Dagsbrún - 14.09.1918, Blaðsíða 4

90
D A G S B R;ti N
Auglýsing
um
atkvæðagreiðslu um Dansk-íslensk sambandslög.
Þar eð Alþingi heíir á stjórnskipulegan hátt samþykt Dansk-
íslensk sambandslög, er gera breytingu á sambandinu milli ís-
lands og Dánmerkur, skulu neind lög, samkv. 21. gr. stjórnskip-
unarlaga nr. 12, 19. júní 1915 lögð undir atkvæði allra kosningar-
bærra maijna í landinu til samþyktar eða synjunar. Atkvæða-
greiðsla þessi skal fara fram svo, sem hjer segir:
1. Atkvæðisrjett hafa allir, karlar og konur, sem kosningar-
rjett hafa við óhlutbundnar kosningar til Alþingis. Atkvæðagreiðsl-
unni stýra kjörstjórnir og yfirkjörstjórnir, sem um getur í 7. og
8. gr. laga nr. 28, 3. nóv. 1915 um kosningar til Alþingis. Svo
gilda og ákvæði nefndra kosningalaga um kjörstað, kjörherbergi
og atkvæðakassa.
2. Yfirkjörstjórnir skulu samkvæmt þeirri reglu, sem fyrir-
skipuð er í 21. gr. nýnefndra kosningalaga senda undirkjörstjórn-
um atkvæðisseðla þá, sem stjórnarráðið hefir gera látið til not-
kunar við atkvæðagreiðsluna og sendir eru yfirkjörstjórnum
þannig útlítandi:
I )ansk-íslenzk sambanáslög
(Þeir, sem óska að lög þessi, er siðasta Alþingi samþykti, öðlist staðfestingu konungs, geri kross í fer- hyrninginn fyrir framan „Já“, en peir, sem eru á móti þvi, geri kross i ferhyrninginn fyrir framan ,,Nei“.)
Já
Nei
Utan á umbúðunum skal fyrir utan hina venjulegu áritun
standa með skýru letri: »Seðlar til atkvæðagreiðslu um Sam-
bandslögin«.
3. Atkvæðagreiðslan skal hefjast á hádegi laugardaginn 19.
október næstkomandi og skal kjörstjórnin fylgja þeim reglum,
sem settar eru í lögunum um kosningar til Alþingis, um kosn-
ingarathöfn, að svo miklu leyti, sem við getur átt, og fer atkvæða-
greiðslan fram á sama hátt, sem þar er fyrir mælt um kosningar
til Alþingis, með þeirri breytingu einni, að gjöra skal kross með
blýant fyrir framan »Já« eða »Nei« á atkvæðisseðlinum.
4. Sem gjörðabók við atkvæðagreiðsluna skal nota hina
sömu og við kosningar til Alþingis.
5. Þegar atkvæðagreiðslu er slitið, skal oddviti leggja í sterkt
umslag sjer alla þá seðla, sem ógildir hafa orðið, og í annað
sterkt umslag alla þá seðla, sem afgangs eru ónotaðir, með utaná-
skrift til yfirkjörstjómarirmar. Á hið fyrnefnda umslag skal auk
umgetinnar utanáskriftar rita með skýru letri. Ógildir atkvœðis-
seðlar en á hitt: Afgangs atkvœðisseðlar. í hvort umslag skal jafn-
an leggjá miða með samlölu seðlanna, er í eru, undirskrifaðan
af kjörstjórninni. Seðlatölunnar af hvoru tagi skal geta í kjörbók-
inni. Skýrslu um atkvæðagreiðsluna bæði að þessu og öðru leyti
skal bóka í gjörðabókma, og þégar atkvæðagreiðslunni er lokið
og alt bókað, skulu kjörstjórarnir undirskrifa kjörbókina.
Þegar búið er að loka báðum umslögunum með kjörseðlun-
um, skal kjörstjórnin innsigla þau með innsigli sínu, og senda
síðan til oddvita yfirkjörstjórnar ásamt atkvæðakassanum og
gjörðabókinni.
6. Yfirkjörstjórn skal á hverjum kjörstað þann dag, er at-
kvæðagreiðsla fer fram, auglýsa stund og stað, þá er hún komi
saman til að opna atkvæðakassana og telja atkvæðin, en talning
atkvæða skal framkvæmd svo fljótt sem verða má. Skal sú at-
höfn fara fram fyrir opnum dyrum, svo að kjósendum gefist
kostur á að vera við eftir því sem húsrúm leyfir.
7. Opnar yfirkjörstjórn síðan atkvæðasendingarnar úr hverj-
um kjörstað kjördæmisins eftir að hún hefir sannfærst um að
öll innsigli eru ósködduð. Jafnótt og hver atkvæðakassi er opn-
aður, skal seðlum þeim, sem i honum eru, óskoðuðnm, helt í
hæfilegt tómt ílát með loki yfir og þannig haldið áfram uns allir
atkvæðakassarnir eru tæmdir, En við og við skal hrista ílátið svo
seðlarnir úr hinum einstöku kjörstöðum blandist vel saman.
Talning atkvæða fer síðan tram þannig að oddviti yfirkjörstjórn-
ar tekur upp einn og einn atkvæðisseðil í einu, les upp atkvæðið
(Já eða Nei), en meðkjörstjórar merkja um leið atkvæðin (við Já
eða Nei).
Verðí ágreiningur meðal kjörstjóra um gildi atkvæðisseðils,
skal aíl atkvæða ráða úrslitum. F*á er allir atkvæðisseðlar eru
upplesnir og atkvæðin skráð, telur yfirkjörstjórnin atkvæðin sam-
an og lýsir hún því síðan, hvernig atkvæði hafi fallið, hve mörg
með og hve mörg móti lögunum.
8. Yfirkjörstjórn skal bóka i gjörðabók sína það, sem gjör-
ist við atkvæðagreiðsluna og undirskrifar síðan gjörðabókina.
Endurrit af gjörðabókinni skal yfirkjörstjórnin senda stjórnar-
ráðinu með fyrstu póstferð eftir að talning hefir farið fram.
Um atkvæðagreiðslu þeirra manna, sem staddir eru utan
þess hrepps eða kaupstaðar, þar sem þeir standa á kjörskrá, þeg-
ar atkvæðagreiðsla fer fram, fer svo sem fyrir er mælt í lögum
nr. 47, 30. nóvbr. 1914, um alkvæðagreiðslu þeirra við alþingis-
kosningar, þannig að nota skal hin sömu kjörgögn og viðhafa
sömu aðferð og þar er fyrirskipuð með þeirri breytingu, að sá,
sem óskar staðfestingar konungs á sambandslögunum ritar »Já«
á kjörseðilseyðublaðið, en sá sem er á móti lögunum ritar »Nei«.
Atkvæði utanhjeraðsmanna skulu talin þar sem þeir greiða
alkv., en skylt er kjörstjórn að spyrjast fyrir með þjónustusím-
skeyti hvort þeir sje á kjörskrá þar, er þeir kveðast eiga hcima.
Skal atkvæði því aðeins gilt að svo reynist.
Þeir menn, sem eigi eru heimanfærir til kjörstaðar, mega
kjósa á heimili sínu á sama hátt og segir í nefndum lögum frá
1914, þó svo að húsráðandi eða sá, er í stað hans kemur, skal
votta um það. hversvegna kjósandi er eigi heimanfær og að hann
sje sá, er fylgibrjefið greinir. Síðan sendir kjósandi kjörseðil sinn
í hinu þar til gerða umslagi á kjörstað, og skal brjefið vera þang-
að komið, áður en atkvæðagreiðslu er lokið. Yfirkjörstjórn með
aðstoð undirkjörstjórna annast um að kjörgögn í þessu skyni sjeu
fyrirliggjandi á 3—4 hentugum stöðum í hreppi hverjum.
lJetta er hjermeð kunnugt gjört öllum þeim til eftirbreytni,
sem hlut eiga að máli.
t dóm»« og kirkjiimáladeiltl itjórnarráAgins, IO, sept.
,«V. __ i
clón cffiagnússon, " __________
Björn Pórdarson,
settur.
PRIMJW BKKI
RANQINDI
DAGSBRÚN
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIÐ ÓT AF ALPÝÐUFLOKKNDM
RITSTJÓRI OG ÁBVRGÐARMAÐDR: ÓLAFDR FRIÐRIKSSON
39. tbl., 4.
Reykjavlk, mánudaginn 23. september.
1918.
framjaraborgir.
---- (Frh.)
Pranbfart við Main. Borg þessi
er eins og hin fyrnefnda í vestur-
hluta Þýzkalands; íbúatala um
hálf miljón. Borgin á höfnina og
Vörugeymsluhúsin við hana; hún
á gasstöövarnar og rafmagnsstöðv-
arnar, vatnsleiðsluna, sláturhús,
sýningahallir, vogarstöð, handveðs-
lánstofnun, sparisjóð, fólkráðninga-
Btofu, leikhús og söngleika-hús
(óperu), uppeldisstofnanir, markaðs-
búðir, fundasali og dagblað. Blað
er þó leigt út, en bæjarfélagið fær
tekjur af því, og heflr eftirlit með
t>ví. ’
Freibnrg. Borg þessi er í Myrk-
viði (í Baden, Suður-Þýzkalandi)
og hefir 85 þús. íbúa. Hún á sjálf
gasstöð og rafmagnsstöð, vatns-
leiðslu, sporvagna, vörugeymsluhús,
Vogarstöð, stórgripatorg, sláturhús,
sparisjóð, handveðslánstofnun, bað-
hús og sundhús. Ennfremur leik-
hús (heldur stórt orkestra) og al-
taenn íbúðarhús, bújarðir, upp-
eldisstofnanir, skógarlönd og brenni-
sögunarstöð. Eins og Frankfurt á
Treiburg blað, sem kemur,út dag-
^ega, en með þeim mun að Frei-
burg rekur það sjálf. Var gróðinn
á blaðinu — fyrir stríð — 32
bús. kr. á ári, auk þess sem bær-
*ön hafði þar ókeypis auglýsingar
svaraði 14 þús. krónum. Árið
1909 voru allar eigur þessarar
borgar metnar liðlegð 78 milj.
króna, en skuldir voru þá 38 mil-
lónir. Skuldlausar eignir borgar-
>önar voru þannig 40 milj. kr. og
6r það meira en lítið í borg sem
6kki hefir nema 85 þús. íbúa þ. e.
*70 kr. á hvern íbúa!
öýrfíðin og verkamenn.
Sumrinu er að halla og haustið
ríða í hlaðið. Þeir eru að koma
sem leitað hafa út úr bæn-
eftir vinnu í sumar, og pyngj-
Ur þeirra misjafnlega þungar er
^eiua kemur. Sumum hefir aflast
v®i» öðrum miður. Það er gamla
Sagan, sem ætíð endurtekur sig.
's' Nú fer að draga úr vinnunnni,
þessir menn eiga að lifa á því
6luú, sem þeir öfluðu sumartím-
UUtJ‘ Hamingjan má vita, hvernig
ek8t að gera þaö.
°8 aldrei hafa tímarnir verið
erfiðari en nú, því ávalt harðnar
dýrtíðinni. Sá tími er nærri
°Dainn, að meDn eiga að fara að
úgja sig til vetrarins, svo sem
bjöti og kartöflum, en hvar
er það afl, sem til þess þarf?
^egar þeir embættismeim kvarta
sem hæst eru launaðir stéttar-
bræðra sinna, þá er ekki að undra,
þó að verkamaðurinn geri það.
Öll áherzla hefir verið lögð á
það, að birgja landið með nauð-
synjum, og er með því sýnd við-
leitni til þess að fyrirbyggja að
menn deyji úr hungri. Þetta er
hvorki til að lofa né lasta, það
var ekki annað en sjálfsögð skylda.
En það er annað, sem ekki er síð-
ur ástæða að athuga og ráða fram
úr, og það er, hverra ráða skuli
leitað til þess að koma í veg fyrir,
að almenningur verði ekki, vegna
fátæktar, án bráðnauðsynlegra
fæðutegunda. Það er sá liður sem
ávalt hefir verið gengið fram hjá
eða látinn reka á reiðanum.
Ég minnist þess ekki að hafa
séð nokkuð skrifað um það í blöð-
um né heyrt um það talað á þing-
bekkjum. Og það er þó annnð höf-
uðatriðið nú í þessari dýrtíð, næst
á eftir því, að afla nauðsynjavöru
í landið.
Sumir menn fjargviðrast mikið
yfir því, hve verkamenn hafi mikið
kaup. Þeir jafnvel moki saman
peningum, hafi fast að því laun
hæstlaunaðra embættismanna, segja
þeir, því sé þeim heldur engin
vorkunn á þessum tímum, fremur
en öðrum. Ég skal fúslega játa,
að mikill þorri embættismanna
hefir við lág laun að búa, en þing-
ið hefir verið að sýna lit á að
bæta laun þeirra. En verkamað-
urinn á við enn verri kjör að búa.
Fyrst er það, að vinna hans er
miklu stopulli, og meðan hún er
það, mætti taka tillit til þess, og
launa honum betur. En því fæst
nú illa kipt í liðinn. Að öðru leyti
er það, að laun hans hafa altaf
verið óheyrilega lág, svo lítið hefir
orðið eftir af þeim til þess að
geyma til hörðu áranna. Þá er
líka þess að gæta, að þjóðfélagið
hefir ekki búið honum þannig í
hendur, að hann gæti trygt sig
fyrir veikindum, slysum eða vinnu-
leysi. íslenzka þjóðfélaginu miðar
svo skamt áfram á þeirri braut.
Og enn er það, að laun verka-
manna alment hafa ekki hækkað,
að sama skapi og allar nauðsynj-
ar hafa hækkað í verði; en þá
uppbót hefir hann fengið, að vinn-
an hefir minkað.
En hvað er þá kaup verkamannna
alment, þetta sem verið er að
halda svo mjög á lofti og sjá of-
sjónum yfir?
Flestir iðnaðarmenn munu nú
orðið hafa frá 40—60 kr. á viku.
Fáir munu að vísu hafa hámarkið,
en aftur flestir frá 40—60 kr. á viku.
Þó við gerðum ráð fyrir því, að
þessir menn hefðu 'vinnu alt árið,
þá er kaupið sízt of mikið til þess
að lifa af á þessum tima. Menn
berjast í bökkum með því kaupi.
En hvað hefir þá óbreyttur
verkamaður að launum á þessum
erfiðu tímum?
Að því er ég veit bezt, þá er
kaupgjaldið ákveðið á „eyrinni"
75 aurar um tímann, (eða það er
samningur verkamannafél. Dags-
brún). Eins og menn vita (að
minsta kosti ættu vinnuveitendur
að muna það), fengust launin ekki
hækkuð frá þessu í sumar. Nú
geri ég samt ráð fyrir að þessir
menn hafi 80 aura um tímann og
vinni 10 tíma á dag í 32 vikur
(helgidagar frádregnir) þá veiður
kaupið 1530 kr. — eitt þús. fimm
hundruð og þrjátíu krónur. —
Það er hreint ekki of mikið að
gera ráð fyrir því, að 20 vikur á
árinu séu menn þessir vinnulaus-
ir. Hitt getur verið, að aukavinna
verði nokkur, en vart mun hún
gera meira en 2—300 kr. í mesta
lagi.
Finst mönnum nú í alvövu
þetta vera glæsilegt kaup til þess
að lifa af á þessum tíma, og hafa
að jafnaði þetta frá 2—8 manns
í heimili?
Ég skal engan öfunda af að lifa
á því kaupi hvað þá að eiga að
leggja fyrir af því.
Það ætti öllum að vera ljóst,
að eitthvað verður landið eða við-
komandi bæjarfélög að gera til
þess, og það nú þegar, að verka-
menn geti aflað sér bráðnauðsyn-
legustu lífsnauðsynja til vetrarins,
svo sem kjöt og kartöflur, og það
verður á engan annan hátt en
þann að landið eða bæjirnir, eða
hvorttveggja, leggi V,—»/, að
mörkum í vöruna, eða með öðr-
um orðum að hún lækki þetta,
landið eða bærinn borgi mismuninn.
Aðferðin er þessi: Yerðlagsnefnd-
in ákveður hámaiksverð á þessum
vörutegundum, en kaupandi fær
hjá bæjarstjórn ávísun á þessar
vörutegundir hjá kaupmönnum sem
hún (bæjarstj.) síðan greiðir sjálf
þann hluta, er hún hefir tekið að
sér að greiða.
Aðferð þessi er einföld og sú
heppilegasta sem kosin verður.
Þetta var aðeins um þessar tvær
vörutegundir, en enn fleiri verða
að fylgja á eftir, því undir þess-
um ráðstöfunum líka komin heill
og heilsa mikils hluta þjóðarinnar
og þjóðarstofnsins yfirleitt. Skal
þá rétt minst á sykur, smjör og
brauð. Því verður ekki neitað að
án þessara nauðsynja kemst al-
menaingur ekki af. Það er svo
með smjörið að allur þorri verka-
manna hefir orðið algerlega að
neita sér um það, og er þó hart
að vita til þess, að börn skuli
þurfa að borða brauðið þurt, því
alment hafa verkamenn hvorki
kjöt, kæfu né annað þess háttar
ofan á brauð, sem þó að einhverju
leyti gæti komið í stað smjörs.
Þessi mál eru svo mikils virði,
að ætla verður að þau verði at-
huguð. Og tel ég þau heyra bæði
undir landsstjórn og bæjarstjórnir.
Líka má ætla það, að landsstjórnin
hafi hönd 1 bagga með um Það,
hvernig því fé verðui vaVjð, sem
lands ^jóður hefir heimilað að vcrja
mætti til dýrtíðarröð.stafana og
ætti stjórnin því að leggja niesta
áherztuna á þetta fyrirkomnlag,
enda kæmi það að mestum uot-
um. Það er víst heimilað í uýr-
tíðarfrumv. síðasta þings, að verja
þeim ýmist til vinnu eða til þess
að lækka verð á nauðsynjum. En
ég held því fram, að vinnan ein
só ekki nægileg (enda er reynslan
sú annarsstaðar). Éví verður að
fara hina leiðina jafnhliða.
Það er fyr voði á ferðum, en
að beint hungur sverfi að.
Mjólk hefir hækkaö mjög í verði,
svo að furðu sætir, 80 aura pott-
urinn. Hvernig getur mönnurn
dottið í hug, að verkamenn geti
aflað sér hennar með því verði?,
En börnin þurfa hennar með.
Flestum mun finnast verð þetta
á mjólkinni mjög ósanngjarnt, en
verðlagsnefndin lætur það óátalið,
og verður því að ætla, að hún
hafi rannsakað málið, og niður-
staðan orðið sú, að mjólkina væri
ekki hægt að selja lægra verði. En
eins og framleiðendur ekki þykjast
þurfa einir að bera dýrtíðina, á
heldur ekki að ætlast til þess, að
verka- og iðnaðarmenn beri hana
einir, hana eiga allir að bera sam-
eiginlega. Og þegar landið og ein-
stakir bæir eða sveitarfélög taka
hana, líkt og hér hefir verið bent
á að framan, þá taka allir þátt í
henni, en einkum eiga þeir að
gera það, sem hafa matarneyðina
sér að féþúfu. Þeir eiga, þeir góðu
hálsar, að fá að hera sitt af „hita
og þunga dagsins". —
Menn halda þvi fram, að dýr-
ríðarhjálpin eigi eingöngu að vera
fólgin í vinnu. Það er rett. Einn
liður hennar er vinnan. En þegar
hún ekki hrekkur til, eða það
kaup, sem fyrir hana er greitt, þá
verður að fara fleiri leiðir, eða að
öðrum kosti að „falla úr hor“.
En það ætti að vera oss ósamboð-
ið á þessari menningaröld.
Sumir menn bera því við, að
þetta fyrirkoraulag, sem ég hér
hefi talað um, geri menn sijofa,
þannig, að þeir hirði ekki um það
lengur, að vera sér úti um vinnu.
En þetta eru einungis getsaki á
engu bys,ðar. Vitanlega geta : alt
fundist menn, sem muudu til t ess
líklegir að haga sér þrnnig, eu þá
1 ætti að mega stöðva á ^eirri braut,