Norðri - 18.03.1909, Blaðsíða 1

*
Ritstjóri: BJÖRN LINDAL Brekkugata 19.
Akureyri, Fimtudaginn 18, marz.
IV. 11.
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjóður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga kl. 4—6
Kitsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h.
helga daga 8—11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
l’ósthúsið 9—2 og 4—7.
Utbú Islandsbanka 11—2
Utbú Landsbankans 11—12.
Stúkan Akureyri fundad. þriðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
Gizurar ríma Þorvaldssonar.
8enn er hálfnuð áttunda’ öld
íslands konungsvalda;
voðalangt er vetrarkvöld
vorra syndagjalda.
Pað er svikul sálarfró
sinna minnast daga,
sé við fals og flærðaróg
fléttuð öll vor saga.
Hamingjan frá Haukadal
hverskyns fremd mig prýddi,
enginn fegra áa-val.
átti sér — eða níddi.
Lengi dugði fé og frægð
°g fylgi vorra sveita,
drjúgast þó mín dularslægð
dylgjum menn að þreyta.
Var á hvörfum hér á storð
helgra laga réttur,
fyrir trygðir, eið og orð:
afl og svikaprettur.
Enginn trúði æðri stjórn —
ekki sjálfur Snorri;
varð því loks að falla fórn
fyrir kænsku vorri.
Apavatnsins véla-eið
vann eg mér til griða;
af þeim fyrsta svikaseið
svall mín glæpaskriða.
Þó var glatt í göndlar byr
— geist fór kappinn Ungi* —
^egar í grimmum steyptist styr
Sturlu ofsinn þungi.
Bar eg þá (ef eigi 0ft)
ættartangann rauðan,
þegar eg hljóp í háa loft
og hlutaði Sturlu — dauðan.
Rammari var mín Reykholts för,
rök þín, Skuld, eg ugði;
Snorra fylgdi úr feigðarvör
fleira en margur hugði.
Landið alt hið Ijósa draup,
lagðist djúpt hinn fróði,
þegar kaldar kveljur saup
ogkraup í heiftarblóði.
Köítíélnn Antórssön
Oheill fylgdi upp frá því
öllu voru ráði;
unz eg vargur véum í
varð á eigin láði.
Skálaholt við helgan við
heyrði’oss illa þinga,
flýðu þá öll goða grið
gömlu Mosfellingar.
Lék eg hart við Hvítárbrú
helgitáknið dýra.*
Snorrason eg sveik í trú
og seldi kosti rýra.
Keypt eg hafði konungstraust,
kúgaði sveik og gynti.
Rar til loks eitt hrímkalt haust
hefndin eld mér kynti.
Meðan í sýru sár eg stóð,
sverðog spjót migstungu
hrundu niðr í heljarglóð
Haukdælirnir ungu.
Féllu korn af kaldri brá,
— kátir djöflar hlógu —
þá menn báru báli frá
brjóstin hennar Gróu.
Sá eg þá vor rök og ráð
reynast völt í hendi,
þó að lundin heiftumháð
hirði minst hvar lendi.
Greip eg brátt minn heiftarham,
hneig þá Kolbeinn sterki.
Síðan fann eg sjálfan gram
saddur af styrjarverki.
Saman áttum sjóli og eg
sál í flestum greinum,
báðir fylgdu flærðar veg
fremur en vegi beinum.
Þegar eg aftur kvaddi karl
kættur veg og sóma
kom eg út sem konungsjarl,
krýndur veldisljóma.
Hér var þó ei unnið alt,
enn þá von á stormi.
Hrafn og Sturla hugðu kalt,
hætta stóð af Ormi.**)
Ekki vildi’ eg útlent ger
yrði lýð að tjóni,
engum nema einum mér
unni eg valds á Fróni.
Grunsemd ill í gylfa brann,
G u 1 I s k ó mér hann sendi;
meiri ref en manninn þann
man eg ei né kendi.
Þessi einn mér véldi vit,
varnaði öllum ráðum,
*) Gizur sór við spón úr krossinum heiga.
**) Gfihtir Ornisisbn Svíiifelliifgur f 1264.
var þó sagt eg sýndi lit
að seinka voða bráðum.
Dólg minn hvern með dirfð og rausn
dróg hann oís að grandi,
heimti’ af mér sem höfuðlausn
hilmis skatt af landi.
Loks var svonefnd sáttmáls skrá
send að mínu ráði,
hefndum mig sem frelsti frá,
en frelsið sveik af láði.
Ljóst var mér, að landsins rétt
lofðung mundi brjóta;
alt það vald í veð er sett,
voldugri sem hljóta.
* * * * «
* * * *
Fregn af bréfs þess fargani
fékk eg meiri og meiri
bæði heima í Hvergemli
og hundrað stöðum fleiri.
Nú hefi eg heyrt að nokkur börn
nöldri með og þrefi,
segi að landsins líf og vörn
liggi í þessu bréfi.
Rar er mannvit mörlandans
niarkað bauluklafa
afsalsbréfið ísalands
orðin þjóðarkrafa!
Fáránleg er flónska lýðs
fram úr öllum máta;
vitrir menn í miðju stríðs
mættu blóði gráta.
Annars vegar æpa menn:
«fsland konungsríki«,
geip og skrum því ætla enn
einfeldninga svíki.
Landsins frelsi fyllri mér
fáir þekkja mundu,
Komið, börn, og hýrist hér
hjá mér litla stundu!
Segja vil eg sannleikann,
samvizkuna létta.
Hvað mig sjálfan sekan mann
sárast beit, er þetta:
Að eg hugði íslands þjóð
einvaldsherra þyldi —
fólk, er sjálft sig fótum tróð
og frelsið aldrei skyldi;
Fólk, sem handahófi af
hingað barst um síðir,
aldrei sá hvað auðnan gaf,
og aldrei lögum hlýðir. —
Land, sem eftir alda fár
ærzl og mentaskrumið,
fjögur hundruð eftir ár
ei til hálfs var numið.
AliJféí gm eg ÍStlað þ V í
utanstjórnar klafa,
vissi þó að völdin ný
varð það samt að hafa.—
Hlýðið nú minn úrskurð á:
Enn þá drotnar skrumið,
enn þá landið er að sjá
engu betur numið.
Framtíð góð og frelsi manns
festist ei með þrefi;
felið aldrei auðnu lands
oftar slíku bréfi!
Stundið ræktun lýðs og láðs,
lýðvalds nemið siði;
lægið dramb og leitið skjóls
í lagaskjóli og friði.
Ærið hafið þér innan Iands
yfirráða og valda —
fái sáttmál sannleikans
sínum réttiað halda,—
Nú er saga »sáttmálans«
sungin íslands vini —
saga gamla glundroðans —
af Gizuri Þorvaldssyni.
Fyrir mína forustu
flárrar stjórnariðju
hlaut eg lengi húsmensku
í «Hólakoti« miðju.
Rar til frægir forfeður
frelsi náðu karlk
Nú er bezti bústaður
bygður íslands jarli.
M. /.
Aths.: Eg nenni ekki hér að gefa skýringu
á efni rímu þessarar, með því vonandi er
að lesendur hennar fái bráðum í hendur
Sturlungu sjálfa, sem Sig. Kristjánsson er
nú að útgefa; en þeir sem kaupa »Andvara»
síðasta árg.. geta þar aflað sér þess fróð-
leiks um tilorðning og þýðingu hins oft-
nefnda Gamla sáttmála; þar hefir höf., Björn
próf. Olsen beitt öllum skarpleik sínum og
nákvæmni til þess að sýna og sanna, hver-
jum heilvita manni alt, sem að þessu bréfi
lýtur. Hefi eg og bygt skoðanir mínar í rím-
unni bezt og beinast á þessari ransókn. Því
hversu fráleitt sem það kann að þykja, að
svo margir skynsamirmenn, og jafnvel sjálf-
ur Jón Sigurðsson (að vissu leyti), hafa stutt
frelsiskröfur þjóðar vorrar á þessari fornu
skrá, þá má ekki því gleyma, að hvorki
voru náttúruréttindi ísslands viðurkend í
skiftum vorum við Danastjórn fyr en nú,
né alþýðu manna kunnugt, hvílíkt vandræða-
og nauðungarskjal Gamli sáttmáli var í frá
upphafi. Mun enn mega þrátta um nokkur
atriði viðvíkjancii uppruna bréfsins og sögu.
En tvent virðist B. M.Ólsen hafa sannað til
fulls, fyrst það, að sjálfstæði forfeðra vorra
hafi nálega alt verið horfið þegar sáttmál-
inn í fyrstu var skráður 1262, og það ann-
að, að Gizur jarl hafi sjálfur verið mest
við samning hans riðinn—og þó sárnauð-
ugur.
Hvað rímuna snertir, þá er þar afar fljótt-
yfir söguGizurarfarið.oglýsingmín áhonum
fer eftir því, og má rita hana í minn reikn-
ing. Finst mér, sem torvelt væri ef skáld
hefði átt að að smíða með hugvitsgáfu
mann handa Gizurar öld i Gizurar stað,
svo skýrt og nákvæmlega birtist aldarfarið
í Hönttttl. HttlSvegár er ékki rétt áð