Dagur - 11.10.1923, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur ut á hverjum flmtudeg;i,
Kostar kr. 6,00 árg. Gjalddagi
fyrlr 1, júlí. Innhelmtuna annast
Árnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf,

VI. ár.
Akureyrl, 11» október 1923.

AFOREIÐSLAN
er hjá Jónl J>. Þór,
Norðnrgðtu 3. Talsiml 112i
Uppsðgn, hundln við áramót
sé komln til afgrelðslumanns
fyrir 1. des.
45, blað.

Ka f1 i
úrlandsmálarœðu Magnúsar Kristjánssonar alþm.
d þingmálafundi á Akureyri 8. júlí 1922.
Nú dregur að kosningum og
skiftir þá miklu að kjósendur fái
glögga grein fyrir skoðunum fram-
bjóðenda. Á ofangreindum lands-
málafundi gerði Magnús Kristjáns-
son allítarlega grein fyrir stefnu
sinni f ýmsum mikilvægum málum.
Kjósendum til glöggvunar er hér
birtur meginkafli ræðu hans. Fanst
blaðinu, að birting hans gæti orðið
til hægðarauka, til þess að átta sig
á skoöunum M. K. og til þess að
byggja á umræður á væntanlegum
landsmálafundi:
»Eg ætla þá aðeins að drepa laus-
lega á hver eru þau undirstöðuat-
riði, sem markað hafa hina pólitísku
stefnu f þinginu hin síðustu árin.
Á tímabilinu frá 1914—1918, var
það fyrst og fremst sambandsmálið,
sem mest áherzla var lögð á,
að fá ráðið farsællega til lykta, og
geri eg ráð fyrir að flestum komi
saman um, að þar hafi niðurstaöan
oröið hin ákjósanlegasta.
Á þessu áðurnefnda tímabili var
annað stærsta viðfangsefnið, að
reyna að ráða sem bezt fram úr
þeim miklu vandræðum, sem af
stríðsástandinu stöfuðu. Um þessi
stórþýðingarmiklu málefni er ekki
hægt að segja, að verulega illvíg
barátta ætti sér stað. Hins vegar
verður því ekki neitaö, að menn
greindi talsvert á um það hverjar
væru hinar heppilegustu leiðir til
þess að ná hinu nauösynlega og
æskilegasta takmarki. En þrátt tyrir
allan ágreining var ábyrgðartilfinn-
ingin svo rik, að menn vildu alt i
sölurnar leggja, og reyna að miðla
málum, til þess að sjá pólitfsku og
efnalegu sjálfstæði þjóöarinnar, sem
bezt borgið, sem og líka lánaðist
vonum fremur, á þeim óvenjuiega
erfiðu tímum. En það fór þá sem
áður fyr, að Ádam var ekki lengi
í Paradfs.
Þegar hinn margþráði dagur rann
upp, að stríðið hætti, eða öllu held-
ur að vopnahléö var samið, þá hefst
hnignunartimabilið og þá ratar fs-
lenzka þjóðin í hinar mestu raunir,
sem aö miklu leyti eru sjálfskapar-
víti. Nú býst eg við, að þaö þyki
ofmælt, að fjárhagsvandræði þjóð-
félagsins og margra einstaklinga séu
að miklu ieyti sjálfskaparvfti, og
einnig kann að vera spurt um það,
hverjar orsakir íiggi til þess. Því
verður ekki svaraö með fám orðum,
en þó verð eg að gera tilraun til
að finna orðum mínum nokkurn
stað.
Fyrst er að geta þess aö nokkur
hluti þjóðarinnar hefir reynst svo
óþroskaður að hann kunni ekki fót-
um sfnum forráð, þegar mest á reið.
Sumir voru of bjartsýnir og töldu
alla hættu hjá liðna, þegar striöinu
að nafninu til, var lokið.
Aðrir reyndust svo fyrirhyggjulitlir,
að þeir sóuðu efnum sínum mjög
gálauslega, eða lifðu langt um efni
fram, og réðust jafnframt í ýms
fyrirtæki, sumir hverjir, sem fyrir-
sjáanlegt var að mundu reynast
mjög vafasöm, eins og líka kom á
daginn. Enn aðrir reyndust svo
eigingjarnir, að þeir notuöu aðstöðu
sfna, til þess að braska með alls-
konar ónauðsynlegan varning og
fluttu inn í landtð jafnvel margra
ára forða af fánýtu glingri. Þannig
eyddist gjaldeyririnn, sem var mjög
af skornum skamti, svo litið varð
eftir til htnna bíýnustu nauðsynja og
eigi voru önnur úrræöi, en að lifa
á nokkurskonar bónbjörg um öflun
nauðsynjavörunnar, bæði til fæðis
og framleyðsluþarfa.
Þegar hér var komið sögunni, árið
1920, fór það að koma i Ijós, að
bankarnir, þó sérstaklega Islands-
banki, voru komnir f tilfinnanlega
fjárþröng, og lánstraustið út á við
að mestu þrotið.
Það mætti tala langt mál um
nánari atvik og orsakirnar til þessa
hörmulega ástands, en eg ætla að
ieiða það hjá mér að sinni, þvf eg
get búist við að einhverjir kunni
að gefa mér tilefni til þess sfðar á
fundinum og er mér þá Ijúft að
fara nánar inn á málið.
Alþingi 1920 sá að við svo búið
mátti ekki standa og tók það ráö,
að fela hinni þá nýmynduðu lands-
stjórn að gera alvarlegar ráöstafanir,
til þess að hefta aöflutning á óþarfa-
varningi og reyna að koma i veg
fyrir hina yfirvofandi fjárhagskreppu,
að svo miklu leyti, sem unt væri.
Þessar ráðstafanir mæltust þá þegar
illa fyrir, og ekki sfzt hér, hjá sum-
um kaupsýslumönnum og jafnvel
ýmsum öörum. Þetta sýnir, að það
er ekki ofrnælt, að þá þekti þjóðin
ekki sinn vitjunartima. Hún var ekki
nægilega þroskuð til þess að sjá
hina yfirvofandi hættu eða skilja af-
leiðingar hennar, og þess vegna var
svo mikið gert til þess að spilla
því að þessi viðleitni gæti boriö
árangur. Mér var frá upphafi Ijóst,
að hér var um alvarlega yfirvofandi
hættu að ræða og þessvegna var eg
samþykkur tillögum þeim, sem born-
ar voru fram og samþyktar á þing-
málafundi hér f bænum 29. janúar
1921. Tillögur þessar gengu eins
og kunnugt er, í þá átt, að fram-
fylgja innflutningshöftunum og koma
skipulagi á sölu afurða landsins,
þannig að það væri trygt, að and-
virði þeirra yrði noiað til btýnustu
þarfa þjóðarinnar en ekki til óþarfa
eyðslu eða óhyggilegra spekulaíiona.
Þessari stefnu hélt eg svo fram f
þinginu, í fullri alvöru, en því mið-
ur náði hún ekki fram að ganga.
Það fór svo sem oftar, að íslands
óhamingju verður fiest að vopni.
Það tókst þá með illvigri ,agitaíwnu
kaupmannavaldsins, um land alt,
að eyðileggja máiið. Þessi barátta
gegn veiferð þjóðarinnar mun í
fyrstu vera runnin undan rifjum út-
lendra auðmanna, sem af skiljan-
legum ástæöum, lögðu mikiö kapp
á að ná fóifestu hér á landi meðan
fjármálaástandið væri á ringulreið,
því þá þótti þeim tækifænð einna
hentugast til þess að gera sem flesta
að ánauöugum þrætum sínum um
aldur og æfi. Þingmenn Reykjavík-
ur, 1, 3. og 4, gengu osleitilega
fram í því, að styðja útlenda valdið
að þessu. Þá létu heildsalar og aörir
milliliðir og nokkri þiöngsýnir smá-
salar ekki sitt eftir liggja, að spilla
allri skynsamlegri viðreisnarviöleitni.
Auk þess slóust i þennan hóp
nokkrir þingmenn, sem ekki höfðu
skilning á mátinu, en létu leiðast
af fortölum annara. Afleiðingarnar
af þessu háttalagi eru þannig, að
æskilegt væri, að þurfa ekki að
minnast á þær, en hjá þvi verður
þó ekki komist.
Þegar farið var að athuga fjár-
hagsástandið kom það í Ijós að
þjóðin skuldaði í útlöndum alt að
50 miljón kr. eða nokkru meira en
eins árs framleiðslu nemur. Það
hlýtur nú öllum að vera Ijóst hversu
For8Íkrings — Akfieselskabet
-U-R-A-N-I-A-
Brunatryggir: Hús, kirkjur,
sveitabæi, húsgögn, vörur, skip á
landi og báta, o. fl.
Sjóvátryggir: Skip og báta,
vörur hvort sem eru smásendingar,
eða heilir skipsfarmar.
Aöalumboðsmaður á íslandi:
Jói) Stefánsson.
Akureyri. — Sími 23 og 94.
mikill voði getur af þessu stafað
fyrir jafn fámenna þjóð, sem nýlega
hefir, eftir langa og stranga baráttu,
tekið á sig þann vanda, að koma
fram sem frjálst og fullvalda rfki.
Öllum hygnum stjómmálamönn-
um og föðurlandsvinum mun koma
sarnan um það, að eitt aðalskilyrðið
fyrir því, að þjóðin geti haft óura-
þráttanlegan tilverurétt i tölu hinna
frjáisu fulivalda menningarríkja, er,
að hún af fremsta megni varðveiti
hið efnalega sjálfstæði sitt, þvi sé
það fariö, mun hið póiitfska sjálf-
stæði einnig fljótlega glatast.
Vegna naumleika tímans skal eg
aðeins benda á eitt atriði, sem sýn-
ir greinilega, að tjónið er ekki lítið
sem þetta ráðleysi hefir bakað al-
mennihgi. Hefði því fyrirkomulagi
um sölu afurðanna, sem upp var
tekið áríð 1918 verið haldið áfram
nokkuð lengur en gert var, hefði
þessi svokallaði gengismunur eða
verðfall hinnar íslenzku krónu, ekki
þurft að eiga sér stað. Nú er það
vitanlegt, að þessi gengismunur, ef
honum verður ekki fljótlega aflétt,
veldur bæði efnalegri og siðferðis-
legri hnignun þjóðarinnar. Hið fjár-
hagslega tjón, sem af gengismunin-
um stafar kemur einna þyngst nið-
ur, á þeim hluta þjóðarinnar, sem
sfzt má við því, og það eru þeir
sem ekki hafa annað við að styðj-
ast en sinn eiginn handafla, hvort
heldur er daglaunafólk eða það, sem
ráðið er fyrir fast kaup, um lengri
eða skemri tfma. Það má svo að
orði kveöa, að það verði oftast að
greiða tvo peninga fyrir einn og
það engu sföur, nú orðið, þótt um
brýnustu Iffsnauðsynjar sé að ræða.
Siðspillingu tel eg það, að til
skuli vera nokkrir menn, sem óska
að viðhalda þessu ástandi hér á
landi. Þeir sem einkum hafa hag
af verðfalli hinnar íslenzku krónu,
eru þeir útlendingar, sem náð hafa
undir sig sölu á mestum hluta sjáv-
arafurðanna. Sömuleiðis hinir stærri