Lögrétta - 13.03.1918, Blaðsíða 2

p
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð kr. 7-5° árg. á
Islandi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi I. julí.
Ófriðurinn, sem nú stendur yfir,
þarfnast meira af fallbyssum, hand-
vopnum, skotfærum, flugvjelum og
virkjum en sögur áður fara af. Stór-
iðnaSur alls heimsins veittist nú aö
því af alefli aö búa til þessi vígtæki.
Þaö er því í raun rjettri ófriöur milli
verksmiðja Þýskalands og Austurr,-
Ungverjal. öörumegin og verksmiöja
Bretlands, Frakklands, ítalíu, Rúss-
lands, Bandaríkjanna* og Japans hinu
megin. Þaö er því vel viðeigandi, aö
vjer rennum aúgum yfir þær fram-
farir, sem þýskur stóriðnaður hefur
tekiö.
Kol og járn eru undirstöðurnar
undir iönaði nú á dögum, og ræöur
Þýskaland yfir gnægöum þessara
efna. Kolaframleiðsla þess var áriö
1913 279 miljónir smálesta, eöa aö
eins 5% minna en Bretlands. Meö
stórum skrefum hefur járnframleiösla
Þýskalands aukist. 1908 voru unnar
12 miljónir smálesta af járn, en fimm
árum síðar, 1913, voru unnar 19 mil-
jónir smálesta. Sama ár var járnfram-
leiðsla Bretlands 11 miljónir smálesta.
Til þess aö hagnýta alt þetta járn
reis upp fjöldi af stórverksmiðjum
á Þýskalandi, og fóru þær aö smíöa
ýmis konar vjelar, járnbrautartæki og
alls konar aörar járnvörur. Þessar
verksmiður voru margar af allra nýj-
ustu gerö, og varö þeim með heldur
lítilli fyrirhöfn breytt í hergagna-
smiöjur. Jafnvel fyrir ófriðinn höföu
tíu þúsund af þeim áttatíu þúsundum,
sem vinna í verksmiðjum fullbyssu-
konungsins Krupp, eingöngu fengist
viö hergagnasmíöar.
Tvær iðnaðargreinar eru þaö, sem
hafa komist á sjerstaklega hátt stig
hjá Þjóðverjum, nefnilega rafmagns-
og efnafræðis-iðnaöur. Einar tvær
rafmagnsverksmiöjur, A.E.G. og Sie-
mens-Schuckert-Werke veita 50—
60000 mönnum atvinnu hvor um
sig.**
Efnafræöisverksmiöjur Þýskalands
veita 300.000 mönnum vinnu og fram-
leiddu fyrir ófriðinn fyrir 1500 mil-
jónir króna. Meöal ýmsra annara
lyfja, framleiddu þær Aspirin, Sal-
varsan, Phenacitin, og fast aö því
fjóra fimtu hluta allra litarefna, sem
notuð eru í heiminum.
Báðar þessar iönaöargreinir eiga
framfarir sínar aö þakka ágætri sam-
vinnu milli reynslu og þekkingar. Og
þaö er einmitt þessi samvinna, sem
er aðaleinkenni þýsks þjóöarbúskap-
ar, og henni má að mestu þakka þaö,
hve Þjóðverjar hafa verið fengsælir
á þaö, aö finna upp ein og önnur efni,
sem gæti komið í staö þeirra, sem
þeim nú af völdum ófriöarins er mein-
aö aö ná til.
En aúk alls þessa stóð svo vel á
fyrir Þýskalattdi, aö þaö gat sjálft
búiö til hjer um bil alt þaö, sem þarf-
irnar heimtúðu, til dæmis fataefni,
skófatnaö, húsgögn, eldhús-áhöld,
bifreiöar og hjólhesta, úr, sjónauka,
blýan^a, leikföng o. s. frv. En auk
þess, aö Iandiö gat fullnægt sínum
eigin kröfum i þessa átt, gat það líka
flutt út svo mikiö af alls konar tib
búnum varningi, að það vafalaust er
fremsta land í heimi í þeirri grein.
Til dæmis flutti þaö árið 1913 fyrir
5900 miljónir króna af slíkum varn-
ingi til annara landa.
(Framh.)
Aflstöð við Lagarfoss.
Samv.fél.danskra bænda hefurfarið
fram á aö fá að rannsaka Lagarfoss i
því skyni, aö þar veröi reist aflstöö til
áburðarvinslu úr loftinu, en áöur en
það gerir rannsóknina, vill þaö fá for-
gangsrjett til leigu á foseinum, ef
hann skyldi reynast hentugur fyrir
aflstöðvarrekstur. Umboösmaöur fje-
lagsins hjer er hr. Karl Sigvaldason
í Syðrivík í Vopnafiröi, er áöur hefui
* Áriö 1916 fluttu Bandaríkin til
landa bandamanna: Sprengiefni fyrir
hjer um bil 2200 miljónir kr. og bif-
reiðar fyrir hjer um bil 450 milj. kr.
** Hverja feikna þýöingu þessar j
verksmiöur hafa fyrir heriðnaðinn, |
má sjá á því, að A. E. G. veitti áriö
1917 80.000 mönnum atvinnu,
á feröum sínum kynt sjer nokkuð afl-
stöðvarnar viö fossana í Noregi og
Svíþjóö.
Prestsetrið Kirkjubær í Hróars-
tungu, sem er landsjóðseign, á land
að fossinum vestan megin, en Stóra-
Steinvaö, sem er eign Tunguhrepps,
á land að honum austan megin. Karl
hefur gert samninga við Tunguhrepp
um leigu á þess hluta af fossinum, og
er nú kominn hingaö til Reykjavíkur
til þess að tala viö landstjórnina um
hennar hluta. En máliö mun vera ó-
útkljáð enn þeirra í milli, enda er
fossamálið alt nú í höndum nefndar,
eins og kunnugt er.
Danskir bændur þurfa mikið aör
nota til jaröa sinna þau áburðarefni,
sem framleidd eru viö fossa-aflstööv-
arnar, en hernaðarástandið hefur nú
gert þeim erfitt að afla þeirra, og því
hefur þeim komiö til hugar, aö eigm-
ast sjálfir umráð yfir aflstöö og reka
hana á eigin kostnað. Gert er ráö
fyrir, að hjerlendir menn veröi hlut-
hafar í fyrirtækinu, ef til þess kemur,
og máliö hefur vakiö mikinn áhuga
á Austurlandi.
Nýlega er sú frjett sögö frá Dan-
mörku, að Danir hafi selt Norömönn-
um 200 þús. sekki af kornmat, en í
staö þess selji Norömenn aftur Dön-
um 200 þús. sekki af áburöarefnum.
Sjera jón Steingrímsson.
1728. — 1791.
Ort eftir að hafa lesið æfisögu hans.
Sjálfur muntu sögu þína
samið hafa, kæri Jón,
ef oss mætti inra hlýna,
eöa skerpast trúar sjón.
Dýpstu rök í dul þar sýna
drottins vin og trúan þjón.
Sjest þar glögt frá æskuárum
yfir gjörvalt lífs þins skeið,
hvaöan gafst þjer gleði’ í tárum
gegnum hvers kyns böl og neyð,
lækning best við svööusárum,
svölun holl á þungri leið.
Mannvonsku og illgiminni
oftast tæpt er viö aö sjá,
en sú bölvun brynju þinni
bitið gat þó hvergi á;
guölegt þrek i sál og sinni
sigurkraft þjer veitti þá.
Fyrst svo göfugt mikilmenni
margs kyns ofsókn háöur var,
þá er von á vondu kenni
varnarlausir smælingjar,
og af hólmi undan renni'
örvum, sem þá særa þar.
Hvort mundi’ enginn hempuklæddur
hika nú viö sporin þín?
Margur þó viö minna hræddur
misti’ úr höndum vopnin sin,
þar sem andans eldur glæddur
yfir þjer sem hetju skín.
Oft á þínum æíivegi
ógreitt var, en þrek ei brast,
þar sem fært var öörum eigi
örlaganna straumakast
fram aö efsta æfidegi
eins og bjargiö stóöstu fast.
Guö þig studdi, góöi maður,
guös þjer blessun fjell i skaut.
Þú varet líka’ í guöi glaður,
glaöur bæði’ í sæld og þraut,
hans meö vopnum hertygjaöur
hjeltstu velli’ á sigurbraut.
Frægðar þinnar fágur ljómi
fram til ystu stranda nser,
öfund skæð meö ilsku grómi
á hann minsta skugga’ ei slær,
þinni stjett og þjóöar sómi
þín líísaga hugum kær.
Þó aö heimsins hugur kaldur
hæöi margt, sem fagurt skín,
frægi guödóms fræöa baldur,
Frón skal heiðra verkin þín,
meöan lætur lífs alvaldur
ljósiö gleðja börnin sín.
Jón Þórðarsoii.
Stríðið.
Þjóðverjar og Rússar.
í síöasta tbl. var sagt frá friöi milli
Rússa og Þjóðverja. Símfregnirnar
sögöu þetta aðalefni friöarsamning-
anna;
1. Fullkominn friöur sje meö þjóö-
unum og vinsamleg viöskifti hefjist
aftur þegar í staö. — 2. Hvor þjóöin
fyrir sig lofar þvi, aö koma í veg
fyrir allar æsingar og allan undirróð-
ur, sem veiki friösamleg viöskifti
þjóöanna. — 3. Öll hjeruð fyrir vest-
an þá landamæralínu, sem þjóöirnar
hafa þegar komiö sjer saman um,
hverfa að fullu og öllu undan Rúss-
um. Miöríkin og þær þjóðir, sem þau
hjeruð byggja, eiga að ráöa öllu um
framtíö þeirra. Skipa skal nefnd
þýskra og rússneskra fulltrúa, til þess
að fastákveða nánar hvernig landa-
mærin skuli vera. — 4. Rússar skuld-
binda sig til þess aö yfirgefa þegar
í sfað austurhjeruð Anatolíu (Litlu-
Asiu), og afhenda þau Tyrkjum. Enn-
fremur skulu þeir láta af hendi Eri-
van, Kars og Batum (þ. e. norðaust-
urhjeruö Armeniu o. fl., sem Rússar
áður hafa haft umráö yfir, austan
Svartahafs og sunnan Kákasusfjalla),
og afsala sjer öllum rjetti til þess að
ráöa nokkru um þaö, hvernig um þær
borgir og hjeruð fer. — 5. Rússar
skuldbinda sig til þess að afvopua
þegar í stað allan hinn rússneska her
og senda hermennina heim. Þar meö
er talinn hinn nýi stjórnbyltingarher
Maximalista. Rússnesku herskipin
skulu halda kyrru fyrir í rússneskum
hÖfnum þangað til alheimsfriður er
saminn, eöa þá aö þau skulu afvopn-
uö. Sömu ákvæði gilda og um þau
herskip, sem bandamenn eiga í Rúss-
landi. Hafnbanniö í íshafinu heldur
áfram. Rússar skuldbinda sig til þess
að slæöa upp öll tundurdufl í Eystra-
salti og Svartahafi. — 6. Rússar viö-
urkenna þann frið, er Ukraine hefur
þegar samið. Þeir lofa aö hverfa burt
úr Ukraine og hætta öllum undirróðri
þar. Ennfremur láta þeir Eistland og
Lífland af höndum. Eru landamæn
þar að austan ákveöin um Navariuer,
Peipus, Pskov-vötnin til ’ Livensof.
Lögreglulið Þjóöverja hefur eftirlit
í þessum löndum til bráöabirgöa.
Rússar skulu algerlega hverfa á burt
úr Finnlandi og Álandseyjum og
skuldbinda sig til þess að vinna eigi
gegn finsku stjórninni. Víggiröingar
Álandseyja skulu látnar ónotaöar, en
Þjóðterjar, Rússar, Finnar og Svíar
skulu síðar koma sjer saman um það,
hvernig meö eyjarnar skuli farið. —
7. Báöir málsaðiljar viðurkenna full-
komiö sjálfstæöi Persíu og Afghan-
istan. —■ 8. Öllum þeim hermönnum,
sem teknir hafa veriö höndum í ó-
friðnum, skal gefiö heimfararleyfi.
— 9. Báöir málsaðiljar falla algerlega
írá öllum kröfum um hernaðar-skaða-
bætur. —• 10. Stjórnmálasambandi
meö útsendum ræöismönnum skal
þegar komiö á aftur. — ii. Sjerstak-
ir viöskifta- og verslunarsamningar
skulu gerðir meö Rússum og hverju
Miðríkjanna. —• 12. Sömuleiðis skulu
rikin, hvort um sig, koma sjer saman
um viðurkenningu á lögum hvers
annars, bæöi þeim, er snerta ríkis-
heill og einstaklingsrjett. — 13. FriÖ-
arsamningarnir eru geröir í 5 eintök-
um og mismunandi eftir því, hver
þjóöin á í hlut. — 14. Ef eitthvert
Miöríkjanna æskir þess, skuldbinda
Rússar sig til þess, aö gera sjerstak-
an verslunarsamning í Berlín innan
hálfs mánaöar. Friðarsamningarnir
ganga í gildi undir eins og þeir eru
undirskrifaöir.
Þessir samningar voru undirskrif-
aöir í Brest Litovsk 3. þ. m., kl. 5.
Þegar frjettir af þeim komu til Ber-
línar, var borgin öll skreytt flöggum
og þýsku blööin töldu þessa samninga
eirtn hinn merkasta viðburð mann-
kynssögunnar, sogöu frjettirnar, enda
var ekki um smámuni að ræða, þar
sem taliö var aö 50 miljónir manna
genju undan Rússaveldi og þaö skert-
ist um 1400 þús. ferkílómetra.
En( eins og áöur segir, skyldu ein-
stök atriöi samninganna terast undir
verkmanna-, hermanrta- og bænda-
ráöið rússneska, og fregnirar sögöu,
aö það ætti að koma saman í Moskva
tií að ræöa þetta 12. þ. m., og skyldu
svo samningarnir staöfestir fyrir
þann 17. Nú er það ekki vel ljóst, af
fregnum þeim, sem hingað hafa kom-
ið, hvaö gerst hafí eftir þetta í Rúss-
landi. En svo er helst aö sjá, sem
1
Nýjar bækur:
Schiller: Mærin frá Orieans. Rómantiskur sorgarleikur. Dr. phil.
Alexander Jóhannesson þýddi. Verð óbundin kr. 4,00, í bandi
kr. 5,50.
Quðm. Finnbogason, dr. phil.: Vinnan. Kostar óbundin kr. 3,00.
Murphy: Börn, foreldrar og kennarar. Þýtt hefur Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri. Kostar óbundin kr. 3,00
Guðm. Guðmundsson: Ljóð og kvæði. Nýtt safn. Innb. kr 7,00
og kr. 11,00.
Magnús Jónsson: Marteinn Lúther. Æfisaga. Innbundin kr 6,50,
óbundin kr. 5,00.
Jón Helgason, biskup; Kristnisaga, 3. bindi (lok miðaldanna og sið-
bótartíminn). Obundin kr. 8,oo-
Bækurnar fást hjá bóksölum, eða beint frá
Bókaverslun Sigf. Eymundssonar, Reykjavík.
Námsskeid verdur ekkert haldið
við Kennaraskólann i vor.
Skólastjórnin.
rússneska ráöiö hafi ekki viljaö fall-
ast á friöargerð stjórnarfulltrúanna
og að fyrirmælum samninganna hafi
ekki verið fullnægt, t. d. um afvopn-
un stjórnbyltingahers Maximalista;
Fregn frá 9. þ. m. sagði, aö þýska
stjómin færöi opinberlega rök fyrir
því, aö hún yröi aö halda áfram hern-
aðinum í Rúslandi. Þá var sagt, aö
Þjóðverjar byggjust til aö senda her
til Odessu og ætti hann aö fara yfir
Rúmeníu. Og meðfram Eystrasalti
hjeldu þeir áfram meö her austur eft-
ir, og sendu einnig her yfir til Finn-
lands. Stjórn Rússa flutti sig þá frá
Petrograd til Moskva. Fregn frá 8.
þ. m. sagði, að Kryolenko, yfirhers-
höföingi Maximalista, heföi sagt af
sjer, og síðari fregn segir, aö Trot-
zky, sem verið hefur utanríkismála-
ráðherra þeirra, hafi einnig sagt af
sje, en sá, sem við hefur tekið af hon-
um, heitir Tchelscherev. Um Lenin
segir fregn frá 10. þ. m., aö hann vilji
ganga að öllum kröfum Þjóöverja.
Þessum frjettum fylgir það, aö ný
borgarastyrjöld sje í aösigi í Rúss-
landi. Alexieff hershöföingi dragi lið
saman gegn Maximalistum. Og svo
er sagt, aö Michael stórfursti, bróö-
ir Nikulásar keisara, sje sloppinn úr
fangelsi% Haldi nú Þjóðverjar með
her inn í Rússland, verður þaö án efa
til aö örva þá þar heima fyrir, sem
óvinveittir eru Maximalistastjórninni,
en ekki hafa þorað að rísa gegn henni
áður. Af þessu er friðurinn út á við
henni nauðsynlegur, og vegna þess
hafa fulltrúar hennar samið í Brest
Litovsk. Og nú er, þegar hættan vof-
ir aftur yfir utan að, þeim mönnum
rutt frá, sem erfiðastir hafa veriö í
friðarsamningunum, Trotzky úr land-
stjórninni og Kryolenko frá her-
stjórninni, en Lenin býðst enn til aö
ganga aö öllum kröfum Þjóðverja.
Friöarsamningarnir milli miöveld-
anna og Ukraine hafa veriö staðfest-
ir af stjórnum rikjanna og virðist sá
friöur tryggur 0g sameiginlegt tak-
mark Ukrainestjórnar og miövelda-
hersins, aö friða lahdið fyrir her
Maximalista og uppþotum frá þeirra
hálfu. Þaö er sagt, að Þjóðverjar hafi
látið flytja stórar birgöir af korn-
vörum til Volhyniu, vestast í Ukraine
og ætli að geyma þær þar. Eftir friö-
arsamningagerðina voru viöskifta-
samningar frá 1904 endurnýjaðir milh
Þjóðverja og Rússa, er miöa að því,
að Þjóðverjar geti rekiö verslun viö
Persiu og Afganistan um Rússland.
Það fylgir og meö, aö Rússar megi
ekki hækka innflutningstoll á vörum
frá Þýskalandi fyr en 1925*
Fregn frá 7. þ. m. sagði frið gerð-
an milli Rúmena og miðveldanna. Rú-
menar rjúfa suðurher sinn, er.staöiö
hefur í móti Mackensen. Þeir láta
Dobrudscha af höndum viö Bulgara,
og landamærum skal eitthvaö breytt
milli Rúmeníu og UngVerjalands.
Konstanza í Dobrudscha á aö veröa
opin hafnarborg. Þetta eru sögö aö-
alatriði friöarsamninganna, en fyrir
fult og alt á aö vera frá þeim gengiö
fyrir 19. þ, m. Frönsk herforingja-
sveit var í Rúmeníu, og er hún nú
send til Rússlands. óljósar fregnir
hafa komiö um, aö Rúmenar ættu aö
fá eitthvað af Bessarabíu, þvi rúm-
enski þjóðflokkurinn byggir mjög
það hjerað. En í friöarsamningunum
kvaö ekkert vera um það mál. Stjórn-
ir bandamanna höfðu gefiö samþykki
sitt til þess aö Rúmenar semdu frið.
Finnar og Pjóðverjar hafa einnig
samið friö, því vegna þess aö Finn-
land var áður einn hluti Rússlands,
var ófriöarástand milli þess og miö-
veldanna. Aöalatriöin í þeim samn-
ingum eru þau, aö Finnar mega ekki
láta lönd af höndum án samþykkis
Þjóðverja. Um Álandseyjar skal sjer-
staklega samið síðar; Svo hafa við-
skiftasamningar veriö geröir milli
Þjóðverja og Finna. Á Álandseyjum
er nú bæði þýskt herlið og sænsk,
og hefur það tekið höndum saman,
svo að alt er eftir því friðgamlegt
milli stjórna Þýskalands og Svíþjóð-
ar út af Álandseyjamálinu. En Finn-
ar hafa mótmælt því, að Svíar leggi
eyjarnar undir sig, og í Svíþjóð er
kur mikill út af þvl máli. Aðalmálið
hjá stjórn Finnlands er nú aö fá yfir-
bugað Rauðu hersveitirnar í landinu
og hrundið frá sjer áhrifunum frá
Maximalistum í Rússlandi, og til
þess að fá því framgengt heldur hún
sjer að Þjóðverjum. Þeir hafa nú
sent her frá Álandseyjum til Aabo á
Finnlandi, og fór hann á ísum yfir
sundið. Sú fregn gekk, að Oscai
Prússaprins ætti að veröa konungur
í Finnlandi, en þýskar fregnir hafa
borið haha til baka.
Aðrar frjettir.
í síðasta tbl. var minst á fyrirætl-
anir Japana um Síberíu. En nú hefur
stjórn Bandaríkjanna þverneitaö að
gefa samþykki sitt til þess, aö þeir
færu herferð þangað. I opinb. tilk.
ensku er talaö um aö hætta vofi yfir
hagsmunum bandamanna af sókn
meðfram Síberíu-járnbrautinni, og
þaö hafi komið á stað uppástungu
um, að Japanar skærust þar í leik-
inn, enda sje það erfitt, eins og á
stendur, fyrir Japana aö gera annað
en að verjast hinni vaxandi hættu,
sem þeim stafi af Þjóöverjum þar
eystra. Af þessu viröist svo sem gert
sje ráð fyrir bandalagi milli Rússa
og Þjóöverja, því án þess virðist ekki
geta verið um yfirvofandi hættu aö
iæða af áhrifum Þjóðverja þar aust-
ur frá.
Á vesturvígstöðvunum eru til og
irá ákafar stórskotaorustur alt af
öðru hvoru, og þó búist viö að bar-
dagarnir haröni mjög þar eða á
ítölsku vígstöðvunum bráðlega. í op-
inb. tilk. ensku er sagt frá viöbún-
aðinum að vestanverðu á þessa leið:
,„Þjóðverjar hafa nú fullkomnað
nauðsynlegan undirbúning hernaöar-
ins á árinu 1918. Hinar sundruÖU
bersveitir þeirra hafa verið fyltar,
svo aö nú eru þær jafnmargar og áö-
ur, og stórskotaliðið aukið. Þeir hafa
nú fleiri herdeildum á að skipa en
bandamenn, en þó lmfa þeir eigi eins
margar skyttur. Aö því leyti standa
bandamenn enn betur að vigi. Og
bandamenn hafa um langt skeið ver-
ið að draga að sjer ógrynni stót«