Skjöldur - 12.10.1923, Blaðsíða 1

t
I. árg.
Bókmentun.
I.
Ask veit ek standa
heitir Yggdrasilt,
hár baðniur ausinn
hvítaauri
Völuspá.
(slendingar hafa jafnan verið
taldir ein af bókhneigðustu þjóð-
um veraldar, enda eiga þeir ekki
eingöngu kyn sitt að rekja til
kappa og víkinga hins norræna
þjóðabálks, heldur og til vest-
rænna vitringa og fræðimanna.
Á öldunum næstu á undan land-
námi Islands stóð bókleg menn-
ing hvergi á hærra stigi en með
Keltum, sem dvalarstað áttu á Ir-
landi. Sú menning var af eld-
gömlum toga spunnin. Á 3. öld
eftir Kristsburð höfðu Irarnir
sjerstaka skóla handa þeim, sem
iðkuðu skáldskap og sagnfræði
Undirskólanalágu jarðeignir mikl-
ar og gátu því „barðarnir® — en
svo nefndust mentamennirnir —
stundað 'fræði sín áhyggjulausir
fyrir daglegu brauði. þaðan er
sagnalistin runnin, sú list, sem
við Islendingar tókum að arfi og
iðkuðum lengi og vel. Irarnir
hjeldu á árafresti alþing eða „tara“
Voru þar sögð upp lög landsins
og rætt um árbækur og ættartöl-
ur þjóðarinnar, til trvggingar því
að rjett væri hermt. Sagan seg-
ir, að Kormákur Irakonungur, er
uppi var á 3. öld, hafi reisa lát-
ið höll eina mikla eða þing-
hús. Voru þar 7 dyr á
hvora hlið, bekkir á báða vegu
og bál á miðju gólfiáatni. Rúst-
ir þessarar hallar hafa verið mæld
ar eigi fyrir löngu og reyndust
760 fet á lengd en 90 fet á breidd.
Á 5. öld boðaði hinn heilagi
Patrekur Irum kristna trú, er þeir
tóku. Urðu þeir þá trúmenn
miklir og sendu kristniboða víða
um lönd, yfir til Englands og
Skotlands, stofnuöu klaustur
mörg í Frakklandi og komust
jafnvel suður á Langbarðaland.
það er og alkunna, að Island
fundu þeir fyr en Norðmenn.
Heima fyrir stofnuðu þeir fjölda
klaustra, sem urðu gróðrarreitir
hverskonar menningar. þar var
lærð latína og gríska, ritað-
ar sögur, myndskreytt og mál-
uð handrit og allskonar skraut-
gripir gerðir af mikilli list. Ir-
arnir voru hugsjónamenn og há-
fleygir, skáldmæltir og skorin-
orðir, en eigi var þeim að sama
skapi sýnt um skipulag og stjórn-
semi. Eru það þjóðareinkenni
með þeim þann dag í dag.
Hin fornírska menning er fall-
Vestmannaeyjúni, föstudaginn 12. október 1923.
I. tbJ.
AVARP.
Vestmannaeyjar voru fyrir aldarfjórðungi síðan fátækt fiskiver. Nú
er hjer næststærsti bær tandsins. Á tiltölulega fáum árum hefir atvinnuvegur
sá s< m allir íbúar hér haf; af lífsviðurværi beinlínis eðá óbeinlíms, breyst í
nýtísku horf, þ Iskip komið í stað opnu fleytanna, vélaafl til reksturs í
slað vöðvaafls. To fbæirnir, sern undanfarnir ætiliðir litðu í allan aldur
sinn, haía hortið fyrir nýjum húsum úr varanlegra efni, krókóttir stígar
íyrir beinum brautum. Ný kynslóð með nýjum kröfum og nýjum þörf-
um hefir tek ð við arfi af þeiitf sem nú hvílir undir grænni torfu,
1 -I
Vestmannaeyjabær er á gelgjuskeiði, hann hefir verið og er að vaxa og :
breytast. Ekkert tímrbil í æfi manns er jafn örlagaþrungið og vaxtar-
tímabilið. — Margir bera til banadægurs ólæknandi mein, sem þeir tóku
á því skeiði. Berklasýkillinn — sú sóttKveikjan, sem þyngstan skatt
heimtar af þessari þjóð — tekur sér nær altaf bólfestu í lfkama sjúk-
lingsins á bernskuárunum, þótt sjúkdómurinn komi ekki út fyr en seinna. i
Vaxtartíminn er viðsjárverður hættutfmi.
Hugsunarleysi, hirðuleysi og athafnaleysi er aldrei jafn háskalegt
þjóðfélaginu eða bæjarfélaginu sem á breytinga og vaxtartímum. Al-
diei er frekar en þá þörf á framsýni, víðsýni og fyrirhyggju, Fátt er
það sem er betur fallið til að vekja menn til umhugsunar og alhafna á
slíkum tímum en blað, sem vill beita sér íyrir þrifum og þarfamálum,
blað, sem þorir að stinga á kýlunum þótt viðkvæm sjeu og vinna á
móti rotnun og spillingu, bæði andlegri, efnislegri og fjárhagslegri. Hjer
í Vestmannaeyjum er engin vanþörf á slíku blaði, því hjer hefír margt
sem til heilla horfði, veiið látið ógert eða illa gert.
Andlega menningin hefir komist það lengst að haida uppi barna-
skóla. Fyrir tímanlegri lækningu matma er sjeð með mjög ófullkonm-
um erlendum spítala. Útliti þessa bæjar, sem hefir fallegri legu og
slórfenglegra umhverfi en a'lir aðrjr bæjir á lslandi, er spilt með óþrifn-
aði og illu skipuiagi. Það er eins og að greypa g!erbrot í gullumgjörð
í stað gimsteins. Fjárhagur bæjarins er í óreiðu og vesaldómi og þó
höfum við Vestmarinaeyíngar fengsælustu fiskimið og ötulustu aflamenn
landsins. Ef úígáfa þessa blaðs getur kipt einhverju af þessu í lag, þá
er tilganginum með blaðinu náð.
Blöðin eiga að vera vakandi samviska þeirra, sem með völdin fara
Þau eiga að cggja lýðinn lögeggjan gegn óstjórn og harðstjórn. Þau
j eiga að efla heilbrigða samvinnu og greiða fyrir hverjum þeim sam-
*ökum, sem miða til gagns fyrir alþióð manna. En þau verða líka stund-
um að vera svipa, sem svíður undan.
Skjöldur vill reyna að rækja þetta hlutverk. I því skyni hafa útgef-
; endurnir með tilstyrk og stuðningi nokkurra tuga af hugsandi mönnum
hjer í bæ hleypt því af stokkunum. Meö það fyrir augum hefir rit-
I stjórinn ákveðið að verja frístundum sínum til að rita í það, þar ti'
annar hætari rits'jóri fæst, Við vonum að blaðið njóti vinsælda þeirra,
j seni vilja hag þessa bæjar, enda þótt skoðanir verði stundum skiftar.
: Þeím borgurum þessa bæjar, sern eru á öndverðum meið við ritstjórn-
j ina eða útgefendurna, mun veiða veittur kostur andsvara e’itir því sem
rúm blaðsins leyfir. Skjöldur verður ekki litlaus í fands- eða bæjarmálum,
því þá væti hann gagnslaus. Ritstjórinn ei ekki trúaður á að vatnslækning-
ar einar saman komi að haldi, þegar um átumein er að ræða, hvorki
við einsíaklinga eða bæjarfjelagið. Vonandi minnast menn þess, ef ó-
þægilega verður komið við kaun einhvers. Og vonandi verða þeir
ekki margir, sem Ijúga því að sjálfum sjer eða öðrum, að óhreinar eða
illar hvatir gangi þeim rr'önnum til, sem vilja með blaði þessu stuðla að
meiri heilbrigði í stjórn bæjarmálanna, eflingu atvinnuveganna og auk-
. inni menningu allrar alþýðu.
Ritstjórinn.
in til grunna Herskáir víkingar
veittu þeim þungar búsifjar, herj
uðu og rændu hin ríku klaustur
og fluttu á brott .marga góða
gripi- Irana vantaði samtök til
að hrinda þessum erlendu yfir-
gangsmönnum af höndum sjer.
En ýmsir norrænir víkingar stað-
næmdust á Irlandi um stundar-
sakir og fluttu síðan vestan um
haf til Islands, ásamt hirðmönn-
um sínum og heimafólki, sem
sumt var af vestrænu kyni. Is-
lenska þjóðin er því bæði af
vestrænu og norrænu bergibrot.
in. Við erum margir sem get_
um rakið ættir okkar upp til
Kjarvals, Myrkjartans og Gljóm-
alds Irakonunga. Norræn hreysti
og vestræn menning voru vöggu-
gjafir íslensku þjóðarinnar.
— Or.nur æðin bar Norðmanns
ins hvarma og hár,
önnur hitaði vestrænu feðranna
brár,
en þær streymdu sem kvíslar tii
aleinnar ár
fram í íslenska þjóðbálksins kyni
(E. B.)
ber ei maður brautu að
en sje mannvit mikið
Hávamál.
Vestan^um haf bárust glæður
hins írska men*ningarelds út til
Islands. Hjer loguðu þær skært
á arni íslensks þjóðlifs svo bjarm-
ann bar víða um lönd. Egili
Skallagrímsson og Ari hinn fróði
fullkomnuðu l raglist og sagnalist
hinna fornu „barða" og norrænu
víkinga. Hámarkinu náði Snorri
Sturluson, sem nafnkunnastur er
allra Islendinga að fouiu og nýju.
Slíkir menn eru ávextir eldgam-
als menningargróðurs.
Islendingar hafa á öllum öldum
varðveitt sinn gamla menningar-
arf, þrátt fyrir hverskonar hörm-
| ungar. þrátt fyrir bræðravíg og
banaráð grimmlyndra yfirgangs-
• seggja á Sturlungaöldinni, voru
þó færðar í letur á þeim tíma
flestar sögur okkar, undir hörð-
um hrammi klerkavaldsins varð
Lilja til, mitt í eymd og fátækt
einokunartímabilsins kvað Hall-
grímur Pjetursson heilaga glóð í
freðnar þjóðir og þá þrumdi hin
vekjandi raust meistara Jóns yfir
sofandi lýði, en vísindamaðurinn
: Árni Magnússon varðveitti frá
glöfcin dýrmætan fróðleik teðr-
anna; F.nda þótt strjálbýli, fá-
tækt og hörð veðrátta hafi fram
á síðustu ár hindrað það, að meg-
inþorri íslensku þjóðarinnar nyti
nokkurrar skólavistar á æskuár-
um, hefir alþýðumentun okkar
verið betri en flqstra eða allra
annara þjóða. Jeg hef komið á
ýmsa sveitabæi, bygða úr torfi
1 og fátæklega, þar sem hefir ver-
ið gnægð góðra bóka, er hafg
víkkað sjóndeildarhringinn og
hreinsað andrúmsloftið innaa
þröngra baðstofuveggjanna.
III.
Skelfur Yggdrasils
askur standandi.
ymur ið aldna trje.
Völuspá.
Hingað til Vestmannaeyja koma
4
J. Johnsen
Mikið úrval af alsk. vörnm Yersluii G.