Fréttir - 10.07.1918, Blaðsíða 3

FFETTIR
3
Kréttir.
Kosta 5 anra eintakið í lausasölu.
Fyrir fasta kaupendur 1 kr. á mánnði.
Anglýsingaverð: 50 aura
hver centimeter í dálki, miðað við
fjórdálka blaðsíður.
Afgroiðslan er íyrst um sinn
í bakhúsi við Gutenberg.
Tið anglýsing'nm er tekið á af-
greiðslnnni og í prentsm. Gutenberg.
Útgefandi:
Félag í Keykjiivíls.
Ritstjóri til bráðabirgða:
Guðm. Guðmundsson,
skóld.
Sími 448. Pósthólf 286.
Viðtalstimi venjulega kl. 4—5 virka
daga á Óðinsg. 8 B uppi á lofti.
(Framhald frá 1. siðu.)
nýja orð fær nýja merkingu. —
Boðunardagur Maríu er t. d. í
Svíþjóð kallaður Váffeldag og eru
þann dag etin samnefnd brauð um
alla Svíþjóð til þess, að dagurinn
beri nafn með rentu, en raunar
er Váffeldag afbökuð mynd úr
Várfru-dag. Danir tala um Ugler
i Mosen og heyrist stundum á lé-
legri íslenzku minst á »uglur í
mosanum« hjá þeim, sem hefur
óhreint mél í pokanum, en Ugler
er afbökuð mynd fyrir Ulve. í
íslenzku máli finnast svipaðar orð-
myndir eins og t. d. skyrbjúgur,
er heitir á latínumáli lækna scor-
butum, en á miðalda-latínu scor-
betus, sem islenzka orðið líklega
er afbakað úr: scor- sett í sam-
band við skyr af því menn hugðu,
að ofmikið skyrát ylli sjúkdómi
þessum; síðari hluti orðsins (likl.
fleirtala af bjúga = pylsa) er raunar
ekki mjög líkur, en hér er þess
að gæta, að ekkert annað svipað
orð gat lýst sjúkdómnum eins vel.
í »Hafblikum« kemst Einar Bene-
diktsson svo að orði:
Saraan trúða þyrpist þing
þétt í paðreim stórrar borgar,
en paðreimur er afbökuð mynd
úr Hippodromos.
Oddborgari er þýðing úr dönsku,
Spidsborger, sem líka er röng mynd;
er danska orðið lánað úr þýzku,
Spiessbiirger, og voru borgarar þeir,
er spjót báru, svo nefndir; er nú
gamansamt nafn á góðum borgara.
Hrossþjófur er spámaður nefndur
i Snorra-Eddu og segir Sophus
Bugge, að orð þetta sé afbökun
úr Protheus, spámanni, er spáði
því, að Achilles myndi falla fyrir
framan Trójuborg, ef hann tæki
þátt í Trójumannastríði. Hross-
þjófur spáir því, að Rindr geti
Óðni son, er hefna skuli Baldurs.
Skýrir nú Bugge þetta á þann hátt,
að Norðurlandabúar hafi heyrt
sagnir um Trójustrið af írskum
klerkum. Sagnir þessar urðu hjá
Þeim að sögnunum um Höð og
Baldur. Nú var Proteus á mið-
öldum ritað Protheus, en p í þessu
sambandi sleptu írar venjulega
íraman af og eru þess mý-mörg
dæmi; orðið varð þvi hjá þeim
að Rotheus, en Rotheus skildu
Norðurlandabúar ekki og breyttu
Þ'í i Hrossþjóf, að þvi er Bugge
hyggur, en vitanlega orkar þetta
tvímælis.
II.
Dæmi þau, er að ofan eru nefnd,
eru valin af handahófi og sýna, að
til eru í málinu orð, er talin eru
ágætt mál, en eru það ekki í raun
og veru. íslenzk tunga er svo rök-
vís og rökrétt, að miklu minna ber
á þesskonar orðum en í öðrum mál-
um. Kunnugt er að aðrar þjóðir,
þær er láta sér ant um tungu sína,
hafa stofnað málhreinsunarfélög og
málverndarfélög til þess að hreinsa
málið fyrir útlendum sora og bægia
burt málleysum. T. d. hafa I’jóð-
verjar myndað fjölda nýrra þýzkra
orða í stað alþjóða-orða, er alt af
voru að ná meiri yfirtökum. Hefur
talist svo til, að í þýzku væru um
70,000 orð útlend og Iíkt má segja
um önnur tungumál eins og dönsku,
ensku o. fl. Síðan stríðið hófst
hafa ófriðarþjóðirnar kepst um að
útrýma útlendum orðum, og gáfu
Þjóðverjar þá út vasakver lítið
með þýzkum þýðingum (nýmynd-
uðum) á útlendum orðum, er al-
geng voru i daglegu tali. Þá breytti
Pétursborg um nafn og var nefnd
Petrograd, en ekki hefur sá verið
málfræðingur, er þeirri breytingu
olli, því -grad er sama orðið og
garður á íslenzku.
Flestir munu sammála um, að
ekki sé hægt að bægja burt orð-
um þeim í íslenzku, er skakt eru
mynduð og hafa náð festu í mál-
inu, en hinu skyldu menn vera
viðbúnir að amast við málleysum
þeim og mállýtum, er víða verða
á vegi manna. Flest íslenzk ættar-
nöfn t. d. fara í bága við fallegt
mál og rétt, og er leiðinlegt til
þess að vita, að íslenzkir skáld-
sagnahöfundar skirrast ekki við að
nefna sögupersónur sínar ýmsum
ættarnafna-ónefnum, sem þeim
hlýtur þó að vera kunnugt um,
að enn er al-óislenzkur siður. Auk
ættarnafna þessara, er hver og
einn getur búið sér til eftir eigin
geðþótta og fengið viðurkenningu
á í Sljórnarráðinu, er algengt hér
á landi, að menn smíða sér nöfn
og heiti á persónum, hlutum og
hugtökum eftir eigin geðþótta án
þess oft og tíðum að hafa hug-
mynd um, hversu tungunni hæfi.
En það sannarlegt íhugunarefni,
hversu reisa megi rönd við vo-
gestum þessum, er ráðast inn á
haslaðan völl íslenzkrar málhelgi.
A. J.
í>ingíréttir.
Síldarfrumvarpið, sem allir síld-
arútvegsmenn bíða með óþreyju
eftir, hvernig fram gangi og telja
má stærsta málið, sem enn hefur
borist þessu þingi, er nú lagt fyrir
Nd„ þó með nokkrum breytingum
sé.
Eins og áður hefur verið getið
um hér í blaðinu, var ákæðið um
það, hvernig verja skyldi væntan-
legum hagnaði af síldarsölunni,
felt við 2. umræðu málsins í Ed.
En í fyrradag, þegar frv. var þar til
3. umr., var samþykt brtt. frá G.
G. og M. K. á þá leið, að hafi
landsjóður hag af síldarkaupunum,
eftir að dreginn er frá allur kostn-
aður, þá ákveði næsta Alþingi,
hvernig þeim hagnaði skuli varið.
Fjármálaráðherra hafði ennfrem-
ur komið fram með tvær brtt. við
frv. Var sú fyrri um að lækka
ákvæðisverðið á síldinni, en þá
till. tók fjármálaráðherra aftur,
kvaðst sjá sér það fært eftir þær
fréltir, sem hann hefði fengið af
sildarverði því, sem Svíar mundu
vilja borga í sumar. Síðari brtt.
var um það að veita landsstjórn-
inni lengri borgunarfrest á síld-
inni en ákveðið var í 6. gr. frv.
Sú brtt. var feld með 8 atkv. gegn
6, en í stað hennar var samþykt
brtt. frá M. T„ sem er á þessa
leið: Nú hefur landsstjórnin eigi
fengið inn í lok októbermánaðar
svo mikið, að nemi þriðjungi inn-
kaupsverðs, og skal eigi að síður
greiða seljendum þriðjung verðs
að fullu, annan þriðjung fyrir árs-
lok og þann siðasta fyrir lok mars-
mánaðar 1919. — Frv. sjálft var
svo samþykt með 9 atkv. gegn 5.
Frv. til laga um verðlagsnefndir,
sem var til 1. umr., var samþykt
að visa til 2. umr. og til bjarg-
ráðanefndar.
Ein þingsályktunartillaga var á
dagskrá í Nd„ um laun tveggja
kennara Flensborgarskólans, sem
Bjarni frá Vogi flytur. Er gert ráð
fyrir í greinargerðinni, að skólinn
starfi að öllum líkindum ekki
næsta vetur vegna dýrtíðarinnar,
en skólastjórinn leggur eindregið
til, að þessir tveir kennarar fái
full laun eigi að siður. Þessir
kennarar eru þeir præp. hon. Jan-
us Jónsson og Lárus Bjarnason.
Till, var vísað í fjárveitinganefnd.
Hvað er í íréttum?
Þingið
hefur nú í dag setið rétta 3 mán-
uði og mun það hið lengsta þing,
er nokkru sinni hefur verið háð
hér á landi. Það heyrist á sumum
þingmönnum að þeir voni að losna
úr prísundinni núna eftir næstu
helgi. En það fer að sjálfsögðu
eftir því, hvað samningarnir verða
þá á veg komnir.
Kii’kjngarðinn
er nú verið að stækka og unnið
að þvi, að grafa fyrir undir-
stöðu vesturgirðingarinnar. Mjög
sýnist jarðgrunt þar víða, kemur
fljótt niður á kletta og stórgrýti.
Stækkun garðsins sýnist nema ná-
lægt þrem fjórðu af því sem stærð
hans er nú.
M/b. Skaftfellingnr
kom í morgun kl. 4'/« úr Vest-
mannaeyjum. Meðal farþega sr.
Oddgeir Guðmundsson, og frú
Steinunn Guðjónsdóttir.
Garðræktin
mun vera með mesta móti nú í
sumar, enda mikið verið gert til
hvetja rnenn til að rækta sjálfir
matjurtir til heimilisþarfa. En út-
litið í görðunum er slæmt enn sem
komið er, eins og með allan ann-
an gróður. Par við bætist léleg
hirðing á görðunum víðast hvar.
Aðkomumenn furða sig einlægt
stórlega á því, hvað garðar hér í
Reykjavík séu frámunalega illa
hirtir alment og er slíkt afleitt for-
dæmi í sjálfum höfuðstaðnum, er
landsmenn annars ættu að geta
talið sér til fyrirmyndar í sem
flestu. — Garðræktin heimtar ekki
svo litla umönnun, ef vel á að
vera. Ættu einstakir menn að gera
sér það að atvinnu að ganga á
milli og hirða garða.
Skurð
mikinn er Tryggvi Þórhallsson
ritstj. að láta grafa fyrir neðan
Laufástúnið og niður i Tjörn. Mun
sá stuðia mikið að þurkun Vatns-
mýrarinnar.
Túnasláttur
er nú nýbyrjaður hér í bænum,
og er hvorttveggja, að það er ó-
venju seint, enda tún óvenju léleg.
Býrtíðaruppbót
starfsmanna landssjóðs fyrir yfir-
standandi ár er nú greidd í tvennu
lagi. Fyrri helmingurinn er að falla
til greiðslu þessa dagana.
Úrslitakappleikur
milli »Islands-Falk«-manna og
Víkings á að fara fram á íþrótta-
vellinum kl. 9 í kvöld.
Inflúenza
er sögð komin hingað með ís-
lenzku skipunum frá Englandi.
Veikin sögð væg, en er vön að
magnast hér, ef hún fær að leika
lausum hala, svo að betra væri
að hefta hana strax ef hægt væri.
Sem kunnugt er, er inflúenzan
ekki sjálf talin hættulegur sjúk-
dómur, en hún ryður braut Qölda
annara sjúkdóma og legst oft
þungt á þá sem veikir eru fyrir.
Bannlagabrot
»Rutby« heitir saltskip sem kom
hér fyrir skömmu. Innsiglaðar
voru um 60 flöskur af koníaki er
gefnar voru upp. En lögreglan
fékk brátt grun um að meira áfengi
mundi hafa verið í skipinu. Próf
voru haldin og kom það upp að
flöskum með ýmsu áfengi hafði
verið raðað 1 3 steinolíutunnur og
þær fluttar yfir í annað skip sem
heitið Júppiter. Rutby var nú rann-
sökuð aftur og fundust þá um 60
flöskur. Skipstjóri sektaður um
500 krónur.
»San« heitir annað saltskip sem
hér kom. Fanst þar auk þess sem