Vísir - 06.08.1966, Blaðsíða 7

visik . lAugaraagin i. ;.;jí
DR. STURLA FRIÐRIKSSON:
Hér vantar þolbetrí grastegamfír
Vomdamál í viðhaldi uppskeru á íslenzkum fánum
Á fundi norrænna búvísindamanna, sem haldinn er þessa
dagana í Háskólanum, flutti dr. Sturla Friðriksson erindi
um vandamál í viðhaldi uppskeru af íslenzkum túnum. Vísir
hefur fengið leyfi til að birta hér erindi dr. Sturlu:
VTandamál í viðhaldi uppskeru
’ á túnum hefur sérstaka
þýðingu fyrir norðlæg lönd, þat
sem erfiðleikar grasræktarinnar
eru fyrst og fremst fólgnir í því
að fá fjölært gras til þess að
spretta. Þau lönd, sem njóta
lengri vaxtartíma og meiri sum-
arhita, geta sáð til einærra fóð-
urgrasa og uppskorið þau að
hausti án þess að hafa áhyggj-
ur af vetrarþoli gróðursins. I
norðlægum löndum, þar sem
uppskeran byggist á því, hvem-
ig gróðri hefur reitt af eftir
marga, misjafna vetur, er vanda
mál grasræktarinnar umönnun
hins fjölæra grasgróðurs. Rækt-
un grasa á íslenzkum túnum hef
ur verið og er þjóðinni lífs-
nauðsyn. Á íslandi þekkist
varia ræktun einærra grasteg-
unda. Undantekning er, þegar
einært rýgresi er notað til sán-
ingar og fyllingar með fóður-
káTi.
Enda þótt fsland megi teljast
nakið land, er það þó tiltölu-
lega gott grasræktarland. Enda
byggist landbúnaöur íslendinga
að verulegu leyti á grasrækt.
Flatarmál íslands eru rúmir
100.000 ferkm. og um 2.000.000
hektarar eru huldir því, sem f
víðustu merkingu má telja beiti-
land. En aðeins lítill hluti þess
er raunverulega vaxinn grasi.
Veðurfarið er kaldtemprað út
hafsloftslag. Meðalhiti í Reykja-
vík er v0.6 C” í janúar og +
11.3 C° í júní. Ársúrkoma mæl-
ist 900 mm í Reykjavík, 2256
mm í Vík í Mýrdal og 465 mm
á Akureyri. Veðrið er umhleyp-
ingasamt með tíðum umskipt-
um á snjó og auðri jörð, frosti
og þíðu, regni og þurrviðri.
Styrkleiki vinds er oft mikill og
vindátt breytileg. Og eins og
staða landsins ber vitni um, er
sólargangi þannig háttað, að
landið nýtur 24 tíma birtu um
mitt sumar.
Þessi veðurskilyrði valda því,
að á íslandi vaxa svalviðrisgrös
allvel. Af um 450 tegundum hinn
ar íslenzku flóru teljast um 40
tegundir til grasaættar (Grami-
neae), en um 47 tegundir eru af
hálfgrasaætt (Cyperaceae). Af
svalviðrisgrösum má hér eink-
um nefna tegundir af vinglum,
sveifgrösum og lingresi, en önn-
ur fóðurgrös, svo sem vallarfox-
gras og háliðagras eru innflutt,
enda þótt þau finnist nú víða í
ræktun. Sömuleiðis eru faxgrös,
rýgresi og axhnoðapuntur ekki
til nema sem aðfluttir slæðing-
ar.
Á uppskeru þessa grasa og
hálfgrasa hefur íslenzkur land-
búnaður byggt afkomu sína, þar
sem hann hefur verið notaður
ýmist til slægna eða beitar fvr-
ir búsmalann. Það er að segja
fyrir um 800 þús. fjár, 60 þús.
kýr og 30 þús. hross. Hið rækt-
aða graslendi er aðeins um
4.5% af yfirborði hins gróna
lands eða vtm 90.000 hektarar.
TúTrin eru þvi eins og strjSlir
b'tettir í landslaginu Á íslandi
ko/ha
má tala um varanlegan grasvöxt
í fyllstu merkingu þess orðs, því
mikill hluti íslenzkra túna hef-
ur verið í stöðugri ræktun frá
upphafi Islands byggðar. Meiri-
hluti íslenzkra túna er vaxinn
innlendum grösum. Graslendi
kom í stað birkikjarrsins, sem
þakti landið við landnám, við
það, að skógar voru ruddir eða
var eytt á annan hátt. Víða hef-
ur aðeins verið borið á hið nátt-
úrlega graslendi, á öðrum stöð-
um hefúr landi verið bylt og
gróður verið aðfluttur.
Eitt af þeim vandamálum, sem
íslenzk túnræktun átti við að
stríða frá upphafi voru þúfurn-
ar. Þúfur eru ójöfnur í gróður-
lendi, myndaðar fyrir áhrif
frosts, en þúfumyndun í túnum
olli því, að illmögulegt var að
beita vélum við slátt. Eitt fyrsta
skref, sem stigið var til bóta á
íslenzkri túnræktun var jöfnun
yfirborðsins. Túnsléttun var
lengi framan af handavinna, en
þegar plægingin kom til sögunn-
ar skapaðist nýtt viðhorf í fs-
lenzkri túnræktun. Plæging
Iandsins olli því, að gamli svörð
urinn var skertur svo mjög, að
nauðsynlegt reyndist að sá í
flögin.
Tilraunir með sáningu hófust
í byrjun 19. aldar, en ekki
komst skriöur á ræktun sáð-
sléttna fyrr en á fyrsta fjórð-
ungi 20. aldar. Fram að því haföi
lítið aukizt við túnastærðina
og heyfengur landsmanna að
miklu leyti verið fenginn af út-
engi. Sáning grasfræs og áburð-
arnotkunin ásamt bættri tækni
viö jarðvinnslu og hirðingu ollu
hinni miklu aukningu á töðu
síðustu ára. Heyfengur alls
landsins hefur váxið úr 1.5
milljónum hkg upp í 3.7 millj-
ón hkg frá 1900 til 1963 og á
sama tíma hefur útheysmagn
Tækkað úr 1 milljón í 300 þús-
und hkg.
Veðurfar
I Ijósi þess, sem áður hefur
verið sagt um íslenzkt veðurfar,
sést að Island hefur sérstöðu
í grasrækt hvað veðurfari við-
víkur miðað við önnur Norður-
lönd. Til viðbótar við þau áhrif,
sem veðráttan hefur á nýtingu
uppskerunnar, hefur hita- og úr-
komumagn sérhvers sumars eðlj
lega mikil áhrif á uppskerumagn
og sprettutíma. Þessi mismunur
kemur að nokkru leyti fram í
sveiflum á heildarmagni heys
yfir allt landið. Árferði er mis-
jafnt eftir landshlutum og eru
suður- og norðurhluti landsins
oft gagnstæðir um veðurfar.
Ekki er þó að jafnaði teljandi
uppskerumunur á túnum eftir
landshlutum nema á annnesjum
norðanlands. Vorar þar oft svo
seint, að tún ná lítilli sprettu og
verða oft aðeins einslegin. Tún,
sem liggja mishátt yfir sjó, ættu
að sýna svipaðan sprettumis-
mun. Þó hafa tilraunir sýnt, aö
uppskera af sáðreitum túnving-
ng/ha
Þessi þrjú línurit sýna daglegan vöxt þriggja algengra grastegunda, sem ræktaöar eru á íslenzk-
um túnum. Gefa línuritin glöggt til kynna hvaða vikur sprettan er mest.
uls er furðu svipuð að magni til
allt að 600 m hæð, en þegar
hærra dregur í landið fer upp-
skeran ört minnkandi. Enda
þótt uppskera sé lítið minni á
fyrrgreindum tilraunareitum í
600 m hæð miðað við láglendi,
er þroskun jurta mun seinni til
þar efra. Meðaluppskera heys
af hektara eru rúmir 40 hkg yf-
ir allt landið. Borið saman við
önnur Norðurlönd er meðalupp-
skeran á íslenzkum túnum því
mun minni og veldur því skilj-
anlega kaldari veðrátta hér á
landi.
Enda þótt vor- og sumar-
veðráttan hafi mikil áhrif á upp
skeruna hefur vetrarveðráttan
þó ennþá varanlegri áhrif. Mikl-
ir snjóar með eftirfarandi mynd
un ísa, sem liggja þétt yfir
svörðinn á útmánuðum, valda
köfnun og varanlegu kali. Kalið
er einn veigamesti skaðvaldur
íslenzkrar grasræktunar. Heild-
artöðufengur landsins er minnst
ur eftir mikla ísa- og kalvetur.
Kals hefur orðið vart í öllum
landshlutum. Þó hefur norðaust-
urhluti landsins orðið einna
harðast úti. I kalárum hefur orð
ið þriðjungs eða helmings tjón
á uppskeru sumra byggðarlaga
og kalið er það varanlegt, að
uppskerurýmunar gætir á
nokkrum eftirfarandi árum.
Á ýtarlegri rannsókn, sem
gerð var á kali áranna 1951 og
1952 er getið ýmissa aðstæðna,
sem hafa áhrif á kal. Árlegt
uppskerutjón á þeim árum sem
og nú á síðustu árum er metið
á milljónir króna yfir allt land-
ið.
Jarðvegur
Um áhrif jarðvegs, jarð-
vinnslu og áburðar á gróöurfarið.
skal ekki fjölyrt í þessu erindi.
Þó skal á það minnzt, að sé
jarðvegur mjög fínt unninn, eink
um ef um mýrarjarðveg er að
ræða, virðist eðlisgerð hans
breytast svo, að gróðri, sem þar
vex, er mjög kalhætt. Þannig ej-
háttað vinnslu mikils hluta
hinna nýframræstu mýra,' og eru
affölí á sáðgresi, sem ræktað er
á því landi tilfinnanlega mikið,
einkum sé þess ekki gætt nægi-
lega vel, að yfirborðsvatn hafi
öruggt frárennsli. Þess skal og
getið, að of einhliða notkun
köfnunarefnisáburðar eða skort
ur á fosfóráburöi stuðlar að kali
og rýrir þannig óbeinlínis upp-
skeruna.
Eins og léleg ræsing og van-
eða misnotkun áburðar rýrir
uppskeru séðsléttu, eins má
með réttri meðhöndlun breyta
gróðurfari mýrar í „varanlegt
tún“ og þó einkum í beitilönd
eins og víða hefur verið gert
á síðustu árum. Þannig má sam
k æmt athugun gerðri á Hjarð-
arfelli með þurrkun og alhliða
áburði auka hlutdeild grasa úr
5% í 80% á sex árum og upp-
skeruna úr 10 hkg á hektara í
40—50 hkg án þess að hreyfa
við sverðinu eða sá í landið.
Grastegundir
Hér að framan var stuttlega
minnzt á upphaf grassáningar á
íslandi. 'Fyrstu tegundirnar, sem
notaðar voru reyndust illa.
Þrotlaus leit af hálfu tilrauna-
stöðvanna að hentugu erlendu
fræi hefur aðeins að nokkru
greitt úr þeim vanda. Aðalat-
riðið í þeirri leit hefur ekki endi
lega verið að finna uppskeru-
miklar tegundir, heldur harð-
gerð grös, sem gefa árvissa upp
skeru. Þau erlendu grös, sem
notuð hafa verið til ræktunar,
eru langt frá því, að vera þolin.
Hlutdeild vallarfoxgrass verður
minni í gróðri túna, eftir þvl
sem frá líður sáningu, og hins
vegar ná íslenzk grös t. d. skrið-
língresi jafnframt yfirhöndinni
á túnum, sem lengi hafa verið
í ræktun. Þetta þýðir ekki endi-
lega minnkun uppskerú, heldur
oft hið gagnstæða, þar sem sáð-
sléttur með eriendum grösum
Framh. á bls. 6