Dagblaðið Vísir - DV - 21.05.1983, Blaðsíða 12

12
DV. LAUGARDAGUR 21. MAl 1983.
DV. LAUGARDAGUR 21. MAI1983.
13
A leið niður skipastigann. Siglt milh þrepa i stiganum.
Það var mikil umferð á skurðinum og oft voru margir bátar samferða iskipastiganum.
Áætlunarferðir eru um skurðinn frá Gautaborg til Stokkhólms. Hér er eitt skipið, Sandön, með ferða-
menn innanborðs.
„Hún rekst í,” hrópaði maöurinn og
skipaði konu sinni að ýta skútunni frá
hrjúfum steinveggnum. Konan rauk
upp til handa og fóta og ýtti í vegginn
og sparkaði. Hún notaði útlimi sína
eins og fríholt, sem eiga annars að
verja skútur hnjaski við bryggjur ef
með þarf.
Vatnið fossaöi inn í skipastigann svo
maðurinn varð að öskra á konu sína,
vegna hávaðans, að verja farkostinn.
Það var greinilegt að hann hafði átt
konuna miklu lengur en skútuna og því
fannst honum ekkert tiltökumál þótt
hún rispaði sig á höndum og fótum,
bara ef skútan bjargaðist frá því aö
rekastívegginn.
Eg var á skútu eins og þessi hjón og
við áttum það sameiginlegt að vera á
ferðalagi á Gautakanal. Svíar eru
mjög stoltir af þessum skipaskurði sín-
um og hafa í gegnum tíðina oft nefnt
hann eitt af undrum veraldar, nánar
tiltekið undur númer átta. Eftir honum
er hægt að sigla frá Gautaborg, yfir
þvera Svíþjóö til Stokkhólms, eöa frá
Kattegati í vestri til Eystrasalts í
austri.
Það er ekkert einsdæmi að sjá atvik eins
og lýst er hér á undan á Gautakanal.
Það þarf kunnáttu og öryggi til að
koma farkostinum klakklaust um
skuröinn og þá sérstaklega að fara
skipastigana. Hæöarmunur er oft mik-
ffl mffli þrepanna í stiganum og vatnið
fossar af miklum krafti í þrepin,
þannig að það tekur ekki nema stutta
stund að komast á milli þeirra. Einnig
þarf áhöfnin að vera slarkfær í lang-
stökki og jafnvel hástökki, því í hvert
sinn sem komiö er að þrepi í stiganum
og beðiö er eftir því að vatnsborðið
verkum sænska málarans Bruno Lilje-
fors. Hann málaði undurfallegar
myndir og sótti viðfangsefni sín í nátt-
úruna. En við höfðum ekki mátt vera
seinniað sjá myndir Liljefors, því dag-
inn eftir lásum við um það í blöðunum
að verðmætustu myndum hans hefði
verið stolið úr höllinni. Þær voru skorn-
ar úr römmunum og þegar gæslumenn
komu á staðinn, héngu rammamir
einir eftir á veggjunum. Þjófarnir
höfðu leynst í höllinni um nóttina,'enda
víst enginn vandi því í henni eru mörg
hundruð herbergi. Þeir höfðu komist
undan með því að renna sér mörg
hundmð metra niður eftir hallarveggj-
unum á kaðli sem hékk út úr einum
glugganum. En þeir höföu myndimar
ekki lengi undir höndum, því þeir voru
gómaðir stuttu síðar. Myndimar sem
þeir stálu vom metnar á tugi þúsunda
sænskra króna, enda Liljefors einn
þekktasti listamaður þeirra Svía.
Það er eins og maður sé kominn
langt aftur í aldir, þegar maður heim-
sækir Lacköhöll. Það eina sem minnir
mann á nútímann er maturinn á
veitingastaönum í höllinni, en staður-
inn sjálfur er nákvæmlega eins og
veitingasalir vom á miðöldum, hús-
gögnin, tjöldin á veggjunum, sem eru
grófir og hvítkalkaðir.
150 ára gamall
skipaskurður
Eftir nokkurra daga siglingu á Van-
em var stefnan tekin í austur og siglt
til Sjötorp, sem er bær við Gautakanal,
þann hluta sem siglt er um til Vattem.
I þorpinu blöktu þjóðfánar hinna ýmsu
landa við hún. Þegar við renndum að
bryggju, þá kom til okkar maöur og
Mikill hæðarmunur er milli þrepanna. Hér sést gamall,
hlaðinn veggur í einu þrepinu, en hann er um 150 ára
gamall.
ÁTTUNDA
UJYDUR
VERALDAR
'nækki, þarf að stökkva í land með land-
festar og binda bátinn. Þá er einnig
nauösynlegt að kunna nokkra hnúta,
því ekki þýðir að binda bátinn þannig
að ekki sé auðvelt að losa hann. Það
hefur komiö fyrir aö ferðalangar í
skurðinum hafa lent í því að binda bát-
inn vel og vandlega í skipastiganum á
niöurleiö, þannig að þegar vatnsborðið
lækkar, þá dinglar farkosturinn í lausu
lofti, ef ekki eruhöfðsnörhandtök.
Þá kalla gárungamir skuröinn oft
skilnaöarskurðinn. Þegar álagið er of
mikið á áhöfninni, endar skemmti-
ferðin oft með miklu rifrildi, þannig að
skipherrann situr einn eftir og konan
og börnin, eða aðrir í áhöfn, hafa tekið
sér f ar með næstu lest heim til sín.
Sigftá
málverkasýningu
Skútan okkar, sem hafði verið gefið
hið rammíslenska nafn Hekla, á
heimahöfn í Mariestad. Bærinn er við
suð-austur homið á Vanern. Þaöan var
lagt upp í siglingu um vatnið, áður en
haldið var í Gautakanal. Stefnan var
tekin í vestur og siglt um Ekens skerja-
garðinn. Þar eru ótal litlar eyjar, sem
hægt er aö varpa akkerum við og fara í
rannsóknarleiöangra um. I skerja-
garðinum er mjög skemmtileg skútu-
höfn við Lacköhöll. Hluti hallarinnar
var byggður á 13. öld og þar bjuggu
greifar og fyrirfólk allt fram á 20. öld.
Höllin er nú hið skemmtilegasta sýnis-
horn um það hvemig aðallinn í Svíþjóð
bjó fyrr á öldum. Hún er mjög glæsileg
með turnum sínum og ótal herbergj-
um, sem eru búin glæstum húsbúnaði,
mörg hundruö ára gömlum. I höllinni
er nú ýmsar listsýningar og þegar við
heimsóttum hana stóð yfir sýning á
var afskaplega leiður yfir því að eiga
ekki íslenska fánann til að draga að
húni, en hann sagði að þessu yrðum við
að bæta úr og útvega sér fána, sem var
gert.
Nú skyldi lagt í skuröinn og við sigld-
um inn í fyrsta þrepið í skipastiganum.
Það var einmitt þar sem aumingja
konan, sem ég sagði frá hér í upphafi,
barðist viö að halda skútunni frá hrjúf-
um steinveggnum, þegar vatnið foss-
aði inn í stigann og lyfti skútunum upp
í næstaþrep.
Það er engin furða þó Svíar segi að
skurðurinn sé eitt af undrum veraldar.
Hami er samtals rúmlega 190 kíló-
metra langur og það eru 150 ár síðan
hann var vígöur, en það gerði Karl
XIV., Jóhann, konungur árið 1832.
Byrjað var að huga að framkvæmdum
við skurðinn áriö 1800, en verkið hófst
tíu árum síðar. Stjómandi þess var
Baltazar von Platen, en hann var skip-
stjóri og hafði siglt um heimsins höf og
fræðst ýmislegt um skipaskurði á ferð-
um sínum. Verkið hófst við þann hluta
skuröarins, sem tengir Vanem við
Kattegat. Alls em þrepin í skurðinum
64 talsins. Hæstur er hann við Haj-
storp, sem er bær milli Vanern og Vatt-
em, tæplega 92 metrar yfir sjávar-
máli.
Þau rúmlega 20 ár sem framkvæmd-
ir við skurðinn stóðu yfir unnu um 60
þúsund manns við hann og skiluðu
samtals 7 milljónum dagsverka. Um 8
milljón kúbikmetrar af jarðvegi voru
grafnir upp, en einnig þurfti að
sprengja leið gegnum klappir, gera
hafnir, stíflur og byggja skipastiga.
Vanem er í um 40 metra hæð yfir
sjávarmáli, en til þess að komast yfir í
Váttem þurftum við að fara enn
hærra, því þar emm við í um 90 metra
hæð yfir sjávarmáli. I þeim hluta
Gautakanal, sem tengir þessi tvö
stærstu vötn Svíþjóðar eru því mörg
þrep í skipaskurðinum, alls 21, en þessi
hluti skurðarins er um 66 kílómetra
langur.
Fyrstu tíu kílómetrana var í mörg
hom að líta, því þá þurfti að fara í
gegnum 8 þrep í skurðinum. Þegar
Krakkarnir i Karlsborg eru hér að koma seglskútunum sinum á flot, en krökkt er af svona skútum
meðfram öllum skurðinum.
Texti og myndir:
Kutriii l'nlsdóttir
Stökkið í land undirbúið og kaðallinn tilbúinn til að
binda með skútuna.
skútan rann inn í þrep í stiganum, var
stokkið í land og hún bundin, þannig aö
nú þurfti aö grípa til langstökks og
jafnvel hástökks, því vatnsborðið í
þrepunum var ekki alltaf í ákjósan-
legri hæð, miöaö viö bakkann.
En það em ekki bara þrepin í skipa-
stiganum, sem verða á leið skútufólks-
ins I Gautakanal. Fjöldinn allur af
brúm er á leiðinni, og þær þarf að opna
fyrir umferðinni í skurðinum, sem hef-
ur forgang fram yfir bílana. Hrað-
brautin milli Gautaborgar og Stokk-
hólms liggur yfir skurðinn við bæinn
Lyrestad. Þar þurftu óþolinmóðir bíl-
stjórar aö bíða eftir því að skútumar
fæm í gegn, áður en hraðakstur gæti
haldið áfram miffl þessara tveggja
borga.
Meðfram öllum skurðinum eru ótal
gestahafnir. Þar er aðstaða mjög góð
og hægt er aö fá alls konar fyrir-
greiðslu. Hafnirnar em allar við litla
notalega bæi, sem eru meðfram
skurðinum, sumir eru á stærð við
Akureyri. Þama er hægt aö skreppa í
land, kaupa sér í kvöldmatinn, fara í
bíó, leikhús, eða bara sitja úti á kaffi-
húsum og skoða mannlíf iö.
Á kvöldin sigldu skúturnar ein af
annarri inn í gestahafnimar. Það er al-
veg bráðsniðugt, hvað skútueigendur
hugsa mikið um hvar skútumar þeirra
eru framleiddar. Þegar Hekla kom í
höfn, þá var yfirleitt móttökunefnd á
hafnarbakkanum til að heilsa upp á Is-
lendingana, sem höfðu komið alla
þessa löngu leið yfir hafið. Sérstaklega
voru þeir glaðbeittir á svip, sem áttu
eins skútu og Hekluna, en hún er smið-
uö í Finnlandi og er af gerðinni Sun-
wind. Við þurftum bókstaflega ekkert
að gera, bara sigldum upp að og svo
tóku aðrir viö og bundu farkostinn. Svo
komu spumingamar, hvaö við hefðum
eiginlega verið lengi á leiðinni frá Is-
landi og hvort við hefðum fengið vont í
sjóinn. En þegar sannleikurinn kom í
ljós, aö við hefðum lagt upp frá Marie-
stad, þá urðum við ekki eins merkileg
fyrir bragðið og Sunwind eigendur ekki
einsstoltirásvip.
En þaö er fjörugt líf í gestahöfnun-
um. Þar er grillað á þiljum á kvöldin,
fólki boöið í heimsókn í næstu skútu,
skrafaö og skemmt sér. En það er ekki
sama hvort þú ert á hraðbát eða skútu.
Það er eins og skútueigendur haldi
saman og vilji sem minnst við hrað-
•bátaeigendur tala. Við urðum vör við
þetta strax í skurðinum. Þá var veifað
til okkar úr öllum skútum og auðvitað
veifuðum viö til baka, en við kunnum
ekki reglurnar, við veifuöum öllum,
bæði hraðbátum og skútum og hrað-
bátafólkið var stund að átta sig á
þessu, en þegar það sá íslenska fán-
ann, þá hefur það auðvitað haldið að
Islendingar væru sérstaklega
vingjarnlegtfólk.
Siglingí
sveitasælu
Það er skemmtileg tilfinning aö sigla
eftir skurðinum, eftir að hafa verið
nokkra daga á siglingu um Vanern,
þetta stærsta vatn Svíþjóðar. Uti á
miðju vatninu sést ekki til lands og það
er alveg eins og maður sé úti á rúmsjó.
Viðbrigðin eru því mikil að sigla eftir
skuröinum og vera í kompaníi með
kúm og öðrum húsdýrum, sem eru á
beit á bökkunum. Maður siglir um í
sveitasælu, í gegnum akra, skóga og
lítil þorp.
Upphaflega var það ákveöið að við
sigldum eftir Gautakanal alla leið til
Stokkhólms. En við vorum fljót að
breyta áætlun, völdum heldur að fara
rólega og stoppa sem víðast, þannig að
við komumst ekki lengra en til Karls-
borgar, sem er bær við Vattem. Það
var ekki nokkur leið aö vera á hraðferð
þarna í sveitasælunni. Skerjagaröam-
ir í vötnunum eru einnig stórkostlegir,
ég tala nú ekki um í blíðskaparveðri og
glaða sólskini, og þaö er einnig hægt að
renna fyrir fisk í vötnunum.
I Karlsborg við Váttem er nokkuð
merkilegt virki. Það á sér skringilega
sögu. Karlsborgarvirki var ætlað
mikilvægt hlutverk í varnarkerfi Svía
þegar það var byggt. Svíar vildu efla
vamir sínar eftir að hafa farið hrak-
farir fyrir Rússum og misst Finnland í
hendur þeirra árið 1809. Rússar höfðu
mikinn flota á Eystrasalti og Svíar sáu
sitt óvænna og vildu efla varnir sínar. 1
stað þess að hafa hersveitir við landa-
mæri ríkisins og strandir, var sú
ákvörðun tekin að leggja áherslu á
varnir þess landsvæðis, sem er í
-■

Karlsborgarvirkið er mikið og rammgert, enda átti það að vera óvinnandi, þegar það var gert á sinum
tima, með margföldum virkisveggjum.
kringum vötnin tvö. Þar skyldi byggja
mikið virki og auðvitað átti að nota
Gautakanal sem samgönguæð og verja
hana vel. Tekin var ákvörðun um það
árið 1819 að hefjast handa við bygg-
ingu Karlsborgarvirkis. Þar átti að
hafa mikla vopnageymslu og mikið
herlið og virkið skyldi óvinnandi. Ein-
mitt á þessum ámm var verið að
byggja Gautakanal og hann var for-
sendan fyrir því að Karlsborgarvirki
var byggt. Með því að hafa skurðinn og
virkið, var Svíþjóð óvinnandi fyrir
óvininn úr austri. En þessar miklu
framkvæmdir tóku langan tíma og
þegar virkið var f ullgert árið 1909 hafði
margt breyst og það var orðið úrelt.
Svíar höfðu flutt varnir sínar út að
ströndum landsins og að landamærum.
Það var erfitt fyrir menn í þá daga
að ímynda sér þá tækni og miklu
breytingar sem áttu eftir að breyta svo
miklu. Virkið og skurðurinn, þessi
miklu mannvirki, uröu því úrelt um
það leyti sem þau vom fuUgerö. Gauta-
kanaU varð fljótt aUt of mjór og UtUl og
Karlsborgarvirkið varð allt of stórt og
óþarft.
Það má með sanni segja aö maður
sigli ekki aöeins í sveitasælu á Gauta-
kanal, heldur sigUr maöur einnig í
gegnum söguna. Ef áhugi er fyrir
hendi er hægt aö kynnast landi og þjóö
mjög vel á svona ferðalagi. I hverri
höfn eru merkilegir hlutir að skoða,
jafnt fyrir þá sem hafa áhuga á sögu
og menningu Svíþjóðar og einnig fyrir
þá sem hafa áhuga á nútímanum.
Hægt er að hverfa margar aldir aftur í
tímann t.d. í LacköhöU og Karls-
borgarvirki, eða skoða glæsilegar vör-
ur í verslunum, kristal, fatnað og hús-
gögn, svo eitthvað sé nefnt. En
skemmtUegast er að komast aUra
sinna ferða á skútu og kynnast skútu-
fólkinu, sem þama er á f erð um vötnin
og skurðinn frá næstum öUum heims-
hornum. Margir og ólUcir fánar blakta
við hún á þeim skútum og bátum sem
fara þarna um.
sölumet
fleiri litir
Góðir iitir gleðja augað. Falleg
áferð og frábær ending Hrauns,
húsamálningarinnar frá Málningu
h.f., hefur stuðiað að vinsæidum
hennar. Enda margfaldaðist salan
á s.l. ári.
Hraun hefur sýnt og sannað fram-
úrskarandi eiginleika; — við höf-
um dæmi um rúmlega 10 ára end-
ingu. Hraun er sendin akrýlplast-
málning, sem sparar vinnu: Betri
ending og færri umferðir. Ein um-
ferð af Hrauni jafngildir þrem um-
ferðum af venjulegri plastmáln-
ingu.
Nú bjóðum við ennþá meira litaúr-
val í Hrauni en áður. Lítið á lita-
kortið og fáið allar upplýsingar hjá
umboðsmönnum okkar.
HRAUN
SENDIN AKRÝLPLASTMÁLNING
máíning'lf