Vísir - 19.06.1968, Blaðsíða 8

3
V1SIR . Miðvikudagur 19. júní 1968.
m
VÍSIR
Otgefandi: Reykjaprent hf. \
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson (
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson )
Aðstoðarritstjóri: Axel Thorsteinsson l
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson /
Ritstjórnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson \
Auglýsingastjóri: Bergþór Úlfarsson j
Auglýsingar: Þingholtsstræti 1. Símar 15610 og 15099 (
Afgreiðsla : Hverfisgötu 55. Sfmi 11660 /
Ritstjórn : Laugavegi 178. Sími 11660 (5 línur) V
Askriftargjald kr. 115.00 á mánuöi innaniands /I
í lausasölu kr. 7.00 eintakiö )
Prentsmiðja Vfsis - Edda hf. (
Andi frelsis og lýðræðis
‘ Margt virðist líkt með íslendingum og Tékkum. ((
Tékkóslóvakía var eitt hinna lýðfrjálsu ríkja Evrópu (
eftir Fyrri heimsstyrjöldina. íslendingar uppskáru (
fullveldisviðurkenningu sína um svipað leyti. í lok )
Síðari heimsstyrjaldar skildu leiðir. íslendingar héldu )
áfram frelsi sínu og fullveldi í vestrænni lýðræðisver- )
öld og endurreistu lýðveldi sitt. Tékkar lentu hins i
Vegar austan járntjalds. Þó var það svo, að Tékkó- (l
slóvakía fagnaði í fyrstu Marshall-aðstoðinni, sem /
Bandaríkjamenn buðu til endurreisnar Evrópu eftir /
eyðileggingu stríðsins. En þá var kippt í spottann og )
Tékkar drógu sig í hlé. Utanríkisráðherra Tékka, Jan \
Masaryk, dó voveiflega. Var það morð? Járntjaldið (
var fallið á vesturlandamærunum. (
Nú, tuttugu árum síðar, hefur verið gerð tilraun til (
að lyfta tjaldinu. Ýmislegt nýstárlegt hefur gerzt, (
þótt enn sé aðeins leyfður einn stjórnmálaflokkur. /
kommúnistaflokkurinn. Menn spyrja nærgöngulir: )
Hvernig dó Masaryk? Því er haldið fram feimnislaust )
í Tékkóslóvakíu, að kommúnistar hafi ráðið hann af \
dögum fyrir tilstilli Sovét-valdamanna. V
Hér á landi þykir kommúnistum og ýmsu fínu \
fólki mikils um vert að kunna skil á byltingarmönn- (
um frá Kúbu og skæruliðum frá Suður-Ameríku. En (f
vita þessir sömu menn raunverulega skil á því, sem (
gerzt hefur austan járntjalds og þeirri frelsishreyf- l
ingu, sem nú bærir þar á sér? Þekkja þeir nöfn nokk- )
urra þeirra Ungverja, sem rússneskir bryndrekar \
muldu undir sig á götum í Búdapest, þegar frelsis- !
andinn brauzt út þar á sínum tíma? Muna þeir eftir af- (
töku Imre Nagy forsætisráðherra, sem nú er að fá upp )
reisn æru sinnar? Muna þeir örlög Eystrasaltsríkj- )
anna? \
Þeir þykjast vera menn með mönnum og geta málað )
rautt á skipshliðar NATO-skipa. Það var þó stofnun \
og tilvera Atlantshafsbandalagsins, sem batt enda (
á hinn ljóta leik, er járntjaldinu var komið upp í (
skjóli vopnavalds Sovétherja. Ef frelsishyggja og /
sjálfstæðisandi þjóða Atlantshafsbandalagsins hefðu )
mátt sín meira fyrr, þyrftu menn ekki í Tékkóslóvakíu )
og víðar að heiðra þá menn, sem legið hafa í gröf- \
inni í tuttugu ár, fómardýr alræðisins. (
Ólafur Thors sagði eitt sinn um Atlantshafsbanda- \
lagið í merkri ræðu: „Því er ætlað að verða sverð og (
skjöldur til sjálfsvarnar vestrænhi menningu. Vígi til ;
varnar gegn árásum heimsyfirráðastefnu kommún- '
ista á frelsið, friðinn, jafnréttið, sjálfsákvörðunarrétt- /
inn, á alla dýrmætustu helgidóma einstaklinga og )
þjóða. Sáttmáli þessi er því merkasti friðarsáttmáli, ,
sem nokkm sinni hefur verið gerður.“ (
Bandaríkin, Bretland og Sovét-
ríkin standa saman um að vernda
sáttmálann um bann við út-
breiðslu kjarnavopna
Oandarikin, Bretland og Sovét
■*ríkin fluttu Öryggisráöi Sam
einuðu þjóðanna samljóða yf-
irlýsingu á mánudag, um aö rík-
in mundu sem einn aðili tryggja
þeim löndum, sem undirrita sátt
málann um bann við útbreiðslu
kjarnorkuvopna, vernd gegn
hugsanlegri kjarnorkuárás af
hálfu kjamorkuvelda, •sem ekki
eiga aðild að sáttmálanum.
Þessar yfirlýsingar, sem ekki
eiga sér neina hliðstæöu í söigu
Sameinuðu þjóðanna, voru lesn-
ar upp f Öryggisráðinu, þegar
umræöur hófust þar um upp-
kast að ákvörðun þessara 3ja
. stórvelda um hvaöa ráðstafanir
Öryggisráðið geti gert, verði um
slíka kjarnorkuárás að ræða.
í ræðu sinni sagði Arthur J.
Goldberg, aöalfulltrúi Bandarikj
anna, að hvert land yrði að gera
þaö upp við sig, hvort þessi ráð
stöfun ásamt sáttmálanum um
bann við útbreiðslu kjarnorku-
vopna fæli í sér meira öryggi en
ella.
Brezki fulltrúinn, Caradon lá-
varöur, sagði, að samkomulag
Austurs og Vesturs í þessu mikil
væga máli mundi hafa mikla
þýðingu fyrir þróun heimsmála í
heild.
Vasilí Kúsnetsov, fyrsti aðstoð
arutanríkisráðherra Sovétríkj-
anna, sagöist vera fullviss um,
að þessari sameiginlegu yfirlýs-
ingu hinna þriggja stórvelda
yröi vel tekið af ríkjunum, sem
voru fylgjandi því að samþykkja
sáttmálann um útbreiðslubannið
á aðalþinginu á dögunum.
Fá mál eru nú meira rædd i
heiminum heldur en hvernig
bezt verði að foröa mannkyninu
frá ógnum kjarnorkustyrjaldar.
Það er erfitt að gera sér í hugar
lund hvílíkur eyðileggingarmátt
ur liggur þar í Iæöingi og vart
hægt að segja til um, hverjar af-
leiöingar kjamorkustyrjöld
mundi hafa í för meö sér. Sér-
fræðingar frá Sameinuðu þjóö-
unum hafa þó reynt að taka sam
an heildarmynd af hugsanlegum
atburðum og hér fer á eftir úr-
dráttur úr bæklingi, sem nefnist
„Kjamorkuvopnaógnunin".
■ Hve mikilli eyðiiegg-
ingu geta núverandi
birgðir kjamavopna
valdið?
Þær birgðir sem nú eru til af
kjamavopnum hafa aö geyma
megatonsprengjur sem hver fyr
ir sig býr yfir meiri eyðilegging
armætti en öll hefðbundin
sprengiefni, sem notuð hafa ver
ið í styrjöldum síöan púðrið var
fundið upp. Verði þessi vopn
nokkum tíma notuð að ein-
hverju marki, munu sennilega
hundruð milljóna jarðarbúa týna
lífi, og siðmenningin eins og
við þekkjum hana ásamt skipu
lögðu samfélagslífi yfirleitt mun
óumflýjanlega þurrkast út í
þeim löndum sem hlut ættu aö
átökunum. Margir þeirra, sem/
kynnu að tifa 1 af hina snöggu
eyðileggingu eða ættu heima f
löndum utan við átakasvæöið.
mundu verða fómarlömb geisl
unar sem breiðast mundi
um aúan heim, verða fyrir varan
legum geislunaráhrifum og láta
börnum sínum i té erfðagalla
sem mundu koma fram í rým-
andi hæfileikum hjá óbornum
kynslóðum.
■ Hafa verið gerðar rann-
sóknir á senniiegum af-
leiðingum kjarnorku-
árásar á smáríki?
Sænsk könnun á afleiðingum
af kjamorkuárás á borgir og bæi
landsins hefur leitt í ljós, að
árás þar sem notaðar væru um
200 hleöslur að styrkleik frá 20
upp í 200 kílótonn mundi hafa í
för meö sér, að 2—3 milljónir
þjóðarinnar mundu láta. lífið og
særast, þ. e. a. s. 20—40 prósent
allra fbúa landsins, sem eru rúm
ar sjö milljónir. Hún hefur einn-
ig leitt í ljós, að milli 30 og 70
prósent sænsks iðnaöar legðist
í rúst og að tveir þriðjuhlutar
allra iðnverkamanna mundu
verða fyrir banvænum eða mjög
alvarlegum áföllum. Magn þeirr
ar árásar sem gert var ráð
fyrir £ þessari könnun er tiltölu
lega mikið, en eigi að síður sam-
svarar það aðeins broti af þeim
kjamorkuvopnum, sem nú eru
fyrir hendi í heiminúm.
■ Hvemig orkar kjarnorku-
vígbúnaður á efnahag
tiltekins lands og sam-
skipti þess við önnur
ríki?
Kjarnorkukapphlaupið krefst
gífurlegs framlags fjár og tækni
kunnáttu og getur jafnvel leitt
til þess, að efnahagsþróun ákveð
ins lands staðni. Hið innra örygg
isleysi, sem skapast við að full-
nýta eða ofbjóða fjárhagsget-
unni, getur orðið alveg eins al-
varlegt eins og ógnun við land-
ið útífrá. Öflun kjarnorkuvopna
gæti einnig leitt af sér breyting
ar á alþjóðlegri stöðu þess. Ná-
grannalönd án kjamorkuvopna
kynnu að freistast til að afja sér
kjamorkuvopna eða kannski
Ieggja út f hernaðaraðgerðir í
varnarskyni. Að hafa kjamorku-
vopn á eigin landsvæði gæti leitt
til þess, að landinu yrði bein-
Ifnis refsað með kjamorkuárás.
■ Eykur kjamavopnaeign
pólitískt vald ríkja?
Öryggi rfkja og pólitískt vald
eru teygjanleg hugtök. Til em
lönd er njóta hvors tveggja í rík
um mæli, enda þótt þau séu ekki
talin til hervelda heimsins. Þó
kjamorkuveldin hafi stundum
getað beitt gífurlegum efnahags
legum áhrifum og gífurlegu
pólitísku valdi í heimsmálunum,
hefur það einnig átt sér stað á
seinni ámm, aö þau hafa ekki
haft áhrif þrátt fyrir hið mikla
magn kjamorkuvopna sem þau
ráða yfir. Á sama hát kemur
kjamorkuvopnaeign ekki í veg
fyrir dvínandi pólitfsk áhrif f öll
um tilvikum. Ef öflim og varð-
veizla stórra birgða af kjama-
vopnum legði vemlegar tækni-
legar og efnahagslegar byrðar
á tiltekiö ríki, gæti afleiðingin
kannski orðið dvínandi en ekki
vaxandi öryggi og pólitísk áhrif
þess á heimsmálin.
■ Hvemig verður öryggið
bezt tryggt?
Lausn þess vandamáls að
tryggja öryggi f heiminum liggur
ekki í fjölgun kjamorkuvelda og
ekki heldur f því, að rfkin, sem
nú eiga kjarnorkuvopn haldi
þeim. Sáttmáli um að koma f
veg fyrir dreifingu kjamorku-
vopna, sem Sameinuðu þjóðim-
ar hafa stuðlað að og hefur
orðið til við frjálsar samnings-
umleitanir, er mikilvægt skref
í rétta átt, verði honum fram-
fylgt. Sáttmáli um minnkun
þeirra birgða af kjamorkuvopn-
um, sem nú em fyrir hendi,
væri einnig mikilvæg ráðstöfun.
Öryggi allra rfkja heimsins verð
ur að tryggja með almennri og
algerri afvopnun, sem útrýmir
öllum kjarnavopnabirgðum og
leggur blátt bann við beitingu
kjamorkuvopna.
(Útdráttur úr bæklingnum
Kjarnavopnaógnunin, sem byggð
ur er á skýrslu sérfræðinga frá
S.Þ.). v
U Thant aðalritari Sameinuðu þjóðanna man eflaust þá tima,
þegar samkomulagið milli Austurs og Vesíurs á allsherjar-
þinglnu var ekki eins gott og nú er.