Lögrétta


Lögrétta - 08.01.1919, Blaðsíða 3

Lögrétta - 08.01.1919, Blaðsíða 3
LÖGRJETTA 20Í Eggert Claessen jrf irr jettannálaf lutningsmaður. Pósthússtrœti 17.. Venjulega heima kl. 10—11 og 4—5- Talsími 16. og var þaS ekki óeSlilegt, því aö hann híaut aiS finna löngun og hæfileika til a8 ganga mentaveginn, en af ýmsum ástæðum hvarf hann frá því ráöi, sá þá líka, aS þaö var ekki einasta leið- in til frama. Hann læröi gullsmíöi hjá Erlendi heitnum Magnússyni gull- smiö og lauk sveinsprófi meS ágæt- um vitnisburtSi, og ári síöar setti hann sjálfur gullsmíSaTíinnustofu á stofn og rak hana síöan, svo lengi sem líf og heilsa entust, með góöum árangri og af 'miklum myndarskap. Hann var vandvirkur óg góöur smiö- ur, frumlegur og listfengur, svo aö hiklaust mátti telja hann meö bestu smiðum þessa lands í sinni gxein. Jeg átti fyrir stuttu tal við Rikarö : Jónsson listamann um Einar, og áleit | hann aö þaö, sem jeg nú hef sagt, væri ekki ofmælt, því ef nokkur hefSi tekið honum fram í iðninni, þá væri um ai> eins einn aö ræöa, og þetta álit staöfesta hinir mörgu og fögru 1 smíöisgripir, sem til eru eftir Einar | víösvegar um þetta land. Einar var greindur val, skemtinn og fyndinn í viöræöum og drengur góöur í hvívetna, enda hvers manns hugljúfi, er honum kyntist; mátti engum um bón neita og vildi úr hverju böli bæta. Hann var frjáls- lyndur í skoðunum, en áhugasamur í öllu því, er hann tók sjer fyrir hend- ur. Hann gerðist fjelagi í G.-T.regl- unni 1905, var einn af stofnendum st. Skjaldbreið nr. 117 og einn af hennar bestu starfsmönnum um langt skeiö, og fjelögum hans, er þar kyntust honutn, veröur hann ógleymanlegur. Einar var íslenskur i anda, elskaöi íslenska náttúru, enda var þaö hans besta skemtun aö nota frístundir sín- ar til aö viröa hana fyrir sjer og dáöst að henni. f febrúar 1913 kvæntist Einar Krístínu Siguröardóttur, fósturdótt- ur frú Margrjetar M. Olsen. Þau eignuöust 3 börn, er öll lifa. Heimili þeirra var fyrirmynd; maöur sá þar ekki annaö en gleöi og ánægju, eöa í fám orðum sagt það, er prýöa á hvert heimili. Margir hafa átt um sárt aö binda nú á síöustu tímum, og ástvinir Einars ekki hvað síst. — Hann er þriöja barnið, sem foreldrár h.ans missa á besta skeiöi. En þau hafa borið þaö alt meö hugprýði, þótt nú sjeu þau orðin öldruö og mædd. 30 ár eru stutt æfi, en sú æfi getur samt verið eins nytsöm og aðrar miklu • lengri, og jeg er ekki í vafa um nytsemi æfi Einars. Vinir hatts og fjelagar harma að missa hann svo ungan frá nógu verkefni og mörgum áformum, en þeir geyma minningu hans og vita, aö meö honum hvarf fjölhæfur og góöur maöur. Felix Guðmundsson. Tíu sögur. eftir Guðm. Friðjónsson. Bókaverslun Sig. Krist!- jánssonar.. Rvík 1918. Vert er að nrinna á þaö, aö nefndar sögur fást nú keyptar í öllum bóka búöum. Margt er hægt að læra af sögum Guðmundar, og eru þær holl- ar íslenskri þjóö. Segir hann oss ó- beinlinis hvað vjer eigum aö gera og hvaö vjer eigum aö varast. — Fyrsta sagan er „Afi og amma“. Hún ætti aö koniast í IV. eða V. hefti lesbók- ar unglinga vorra. Aðra söguna, „Mal- poka-Manga“, þurfa allar konur aö lesa, því aö ýmislegt gætu þær all- flestar af henni lært. Þriöja sagan er „Ábyrgð“. Er hún ein allra-besta sag- an í bókinni. Hún er tekin úr þjóð- lifi voru, eins og hinar, svo ljót sem hún er. Og hollara væri æskulýö vor- um að læra þessa sögu utan bókar, en sumar ritningargreinarnar. „Frá furöuströnd" nefnir höfundur fjóröu söguna. Vel er hún sögð, eins og allar hinar, einkar-þjóðleg 0g all-merki- leg. „Neistaflug" bregður ljósi yfir algenga þjóöfjelagssvívirðíngu, sen\ hversdagslega gengur dulklædd meöal vór. Sjötta sagan heitir „Geiri hús- maöur“. Er þaö góð saga og heföi mátt vera lítið eitt lengri. „Manna- mót“ er römm ádeilusaga, lifandi mynd, sem margir kannast við. Knje- Hvað eru Bifur-borð? (Beaver Board). Svar: Bifur-borð eru þykkur pappi, búinn til í Ameríku á sjerstakan efnafræð- islegan hátt og er notaður til klæöningar innanhúss í staö panels. Bifur-borð útiloka algerlega allan raka. Bifur-borð gera húsin hlý. Bifur-borð brenna seint og tefja fyrir eldi. Bifur-borð spara mikiö vinnu, þar eð þau eru í plötum af öllum stærö- um sem fljótlegt er að setja upp. Bifur-borð má nota jafnt í steinhús sem timburhús. Bifur-borð eru notuö víðsvegar um heiminn, þó langmest i Bandaríkjun- um og Canada. Bifur-borð reynast svo vel, aö sá sem einu sinni ndtar þau, vill ekki framar panel til aö klæöa hús sitt meö að innan. Bifur-borð eru mikið ódýrari en panel. * Athugið aö bifur-merkið sje á hverri plötu. Miklar birgðir fyrirliggjandi hjer á staðnum. Friðrik Nánari upplýsingar gefa Aðalumboðsmenn á íslandi Magnússon & Co Heildverslun. Austurstræti 7. Sími 144. Reykjavík. setur höfundur þar ungmennafjelags- ! gorgeirinn og lýðkennaragambrið, > Endir sögu þessarar er nokkuð æfin- j týrakendur og stingur í stúf við veru- leik sögunnar. Þá kemur besta sagan í bókinni, „Jarðarför“. Líklega er hún mesta listaverk höfundarins. En hvers vegna lætur hann hjónin setj- ast á kistuna, er þau hvíla sig á leiö- inni til kirkjunnar? Seljalandshjónin voru búin að leggja meira á sig, en að setjast á fönnina. — Til eru þeir, sem heföu kosið söguna sextán lín- um styttri — og munar litlu. „Tólf- kóngavit“ er níunda sagan í röðinni. Hún er þarft kjaftshögg á atkvæða- verslun, öfgar og lygar í landinu, en betur heföi Guðmundur getað fylgt því eftir. — Margar eru myndirnar fagrar í „Hyllingum“, síðustu sög- unni, en betur heföi höfundur getað mótað þær. —■ Allar þessar tíu sögur eru r j e 11- nefndar sögur, og vangá er að segja engan skáldskap í ádeilusög- unum. Einn er sá kostur, af mörgum, sem „Tíu sögur" hafa, aö þær eru ekki ritaðar til þess að eins að rita. — Hjer skal ekkert sagt úr sögunum. Alþýða á að lesa þær sjálfar; þær þroska hana. Hallgr. Jónsson. Skammdegi. Kaldir vindar kemba fjúk á klökugu bæjarþaki. Móðir dagsins, sól, er sjúk, sefur að fjallabaki. úti er þögult' alt og bljótt. En í hásal kvelda kyndir voldug vetramótt vafurloga elda. Brúnadökk í blárri höll brennir köldum ljósum; situr við og saumar öll svellin gyltum rósum. Veröld dagsins virðist mjer verða smærri’ og smærri, því af nóttinni’ opnuð er önnur miklu stærri. Gefur hugmynd guðs um þrótt gagnvart moldarbarni einn að vera á auðn um nótt úti á vetrar hjami. Þreytt af leit um loftið hatt líknar, sorg að hugga, gleður augað lítið, lágt ljós í stofuglugga. Veröld drotna heims er hjam, heiðstirnd hvelfing nætur; þín ei, maðkur, — moldar bam máttarveikt, sem grætur. Þeim mun verða stríðið strangt, er stefnir burt frá sólu og sjer hættir alt of langt inn í geima njólu. Nú er fokin flest í skjól fönn í köldum vindum, en gott að líta gull þitt, sól, glóa’ á efstu tindum. Þ. G. Ágrip af Islenskri málfræði. eftir Halldór Briem, - þriðja útgáfa endurskoð- uð. Bókav. Guðm. Gama- líelssonar. Rvík 1918. Fyrsta útgáfa ágrips þessa kom út 1891, en önnur 1910. Var þeim vei tekið. Höfundur er margfróður og gamall kennari. Málfræði hans hefur þótt góð kenslubók. Hefur hann gert sjer mjög mikið far um, að gera kenslubók þessa sem allra-best úr garði. Svo vel hefur honum tekist að segja frá efni því, Sem um ræðir, að fróðleiksfúsir unglingar geta lesið bókina sjer til fulls gagns, án kenn- ara. En skýringar, dæmi og leskaflar gera bókina dýra. Bókin mun ætluð lægri skólum vorum. Hefur hún það fram yfir sumar þeirra, sem fyrir eru, að, hún er ábyggilegri. í þessari útgáfu hefúr höfundur bætt úr smá- göllum, sem á voru hinum fyrri. Vel er bókin nothæf í barnaskólum þeim, sem ætla móðurmálinu boðleg- an stundafjölda. Höfundur hefur bætt við nokkrum lesköflum í þessari út- gáfu. Eru leskaflarnir sjerstaklega ■þarfir þeim, sem engan hafa kennara. Höfundur vill sitt besta gera fyrir. þá, sem nema bók hans. Fyrst segir hann skiljanlega frá, því næst tekur hann útskýrandi dæmi, — eins og vera ber — og loks fellir hann ýmis- legt í stuðla, sem ilt er að íuuna, en rnuna þarf. Verður nemendum þetta til gagns og gamans. En óþarfar eru tvær vísurnar af þremur á bls. 10 og 11. Fyrsta vísan á rjett á sjer. Höf- undur notar nokkur ný heiti á mál- fræðishugmyndum. Var það engin nauísyn, því að g-ömlu heitin gátu dugað enn. Fyrst höfundur kastaði hluttaksorðinu átti hann heldur að taka í staðinn lýsihátt Jóns Ólafs- sonar en búa til lýsingarhátt, sem er cmunntamara orð. Nú leggur höfundur niður orðið tillíking, en tekur samlögun eftir prófessor Finni Jónssyni. Prófessor- inn fylgir samlöguninni að heiman, í málfræði sinni, með þessari skilgrein- ingu: „Samlögun er i því fólgin, að samhljóður á undan ólíkum samhljóð tekur hans hljóð.“ Mátti þá ekki kalla þetta fyrir- brigði hljóðtak? Það er annað og meira en samlög- un, að einn samhljóður tekur hljóð ólíks samhljóðs, það er ekki í sam- lögum gert, það er traustatak annars aðilja, sannnefnt hljóðtak. Æskilegt hefði verið að hafa á- fram gömlu heitin á tíðum sagna, sem höfundur lætur prenta til skýringar. Höfundur, hefði átt að nefna máls- grein og skilgreina hana í kaflanum um höfuðsetningar og aukasetning- ar.,E)u þetta kemur ekki að gjaldi, þegar kennari er í verki með. Gamla visan á bls. 121 er nú ekki orðin í samræmi við latínuframburð- inn í mentaskóla vorum. —• Þarflaust er að geta þess, að komma merkir aldrei kapítula og punktur aldrei vers. Höfundur notar rjettritunina, sein lögboðin er í ár. — Og er það sjálf- sögð löghlýðni.. Kennarar æskulýðsins eru vafalaust kunnugir Málfræði Briems. En rjett er að vekja athygli þeirra á þriðju útgáfu endurskoðaðri. Og óhætt er að benda þeim á bók þessa, sem kynnast vilja málfræði íslenskrar tungu. Þessi bók er ljett og aðgengi- leg, góð til undirbúnings, áður en lesin er málfræði Finns, sem er með öðru sniði og mun þyngri. Höfundi ber að þakka vinnu og vandvirkni, en útgefanda framkvæmd. Hallgr. Jónsson. Tapast hofur glórauð hryssa, tveggja vetra, mark: sneiðrifað aftan hægra, sýlt vinstra. Sá, sem verða kynni var við hross þetta, geri svo vel að láta mig vita. Þingskálum, Rangárvöllum. Filippfa H. Sæmundsdóttir. Frá alda öðli. Eftir Pál Þorkelsson. (Framh.) Töluliður 1 felur ekki neitt það í sjer, er nokkurt sönnunargildi hefur. í þessu hjer umrædda sambandi, þá virðist ekki með öllu óviðeigandi að- geta þess, að orðið: „öld“ er upp- runalega dregið af: „aldur“ (áge), en aftur er orðið aldur komið af sagn- orðinu að „ala“ (naitre, engendrer). Af því, sem hjer að framan er ritað um orðið „öðli“, þá má telja það full- sannað, að öðli geti á engan hátt haft hina sömu upprunamerkingu og orð- in: aðal[l], eðli, óðal, — ef það ann- ars getur þýtt nokkurn skapaðan hlut eins og það kemur fyrir í þeirri mynd og meikingu sem það er viðhaft? Það lætur nærri sanni, að ætla megi, að það sje einskonar vafa- og van- meta-orð (un mot dubitatif) í íslenskri tungu, sem sje að eins bögumæli eitt og ekkert annað. Meðal annars sjest þetta einna ljósast á því, þegar sagt eða skrifað er: „óðalsbóndi“, sem er hárrjett íslenska, — þá er illmögu- ltgt að segja: aðalsbóndi, ,— hreint ekki: eðlisbóndi, — en algerlega ó- mögulegt að segja: öðlisbóndi. Eins og þegar hefur verið sýnt fram á, og vafalítið, — ef ekki vafa- laust — algerlega sannað, að orðin: „öðli“ og „óðal“ eigi hvorki sam- stofna, samgilda nje heldur nokkra frumstæða uppruna rót að rekja hvort til annars, heldur sje öðli — eins og þegar er skýrt frá — beinlínis bögu- mæli eða latmæli (patois) af þágu- falls-eintölunni (datif singulier) af „röðull“ þ. e. röðli = sól, og skal því hjer með gerð nokkuð ljósari grein fyrir þesari tilgátu. í því sambandi, sem hjer um ræð- ir, er allra-fyrst að geta þess, að sú tilgáta manna um: „öðli“, að það sje þágufalls-eintala af: „aðall“, þá hlýt- ur það að vera alveg rammskökk til- gáta, — því þágufalls-eintalan af að- all er: aðli (ekki: öðli); — auk þess sem trauðla mun hægt að finna eitt einasta tilsvarandi karlkynsorð i ís- lensku, er hafi algerlega samstæða hljóðvarps- og fallhneigingu við hina ímynduðu eintölu-þágufallsmynd: „öðli“ af aðall. Hið sama er að segja um orðin: kapall, vaðall, kaðall, bag- all; þágufalls-eintala: kapli, vaðli, kaðli, bagli, (bagali), en ekki: köpli, vöðli, köðli, bögli, o. s. frv. Aftur á móti er hljóðvarpsbókstaf- urinn „ö“ viðhafður í þágufalls-fleir- tölu núnefndra orða, nefnilega: kap- all, þgf. köplum; vaðall, þgf. vöðl- um; kaðall, þgf. köðlum; bagall, þgf. böglum, o. s. frv. . Öldum saman virðast menn yfir- leitt, jafnan hafa blint og íhugunar- laust látið orðið: „Öðli“ ranglega þýða: byrjun, uppruna, upphaf, sem er óefað í alla staði lokleysa ein, — auk þess, að gefa því samstofna- og samgildismerkingu við: aðal og eðli, er þó óneitanlega tekur út yfir allan þjófabálk. Hið alkunna latneska orðtak: „no- mina si nescis, perit et cognitia re- rum“, á íslensku: þekkist ekki heiti hlutanna, þá þekkist ekki heldur eðli þeirra, — virðist með fullum rjetti geta heimfærst upp á þessa íslensku orðleysu (jargon eða: baragouin) „öðli“. Jafnvel þó að orðin: aðal[l], eðli gætu, ef til vill óbeinlínis þýtt ems konar upphaf, uppruna eða eigin, o. s. frv., ef ræða væri um einhverja andlega eða líkamlega lifveru, er bæði hefði meðvitund um sitt eigið líf og sína eigin tilveru, eða þá, ef ræða væri um verulega, efnabundna, hlutkenda, sýnilega og áþreifanlega hluti, o. s. frv., en þegar átt er við tímann, sem liður hraðfara og við- stöðulaust áfram i alrýmis-djúpi geimsins, þá myndu menn á engan hátt geta viöhaft þessi orð á islensku eða tilsvarandi á nokkru öðru mæltu máli, — sökum þess að tíminn einn út af fyrir sig er í þessari merkingu beinlinis og i sjálfu sjer að eins hug- kend og lögunarlaus hugtaksmynd og þess vegna algerlega óeðlis- og óefn- isbundinn hlutur o. s. frv. Það virðist naumlega nokkur efi geta leikið á þvi, að orðið aldaöðli eða: alda-öðli eða: alda öðli — í þeirri mynd og merkingu, sem það er og jafnan hefur verið viðhaft — sje að því, er til „öðli“ kemur — að eins alþýðlegt latmæli eða málvilla úr: alda-röðli, og er „röðli“ hjer — eins og alloft hefur verið tekið fram þágu- falls-eintala af: röðull, = sól i ljóða- máli og viðhafnarstíl; en aftur á móti er: „alda“ eignarfallsfleirtala (géni- tif pluriel) af öld, (siécle) = röðull (eða sól) aldanna. Þannig liggur beint og bert fyrir hverjum þeim, er íslenska tungu mæla og skilja, að hið íslenska orðtak: „frá aldaöðli“ hlýtur að vera afbökun úr: frá alda-röðli, þ. e. frá því allra-fyrsta augnabliki, þá er alheimssólin reis úr úthafi tímans, og morgunroðinn og geislar hennar ljómuðu við hafsbrún jarðbúanna (des terriens), smbr.: „ár vas alda þat es ekki vas“ [Völu- spá], þ. e.: ljós aldanna skein, sem aldrei fyrr hafði skinið, smbr. á ís- lensku: morgiöis-ár, = morgunljós, | smbr. á latínu: „aurora“; á grísku: heos ; á frönsku : aurore, smbr. á ísl.: ár-roði eða árroði, í orð-fyrir-orðs- I merkingu: ljós-roði o. s. frv. ! Hið latneska orð: „aurum“, sem þýðir gull — á að öllum líkindum upphaflega rót sína og heiti sitt að rekja til hins purpura- og rauðgula litar árroðans, er þýðir í orð-fyrir- orðs-merkingu: roðaljómi ársólar- innar, — á latínu: „aurora“. (Sjá hjer að ofan), — sökum þess að sjálfur morgunroðinn og ljómi hans hafa ócfað verið til löngu „áður en fjöllin voru til“, — og hinir allra-fyrstu frum-mannbúar heimsins eða jarðar- innar hafa áreiðanlega, hvorki þekt gullið nje heldur ljóma þess, og allra- sist hið innra verðmæti, er í þvi felst; en aftur á móti hafa þeir eflaust æði- snemma á tímum gert sjer ljósa grein fyrir hinum geislum-stráða purpura- lit morgunroðans, — undrai-fegurð hans og ljóma. (Framh.) Frjettir. —-----i } Stjórnarráðið. í stað Jóhanns heit- ins Kristjánssonar ættfræðings, er Guðbr. Magnússon, áður ritstj. „Tim- ans“, orðinn skrifari á 2. skrifstofu stjórnarráðsins. Taugaveiki hefur gert vart við sig hjer í bænum, en er sögð væg. Talið er, að hún hafi flutst með mjólk frá einum bæ í Mosfellssveitinni. — Áð- ur var ekki rjett sagt frá hjer i blað- inu um taugaveikina á Hvítárbakka í Borgarfirði. Hún kom þar upp eftir að inflúensan hafði komið þangað, en var væg, og er síðast frjettist það- an, voru þeir, sem veikst höfðu, í aft- urbata. Nýárssundið. í þetta sinn tóku 5 þátt í þvi. Erlingur Pálsson sund- kennari vann nú kappsundið í 5. smn og hlaut Grettisbikarinn þar með til eignar. Hann synti nú 50 stikurnar á 34 sek., en næstur honum varð Jón bróðir hans, þá Pjetur Árnason, nærri því jafn honum, og Guðl. Ó. Waage og Þorgeir Halldórsson urðu jafn- fljótir (52 sek.). Sjávarhiti var I st. v

x

Lögrétta

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.