Dagsbrún - 13.04.1918, Blaðsíða 1

DAGSBRÚ N
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIÖ C'T AF ALPÝÐUFLOIvKNUM RITSTJÓBI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ólafur FRIÖRIKSSON
I'ltBMJIB bkki
RANOINDI
18. tbl., 4.
Reykjavik, laugardaginn 13. apríl.
1918.
Mjólkin.
Úr þorpum og kaupstöðum
utan af landi fréttist, að ástand-
ið, hvað mjólkurleysi viðvíltur,
sé að verða svipað þar og það
er og hefir verið undanfarin
ár hér i höfuðstaðnum s. s.
mjólk ekki fáanleg mikinn
hluta ársins, hvað sem í boði
er, og þann tíma sem hún fæst,
ekki vema fyrir óhæfilega hátt
Verð. Hér í Reykjavík er mjólk
orðin svo sjaidséð vara, að al-
Qienningur er svo að segja bú-
inn að gleyma því, að til er
Qijólkurmatur, enda er sú
Qijólk, sem til bæjarins flyzt,
ekki nema þriðjungur af því
Sem íalið er hæfilegt erlendis.
Sú skoðun hefir gert vart
við sig, að ráðið til þess að
bseta úr mjólkurskortinum
vseri að flytja mjólk lengra að
1*1 bæjarins en verið hefir, og
öiá vel vera, að eitthvað nokk-
Qð megi bæta úr með því móti,
Þó að tilraun sú, er gerð var í
fyrra, ekki hepnaðist vel. En
eÍQa vísa ráðið til þess að bæta
hór úr> bæði fyrir Reykjavík
°g aðra bæi, Akureyri, ísafjörð
s. frv., er að fara að dæmi
erlendra borga sem jafnilla
^afa verið staddar, en bœtt úr
bcMdrœðiinum með því sjálfar
reisa kúabú. Auðvitað er,
a^ það er ekki hægt að reisa
a einu ári kúabú, er bæti úr
aUri mjólkureklunni — að
^binsta kosti ekki hér í Reykja-
v*k — en því lengur sem dreg-
^ er að gera byrjunina, því
lengri tími líður auðvitað áður
eQ nægilega stórt bú er komið
a fót. Rétta aðferðin virðist
Vera hér í Rvík að taka nú
^egar á þessu vori stórt land
ræktunar i Fossvogi, reisa
^ar fjós, og kaupa nokkuð af
°erii lega góðum kúm, helzt
engra að en að þær mjólki
til Reykjavíkur. Jafnframt
ftti bærinn að kaupa undan
^Qífnum kvígukálfa af góðu
^jólkurkyni, hér í bænum og
^rendinni, og koma þeim fyrir
9 góðum stöðum upp í Borg-
?rtirði, eða á öðrum stöðum,
|jar sem uppeldi þeirra ekki
regur úr mjólkurmagni bæj-
^'Qs. Pjöldi af mjólkurfram-
^ðendum þessa bæjar láta
^ía fyrir sig langt að, og er
vandasamara fyrir bæinn
gera það en fyrir einstaka
areUn ~~ það er að segja, þeg-
jj . Igangur með því er að
hv .a’ en ekk* veita ein-
v,- ei)Qrn vinum einhverra at-
vlQnu.
Aðalmótstaðan gegn kúabúi
hefir komið frá kúaeigendum
hér í bænum; eru þeir hrædd-
ir um, að ef bærinn færi að
reka kúabú, þá yrði það til
þess að spilla atvinnu þeirra.
Þessi hræðsla virðist vera
nokkuð að ástæðulausu. Ef
framleiðslukostnaður mjólkur-
innar er eins mikill hjá mjólk-
urframleiðendum og þeir láta
í veðri vaka, ætti það ekki að
saka þá, að bærinn fengi það
staðfest með eigin reynslu, og
ekki er hætta á því að bærinn
fari að lækka verðið á mjólk-
inni til þess að selja sér i skaða.
En jafnvel þó reynslan sýndi
nú, að mjólkina mætti með
hagsýnu búskaparfyrirkomu-
lagi selja að góðum mun ódýr-
ara en nú er gert (og það er
hugsun þess, er þetta ritar, að
það mundi reynslan sýna), þá
er engin hætta á því, að bær-
inn fari að setja niður mjólk-
urverðið, af því hætta er á því
að það gæti orðið til þess að
kúabændur breyttu til um bú-
skap (íæru t. d. að hafa sauð-
fé) og mjólkurmagnið yrði þar
af leiðandi minkandi. Bærinn
mundi þvi ekki setja niður
verðið, heldur mundi hann, ef
hann gæti framleitt mjólk mun
ódýrara en alm. verðið væri,
selja hana fyrir það verð, en
úthluta efnalitlum mönnum af-
sláttarmiðum, líkt og svo marg-
ar borgir gera nú erlendis.
Úr bréfi trá Akureyri.
s% — 1918.
Hafísinn er allur horflnn úti
fyrir, en eftir situr ístappi í firð-
inum út að Hjalteyri. Er nú verið
að aka þangað á hestum og sleð-
um vörum í og úr Lagarfossi —
skipaleið. Tíðin heflr verið af-
bragðsgóð undanfarið, en nú stend-
ur yfir þetta „árlega páskahret.",
eins og gömlu mennirnir segja.
En vonandi birtir það bráðum. —
Bæjarstjórnin okkar var nú ný-
skeð að troða í mestu riíurnar
sem þingið síðasta setti á bæjar-
lagafrurnvarp kaupstaðarins i fyrra.
Telja lögfræðingarnir frumvarpið
„sjófært" ef aukaþingið viil leggja
blessun sína yfir aðgerðina eins
og hún kemur frá bæjarstjórn.
Vonandi hleypir þingið ekki nein-
um „ilium öndurn" í frumvarpið
enn á ný, svo enn verði ekki hægt
að nota það fyrir göllum. Væri
það þingínu ekki vansalaust. —
Frá því fyrsta að landssjóður
fór áð veizla með sykur heör bæj-
arstjórnin hér haft hann til út-
sölu, ásamt fleiri vörum. Var sam-
þykt að halda þeirri sölu áfram,
og orkar það ekki tvímælis að
injög mikil dýrtíðarhjáip er að
þessari ráðstöfun.
Skal ég nú sanna þetta með
töium. Bæjarstjórnin leggur allan
kostnað við vörusöluna á vörurn-
ar, en þó selja kaupmenn hér t.
d. sykur, 20 aurum dýrari hvert
kilo en bæjarstjórnin. Hverjum
manni er ætlað % kg. sykurs á
viku, bæjarbúar eru um 2000, og
græða þeir því samtals 200 kr. á
einni viku eða 10,400 krónur á
einu ári, einungis á einni af þeim
vöruteg. sem bærinn verzlar með.
Geta má þess að þetta er þó sú
vara, sem kaupmenn leggja minst
á, þar eð hún ætíð er til sölu
með lægra verði hjá landsstjórn-
inni. Aðrar vörur svo sem t. d.
kaffi selur bærinn einnig miklu
lægra verði en kaupmennirnir.
Kafflð kostar í útsölu bæjarins 2
kr. 10 au. kg., en hjá kaupmönn-
um heflr það farið í 5 kr. kg.
þegar litlar birgðir voru í bænum
en kostar víðast hvar 3 kr. kg'
Alkunn er sú aðferð margra
kaupmanna að selja ekki þá vöru,
sem lítið er til af, nema keypt sé
arnað með, og eru af því margar
skoplegar sögur héðan úr bænum,
sem jafnframt eru hlutaðeigandi
kaupmönnum til vanvirðu. Einn
kaupm. er einkum frægur fyrir
að kaupa upp vöruslatta, helzt
smávegis, og „hafa það til“ þegar
aðrir eru uppseldir, og seija siðan
með okurverði, nokkur 100 prócent
álagningu. Nefni ég ekki nafn
hans hér, allir Akureyringar og þó
einkum útbæjarmenn kannast við
hann. Yfirleitt mun anda fremur
kalt til kaupmanna hér og í grend-
inni, vegna reynslunnar, sem feng-
ist heflr nú á þessum neyðartím-
um. Gjalda þeir saklausu þar oft
hinna seku, því margir kaupmenn
eru of hyggnir viðskiftamenn og
of góðir menn, til að nota sér
neyð almennings. Þó munu menn
alment hugsa til þess með hryll-
ingi ef kaupmenn eiga framvegis
að sjá um að byrgja landsmenn
með nauðsynjavöru, og landsveizl-
unin ekki að vera annað en hjálp-
arhella þeirra, eins og hinn lýð-
holli dýrtiðarmálafræðingur J. Þ.
vill í „Lögréttu". Það vill oftast
verða annað hljóð í peningabudd-
um almennings og peningabudd-
unni verkfræðingsins. „Rjóminn
er ekki ofgóður handa kattargrey-
inu“, sagði kerlingin við karlinn
sinn þegar hann var að kvarta
um að fá ekki mjólk í kaffið og
kisi lapti mjólkina. Eitthvað svip-
að heflr vakað fyrir verkfræðingn-
um þegar hann vildi láta kaup-
menn sitja kyrra við rjómatrog
veizlunarágóðans, þó almennitig
vantaði peninga.
Annars ættu bæja- og sveita-
stjórnir að gefa meiri gaum að
vörusölu tii almennings með sann-
virði en verið hefir. Gæti það orð-
ið almenningi drjúg dýrtíðarupp-
bót. Má marka það af dæmi því
sem ég hefi nefnt hér að framan.
Upphæðin sem við Akureyringar
'græðum beinlínis á bæjarsölu þess-
arar einu vörutegundar (sykurs)
er álíka fídga og öll dýrtíðarlán-
in sem veitt hafa verið þar í vet-
ur, og nærri helmingur af auka-
útsvörum bæjarbúa fyrir árið 1918,
eða um 25 kr. á hverja 5 manna
fjölskyldu. Sézt bezt af því að
kenningin um að kaupmenn séu
ómissandi til að borga skatta er
engu réttmœtari, en úreltasta mót-
báran gegn aðflutningsbanninu,
sú að vínið væri ómissandi til að
skattarnir gætu fengist í landssjóð-
inn. 'Vitar.
Alþingi
var sett 10. þ. m. eins og boð-
að hafði verið, en sökum þess
að nokkra þingmenn vantaði
var forsetakosningum og öðr-
um fyrstu þingverkum frestað.
^Molar um jatnaðarstefnuna
(socialismann). *
Eftir N.
VI. (Frh.)
En hvað er þá jafnaðarstefnan
(Socialisminn)? Hvað hún er eða
hvað hún vill, um það hafa verið
skrifaðar margar bækur, svo ekki
þarf eftir því að vonast að ég
komi þar víða við — en það er
líka önnur spurning sem mjög er
nátengd, og hún er: Hvernig ætla
socialistar að koma hugsjónum
sínum í framkvæmd?
Höfuðatriðið í stefnu socialista
er að koma i veg fyrir að ein-
stakir menn eða gróðafélög safni
stórum auðæfum sem grundvallast
á erfiði annara manna sem ekki
hafa af ágóðanum nema það allra
minsta til að draga fram lífið á;
oft er af svo skornum skamti
að verkamennirnir eru ekki
vinnufærir og liða ekki sjaldan
nauð. En til þess að draga ekki
úr framleiðslunni og þeim auð
sem hún skapar, þá sé meginhl.
frainleiðslufyrirtækja rekinn af því
opinbera, af ríkinu eða bæjarfélög-
unr eða sveitafélögum, eftir því
hvað bezt þykir henta, eða þá af
hvorutveggja, ef það á við.
Fyrirtækum sé stjórnað undir