Dagsbrún - 18.05.1918, Blaðsíða 1

FREMJIÐ EKKI | RANQINDI DAGSl B 1 R 1 U M N í POLIV BKKI RANQINBI
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIÐ ÚT AF ALPÝÐUFLOKKNUM RITStjÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
23. tb!., 4.
Reykjavlk, laugardaginn 18. mai.
1918.
Vöraverð og kaupgjaið.
Öndverðlega í ófriðnum sáu fram-
sýnir menn ýmsra þjóða fram á það,
að nauðsyn bar til að hafa hemil á
hinni takmarkalausu vöruhækkun.
Fyrst í stað reyndu menn að koma
í veg fyrir óeðlilega hækkun með
því, ,að setja nefndir með víðtæku
valdsviði, svo kallaðar verðlagsnefnd-
ir, til að ákveða hælilegt verðlag á
vörum.. Reyndist víða fremur erfið
framkvæmd á þessú, og þótti hald-
lítið þegar á reyndi og einhver vara
tók að þrjóta, því að þá urðu bæði
seljendur og neytendur samtaka um
að brjóta verðlagsákvæðin. Hjá sum-
um stríðsþjóðanna hefir þessu verið
framfylgt af svo mikilli harðneskju
að þar hefir sjálfsagt orðið nokkur
árangur af starfi slíkra nefnda. Hlut-
lausum þjóðum, t. d. Norðurlöndum,
hefir þetta ekki reynst einhlítt, til að
halda niðri vöruverðinu, og því hefir
það verið tekið upp hjá þeim, að
ríkin tóku einkarétt til þess, að kaupa
sumar afurðir (t. d. í Danmörku
smjör) oltast eða ávalt með samkomu-
lagi við framleiðendur, og létti þetta
mjög fyrir jafnari úthlutun, Þrátt fyr-
ir þetta hækkuðu sumar vörur svo í
verði, að þorra manna var með öllu
ókleyft, að kaupa þær, og þá var
það tekið til ráðs, aðselja vör-
ur undirverði, eftir ákveðnnm
reglum, þannig, að þeir, sem minstar
tekjur höfðu, sátu fyrir lægsta verð-
inu. Til þess að vinna upp þann
halla, sem ríkissjóður varð fyrir af
þessu, var svo lagður sérstakur skatt-
ur á þá, sem græddu á dýrtíðinni,
svo nefndur stríðsgróðaskatt-
ur. Svo tóku bæjar- og sveitafélögin
við og seidu vörur u n d i r ríkis-
verðinu, og náðu tekjum inn í skarð-
ið einnig með strfðsgróðaskatti. Stend-
ur sambandsþjóð vor, Danir, mjög
framarlega 1 þessu, og hafa þeir
komið dýrtíðarmálum sínum 1 mjög
gott horf, og eiga jafnaðarmenn í
Danmörku einna drýgstan þátt 1 því.
Vitrir menn þjóðanna sáu, að væri
vöruhækkunin látin afskiftalaus þá
hlyti k a u p g j a 1 d manna að bækka
að sama skapi. Hækki lífsnauðsynjar
um ioo°/o þarf kaupgjald Ifka að
hækka um ioo%, hækki vara um
200% þarf kaupið að hækka það
líka, ef verkafólkið á ekki að veslast
upj) úr luingri og harðrétti. Það má
óhætt segja, að höfuðástæðan fyrir
þessum ráðstöfanum hafi verið sú, að
koma f veg íyrir, að kaupgjald
þyrfti að hækka jafn mikið og
varan; enda er þá aðstaðan mun
betri til samkepni í hinni miklu við-
skiftastyrjöld, sem margir búast við
að stríðinu loknu, og Ýörur taka að
falla í verði. Knda hefir kaupgjald
ekki þurft að hækka neitt að ráði,
þar sem þessum viturlegu ráðstöfun-
um hefir verið framfylgt.
En hvað hefir hér á landi verið
gért í þessu efni? Það er sáralítið,
Þó að tillögur um þetta hafi komið
fram á alþingi, hefir þeim þegar
fyrirfram verið ráðinn bani af þröng-
sýni, og skorti á þekkingu á þjóð-
félagsmálum, samfara alsnauðri þekk-
ingu á því, hvernig aðrar þjóðir hög-
uðu málefnum sfnum í þessu. Þó
skal það tekið fram, að kolaafslátt-
urinn og dýrtíðarvinnan síðastl. vetur
hafa komið hér að talsverðu gagni,
það sem þaðnáði. Og heimsku-
legt er það af þm. nú, að fárast yfir
því, að þessar raðstafanir hafi haft
nokkur útgjöld í för með sér. Þar
er engum um að kenna nema þm.
sjálfunn, þeir haía v a n r æ k t að
hugsa fyrir löggjöf til að ná tekjum
inn með stríðsgróðaskatti eins og
aðrar þjóðir hafa gert — meira að
segja hefir þingið létt af mjög væg-
nm verðhækkunarskatti fyrir frarn-
leiðendur. en ekki óverulegum tekju-
auka fyrir landssjóð.
En þessi vanræksla þingsins
léttir ekki af því þeirri sjálfsögðu
skyldu, sem það hefir gagnvart
þeim hluta þjóðarinnar, sem verst
er settur í dýrtíðarvandræðunum,
skyldur, sem aðrar þjóðir hafa talið
sér sjálfsagt að rækja.
Af því að þær öryggisráðstafanir
sem hér eru nefndar að framan hafa
að mestu leyti verið vanræktar hér
á landi, eins og sýnt hefir verið fram
á, þá hefir leitt aP því, að kaupgjald
hefir o r ð i ð að hækka.
Vitanlegt er, að sú hækkun er ekki
nálægt því eins mikil og vöruhækk-
unin og ávalt komið eftir á, þannig,
að verkamenn og aðrir, sem taka :
kaupgjald í peningum, hafa orðið
fyrir miklum skaða og aldrei hafa
þeir getað tylt sér jafnfætis dýrtíð-
inni 1 kaupkröfum sínum.
Verkamenn hér 1 Reykjavík, hafa
nú farið fram á 15 aura hækkun á
tlmakaupi sínu. Þeir, sem eitthvað
hafa kynt sér kjör þeirra, munu ekki
lá þeim það. Dýrtíðin vex óðfluga
með jöfnum skrefum, og það kaup,
sem hægt var að draga llfið fram á
í fyrra, hrekkur ekki svipað því til nú.
Svo kemur líka til að verkamönn-
um hefir ^sjálfsagt ekki þótt þingið (ef
nokkuð mátti marka tillögur og um-
mæli meiri hluta bjargráðanefndar
neðri deildar) líklegt til að gera nokk-
uð það < dýrtíðarmálunum. sem veru-
lega væri til hagsbóta verkamönnum
við sjávarsfðuna. Það er líka kunn-
ugt um suma stórframleiðendur og
vinnuveitendur, að þeir hafa beinhnis
verið andstæðir því, að nokkrar dýr-
tíðarráðstafanir væru gerðar, ekki af
neinum illvilja í garð almennings,
heldur áf því, að þeir vilja hvorki
að á sig verði lagður strlðsgróða-
skattur eða að tekin verði lán til
þeirra ráðstafana, þvf þeir búast við
að þurfa að taka ríflegan þátt í
greiðslu þeirra sfðar, þó að almenn-
ingur auðvitað beri þyngstu byrðina
með hinum afarranglátu tollum á
nauðsynjum.
Vegna aðgerðarleysis alþingis og
mótspyrnu framleiðenda í dýrtfðar-
ráðstöfunum verða því einu úrræðin
fyrir verkamenn að hækka kaup sitt.
Virðist af því sem sagt er að fram-
an liggja til þessa fyrirfram samþykki
þings og vinnuveitenda. Er það því
undarlegra að mótspyrna er nokkur
gegn|því, að kaupgjaldshækkunin fáist.
Fylgist þó hér að orsök og afleiðing,
orsökin er dýrtfðin, sem mjög lftið
hefir verið gert til að hefta, og af-
leiðingin af henni er h æ k k u n á
k a u p i. og þó ekki nærri því eins
rífleg og ástandið gefur tilefni til.
Er hægt að sýna það^með tölum,
að afkoma manna verður talsvert
lakari nú með 90 aura tfmakaupi, en
hún var fyrir ófriðinn með 35 aura
tímakaupinu, sem þá var. J.
Göinnl ráðagerð.
Reykjavík var hálfu minni en
nú þegar ég fyrst heyrði menn,
sem áhuga höfðu á bæjarmálum,
gera ráð fyrir því, að hér þyrfti
að byggja ráðhús, — seinna.
Síðan hefi ég seint, og snemm'a
heyrt þetta sama af vörum margra
manna, að hér yrði að koma ráð-
hús, — seinna.
Allir hata þeir litið á þetta sem
fjarlægt framtíðartakmark, hafa
álitið óhjákvæmilegt að ná því,
en — hafa ekkert gert til að ná
því. Ég held að matgir hafi litið
á þetta sem einskonar munað, sem
borgin gæti ekki látið eftir sér
fyr en hún væri orðin flugrí/r.
Ég þykist, því vita að margur
sem þetta les muni hrista höfuðið
yfir .því, að nokkur skuli verða
til að minnast á Jramkvœmd þessa
máls nú, — nú í dýrtiðinni og
peningaleysinu.
Ég ætla ekki heldur að halda
því fram, að ráðlegt sé eða ger-
legt, að taka nú þegar til að reisa
ráðhús og hrista verkið af í einni
lotu.
En ég ætla að leiða nokkur rök
að því, að tímabært sé að fara
að vinna að undirh'mingi þess
fyrirt'ækis.
Hvað lieiir talið.
Það er ekki einungis að kenna
sinnuleysi um hag og heiður bæj-
arins, að ekki er fyrir löngu byi j-
að á þessu fyrirtæki. Til skamms
tíma heftr þörfin fyrir ráðhús ekki
verið mjög brýn, og svo mun
gildandi skattalöggjöf bæjarins og
ótti við almenningsálitið hafa átt
drjúgan þátt í aðgerðaleysinu.
Yitanlega hefir engum dottið í
hug að unt væri að byggja ráð-
hús, nema auknir væru um leið
beinir skattar á bæjarbúum. Því
þó fé væri fengið áð láni til fyrir-
tækisins, yrði að borga vexti og
annan kostnað af því með skatt-
peningum.
Skrá yfir. nótur
frá
Hljóðfærahúsi Reykjavikur
(framh. í næsta blaði).
Nóturnar eru sendar gegn póst-
kröfu um alt land, Yilji menn fá
nótur sem ekki eru hér á skránni,
þá útvegum vér þær fljótt.
Piano og liarmoniuni
fyrirliggjandi, bæði ný og gömul.
CamelliF: Praktisk Guitarskole 2,50.
Cornelius: Sang-Album 4,50.
Chopin: Tre Ecossaises 0,23,
— Mazurka B-dur 0,25.
— Préludes 0,40.
— Chopin Valse r,8o komplet.
Dahl Hólger: Vuggevise. 0,20.
Dur og Moll. 50 Stk. og Melodier
for Piano. I-II á 1,85.
Dreyschock A: Nocturne. 0,25.
Danse-Album f. Violin. 0,75.
Danse-Album f. Violin og Piano. 0,90.
David Ferdinand: Consert Studier f.
Violin. 1,75.
Dejlig er Jorden, Fantasi f. Klaver
eller Harmonium. 1,00.
Donizetti: Af Regimentets Datter:
Ak, som en Dame. 0,60.
Donizette: Af Regimentets Datter:
Jeg maa afsted. 0,60.
Federhof-Möller: Danske Sange og
Folkeviser f. Harmonium. 1,75.
Flerstemmige Sange f. Mandsstemmer
(fra Studenterforeningen i Köben-
havn). 6 25.
Fahrbach Philípjun: Landsturm Gal-
op f. Piano og Violin. 0,75.
Auk þess mátti gera ráð fyrir
að fjárhaldsbækur þess fyrirtækis
mundu ekki sýna ágóða af rekstri
þess, sem peninga í sjóði fyrst
um sinn, og jafnvel aldrei. Og þar
sem skattamálum bæjarins er enn
svo háttað, að sköttum er jafnað
á bæjarbúa mjög handahófslega,
eftir geðþötta nokkurra manna í
þann og þann svipinn, er ekki að
undra þó menn hafi ekki hingað
til verið fúsir til að auka skatta-
byrðina framar brýnustu lifsnauð-
syn.
Nú er þetta gamla skattafyrir-
komulag að hverfa úr sögunni og
annað að koma í staðinn, senni-
lega sanngjarnara og vissulega
miklu ábyggilegra og áhættuminna.
Almenningsálitið mun tilskamms
tima hafa farið i þá átt, að ráð-
hús væii ekki nauðsynjafyrirtæki,
það mundi verða bygt fyrir höfð-
ingja bæjarins, þeirn til gamans,
en almenningi til einskis gagns.
Á síðustu misserum hafa horf-
ur i þessu máli breyzt mjög mik-
ið. Stjórnarstörf bæjarins hafa auk-
ist stórkostlega. Þeim er dreift
viðsvegar um bæinn, holað niður
hingað og þangað, til stór-óþæginda
og ógagns fyrir almenning.
Almenningur sór það líklega af