguritun sína minmst hann tölu-
vert, og er ekki rúm lil pess að skýra
frá pví bér, eod i væn pað parfleysa,
pví ílla væri fróðleiksfýsn íslendinga
farið aptur, ef „Endurminningar Páls
Melsteðs" væru ekki inna* skamms til
á' hverju meðal-heimili.
Bókin er í alla staði vel ur garði
gjprð, með 6 'ágætura myndum, sem
gjörahana ennpá eigulegri og á hið
nýstofnaða islenzka fræðafélag í Kaup-