Dagur - 29.11.1951, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 29. nóvember 1951
D A G U R
5
r
FRA BOKA
V
Jón Benediktsson, prentari:
SUMAR GENGUR í GARÐ.
íþróttamál IV. — Ak. 1950.
Hér hef ég eignazt eigulegt
kver. — Er þar skemmst frá að
segja, að allur handgerður frá-
gangur kversins, bæði hið ytra
og innra, er með þeim ágætum,
að ekki verður á betra kosið eftir
fegurðarskyni þess, er þetta ritar.
Enda hafa hér engir liðléttingar
um fjallað og ekki heldur kastað
höndum til verksins.
Verður fyrst stuttlega að því
vikið, hve valinni sveit manna
hefur verið hér stefnt að verki —
auk höfundarins sjálfs, sem öll-
um nálægum er kunnugt, að ekki
má vamm sitt vita:
Á hlífðarkápuna hefur teiknað
hin listraena frænka mín í Fjör
unni, frú Elísabet Geirmunds
dóttir. Er þar annars vegar
íþrótíarleg mynd af höfundinum,
ungum, sýnilega nýstignum upp
úr sundlaug, og er hann að þerra
brjóst sitt. f svip myndarinnar
lýsir sér ágætlega hugsjónarfesta
hans. En hins vegar á myndinni
getur að líta allsnakta sundmey,
er stendur á kletti við blódjúpan
vatnsflöt og blikandi, — albúna
og mjúklega sveigða til sund
steypingar. Þó er eins og henni
sé um og ó að hverfa ofan í bláar
bárur, — eins og þeirxi hafmey,
er ekki tímdi að taka þegar kafið,
af því að hún lítur á hlið við sig
ungan, mennskan mann í gervi
þess sveins, er hún getur sér
beztan kosið.
Litmynd þessa af íþróttamann-
inum (höfundinum) gerði hinn
alkunni ljósmyndasnillingur Ed
vard Sigurgeirsson, og eru fleiri
prýðilegar myndir í kverinu frá
hans hendi. En auk hans eiga þar
myndir: okkar víðkunnu ljós
myndarar, Jón og Vigfús — og
einnig Hörður Sigurgeirsson, sem
hér kannast margir við. —
Grunnmyndina á síðum megin
málsins gerði Jónas S. Jakobsson
En myndamótin hefur gert Ólaf
ur J. Hvanndal, hinn alkunni
braut'ryðjandi í íslenzkri mynd-
mótagerð.
Áðurnefnd hlífðarkápa er
prentuð sem prófverkefni af hin-
um unga og framavænlega full-
trúa í Odds-prentverki, Geir S.
Björnssyni, sem all-líklegur er til
að verða þriðji snillingurinn í
karllegg á þessu sviði.
Kver þetta er að mestu leyti
handbrotið af prentmeynni, ung-
frú Kristbjörgu Ásbjarnardóttur,
og verður naumast fundið ná-
kvæmara handbragð.
Þá er og vert að geta þess, að
heiti bókarinnar heíur Jakob
Árnason, ritstjóri, teiknað. En
hann er löngu víðurkenndur fyr-
ir fagra og praktuga pennadrætti
sína og hefði eflaust getað skráð
fögur og lýst handrit í fornum
stíl.
En hvað er svo að segja um hið
tnnra efni — eða innviðu —
nokkurra vandaðra auglýsinga-
blaða) er aðeins tvær litlar arkir,
sem eru þó að nokkru leyti settar
úrvals-myndum og sígildum,list-
fengum erindum íslenzkra bók-
mennta, sem hvort tveggja er
valið og hnitmiðað til siðlegrar
og þjóðlegrar vakningar. En efni
og aðalstefna hins ritaða orðs frá
eigin brjósti höfundar er að
sjálfsögðu hið sama og áður í
hinum þremur undanförnu kver-
um, er höfundur hefur valið hið
sameiginlega heiti íþróttamál, og
sem þetta kver telst enn til. Höf.
er enn við sama heygarðshornið.
Efnið er herhvöt og lögeggjan til
árnaðar og frama íþróttahöllinni
á Akureyri og verðugir lofstafir
til stuðningsmanna og velunnara
þeirrar stofnunar — án þess þó
að nokkurs staðar kenni hnjóðs
til þeirra, sem hjá sitja, og er
slík hófsemi jafnan einkenni
höfðinglyndra hugsjónamanna.
Oll hafa þessi smárit haft á sér
ákveðin einkenni íslenzkrar mál-
vöndunar, og ekki kennir þess
sízt í því riti, sem hér er til um-
ræðu. Kemur það einkar vel
fram í þessu kveri, hve höfundi
er orðið tamt að orða hugsun
sína fagurlega og af fullri vand-
virkni. Má það undrun sæta, hve
svo önnum kafinn maður við
miskunnarlausa prentvélina hef-
ur náð rótgróinni leikni í að rita
gott mál þrátt fyrir litla æf-
ingu. Hann verður að teljast með
þeim, sem bezt fara með málið, og
ætti hann að neyta þess meira
framvegis en enn hefur getað
orðið.
Þess skal að lokum getið, að
Þórarinn Loftsson, bókbands-
meistari, hefur innbundið kverið
af ótvíræðri smekkvísi.
Konráð Vilhjálmsson.
Hugrún: Hvað viltu mér?
Bókaútgáfan Norðri.
Þetta er áttunda bókin, sem
Hugrún skáldkona sendir frá sér
á síðastliðnum 10 árum, lítil bók
en lagleg, átján smásögur fyrir
börn og unglinga, flestar fremur
stuttar og að því leyti mjög
miðaðar við barnanna hæfi. En
það er mikill vandi að yrkja fyrir
á ævintýrinu um, eða í sambandi
við „Glerbrotið undir garðinum“,
sem í sjálfu sér er þó skáldlegasta
og e. t. v. fallegasta sagan í bók-
inni. En þar er fullorðnu mann-
eskjunni, eða þeirri, sem segir
sög'una, algerlega ofaukið, því að
hún dregur að vissu lgyti fjöður
yfir þá sálrænu staðreynd, hve
börnum er eiginlegt, að gera
jafnvel glerbrotið að táknrænu
umhverfi mikilla umsvifa. Mundi
ekki fara betur á, ef sagan byrj-
aði ofur einfaldlega, eitthvað á
þessa leið: Einu sinni var di'eng-
ur (stúlka), sem fann glerbrot
undir túngarðinum, og glerbrotið
varð að — o. s. frv. Annars er
ævintýrið einkar fagurt og lær-
dómsríkt, prýðilega sagt og kem-
ur víða við. Þetta er heilnæm
bók fyrir börn, og á útbreiðslu
fyllilega skylda.
Bókin er prentuð í Prentverki
Odds Björnssonar af alkunnri
vandvirkni, enda er ytri frá-
gangur allur hinn snyrtilegasti.
Björgvin Guðmundsson.
Árni á Arnarfelli og
dætur hans. Eftir Sí-
mon Dalaskáld.
Þeir lifa lensgt, sem vaxa eftir
dauðann >í verkum sínum. Einn
af þeim er Símon Dalaskáld,
umrenningurinn, sem varandlega
vanhirtur í lifanda lífi. Fáir
skildu hann og þess vegna var
hann eins konar skógarmaður al
menningsálitsinsi Gáfur hans og
fjölhæfni fengu ekki að njóta sín,
en sum verka hans geymdust,
þótt maðurinn félli.
Þegar þeir, sem vit höfðu á
fóru að rannsaka slitin og snjáð
handrit Símonar, kom í ljós, að
hér hafði ekki verið andlegur
amlóði á ferðinni, ekki einu
sinni venjulegur maður, heldur
allgott skáld ,bæði í bundnu og
óbundnu máli.
Sagan „Árni á Arnarfelli“ er
eina skáldsagan, sem til er eftir
Símon. Og þó að hún sé ekki
stórbrotið listaverk á mælikvarða
nútíðarmanna, er þetta þó stór
verk, þegar miðað er við allar
aðstæður höfundar. Hann les
börn, enda raunar fárra rithöf-! ekki erlend mál og fyrirmyndir
koma brúðkaupsveizlur rausnar-
legar og mannmargar, þar sem
heldri menn sveitarinnar leiða
hesta sína saman í þrætum og
slagsmálum. Margt er aðhafst og
sagt, sem á að fara huldu höfði og
lolir ekki dagsljósið, en allt
kemst það upp, því að ljósið er
myrkrinu sterkara. Hnýtur þar
margur um misjöfnur almanna-
rómsins og slúðursögur óvand-
aðra manna. Og þegar kjósa þarf
prestinn, falla atkvæðin ekki eft-
ir trúarskoðun og áhuga fólksins
kirkjumálum, heldur er at-
kvæðum smalað og mönnum
mútað og virðast flestir falla fyr-
ir freistingunni, enda eiga slægir
menn í hlut, sem ekki vanda
meðulin. Er Jón í Fossbrekku
þar fremstur í flokki, en hann á
að teljast ein af aðalpersónun-
um og eru þó góðir partar í hon
um, að minnsta kosti gagnvart
unnustu sinni.
Einstaka persóna er með ólík-
indum, eins og t. d. Kvenna-
Grímur, sem er gerður mjög
spaugilegur í kvonbænum sín-
um. Margir munu hafa gaman af
að lesa sögu þessa og þá skemm-
ir það ekki bókina, að Snæbjörn
Jónsson skrifar formála.að henni.
Á. M. R.
unda meðfæri svo að vel sé. Um
þessar sögur er það að segja, að
þær eru allar fallegar, og í gegn-
um þær allar gengur göfgandi
þráður, svo sterkur, að hann,
fyrst og fremst, einkennir þessa
bók. Auk þess eru sumar sögurn-
ar allvel sagðar, svo sem: „Þegar
brauzt upp á endann á jörðinni“,
„Davíð“, „Heimsókn prestsins“,
„Langrækni“ o. fl., sem líklegt er
að vinni hylli barnanna á svipað-
an hátt og ýmsar Sögur Bernsk-
unnar hans Sigurbjörns gerðu á
sínum tíma og er þá nokkuð sagt.
Hins vegar mætti e. t. v. segja
um sumar sögurnar, að þær
skorti nokkuð á nægilega aðlað-
andi framsetningu á barnslega
kversins? Lesmálið sjálft (innanvísu. Á það einkum við upphafið
fáai' í íslenzkri skáldsagnagerð og
ekki er undir hann tyllt. Hann
fer því sínar eigin götur og kem-
ur því betur í ljós, hver maður-
inn var.
Saga þessi, sem er alllöng,
kemur víða við, enda eru per-
sónur hennar margar og er það
eitt út af fyrir sig ekki vanda-
laust að koma því öllu saman,
svo að vel fari. Sagan lýsir
sveitalífi, fólki og hugsunarhætti
þess laust fyrir síðustu aldamót
og er það ekki allt fagurt, sem
gerist, þó að nútímanum farizt
ekki að dæma hart. Mest áber-
andi í sögunni eru ástamál,
þrautseigir biðlar, ,svik og von-
brigði, en líka tryggð, festa og
Úr fórum Jóns Árnason-
ar. Sendibréf. — Finnur
Sigmundsson bjó til
prentunar. Hlaðbúð. —
Reykjavík 1950—’51.
t • - - ■ i . ,..,
Ekki leikur það á tveiih tung-
um, að Þjóðsögur Jóns Árnason-
ar eru einn af mestu dýrgripum
bókmennta vorra. Er ekki aðeins,
að þar sé um mikla efnisauðlegð
að ræða, heldur eru líka sögurn-
ar margar hverjar ágæta vel rit-
aðar og niðurskipan efnisins og
athugasemdir Jóns Árnasonar
allt sem skilmerkilegast. Hafði
Jón úr miklu að velja, enda var
hann glöggur á sögur, sem kjarni
og safi var í. Segir Finnur Sig-
mundsson það réttilega, að Jón
hafi eigi aðeins fundið sagnaefn-
in, heldur einnig snjalla sagna-
menn, sem gæddir voru stílgáfu
og frásagnarsnilld, sem blundaði
í brjóstum þeirra, án þess að þeir
vissu sjálfir af. Verður það seint
fullþakkað, að hann réðst í það
merkilega verk að safna sögum
þessum, áður en þær týndust eða
brengluðust meir. Því að auk
þess sem hann bjargaði mörgu
frá glötun, endurvakti hann
áhuga og skilning þjóðarinnar á
þessum efnum, sem tekinn var að
dvína, og varð þetta til þess, að
ýmsir komu á eftir. Hin miklu
þjóðsagnasöfn vor hefðu nú ekki
verið nema svipur hjá sjón, ef
Jón hefði ekki riðið svo mynd-
arlega á yaðið. Fyrir hans til-
verknað hefir því varðveitzt
ógrynni af þjóðlegum fróðleik,
sögum og ævintýrum, sem bregð-
ur margvíslegri birtu yfir örlög
og ævikjör íslenzkrar þjóðar,
hugsunarhátt hennar og menn-
hjartagæzka og í kjölfar þess ingu á liðnum öldum.
En hvernig var að þessu verki
unnið, hvernig varð þetta merki-
lega safn til?
Bréfasafn Jóns Árnasonar, sem
hér er birt stórt úrval af, bregður
skæru ljósi yfir það, með hví-
líkri dæmalausri ást og atorku
Jón hefur unnið að þjóðsagna-
söfnun í naumum frístundum frá
margvíslegum störfum öðrum. En
hér sannast það sem fyrr, að
viljinn dregur hálft hlass. Snilld-
arverkin eru ávallt unnin af
þeim, sem hafa ást á verkefninu,
og telja ekki eftir sér neina fyrir-
höfn til að leysa það sem bezt af
hendi. Hinar geysilegu bréfa-
skriftir Jóns til fjölda manna út
um allt land, eru út af fyrir sig
stórvirki. En í þessum bréfum
speglast líka áhugi hans og gér-
hygli um þessa hluti.
Þessi bók: Úr fórum Jóns
Árnasonar, gerir miklu meira en
bregða upp skýrri mynd af þess-
um manni og störfum hans, þó að
hann sé vitanlega miðdepill
myndarinnar. Sviðið, sem hún
lýsir upp, er miklu breiðara. Hér
er um að ræða eins konar skugg-
sjá af andlegu lífi samtíðárinnar.
Fjöldamargir koma við sögu og
þar á meðal ýmsir merkustu
menn þjóðarinnar. Eru þetta ekki
aðeins bréf Jóns Árnasonar,
heldur einnig bréf til hans, rituð
af fjöldamörgum ágætum samtíð-
armönnum og ýmislegt annað,
sem hugurinn dvaldi þá við. Vér
kynnumst hugðarefnum þessara
manna og skapgerð frá fyrstu
hendi. Er það alkunna, að sendi-
bréf, einkum þau sem bréfritar-
hefur aldrei búizt við að
kæmu fyrir margra augu, varpa
oft gleggra ljósi yfir lundarfar
manna, persónueinkenni og
áhugamál, en nokkur utanað-
komandi lýsing gæti gert. Þau
eru því iðulega hin merkilegasta
heimild um mennina, auk þess
sem þau geyma oft ýmislegan
fróðleik, sem hvergi er annars
staðar að finna.
í þessu safni eru meðal annars
bréf til Jóns Sigurðssonar frá:
Árna Helgisyni í Görðum, Þuríði
Sveinbjarnardóttur, séra Birni
Halldórssyni, séra Skúla Gísla-
syni, Guðbrandi Vigfússyni, séra
Sigurði Gunnarssyni, Benedikt
Gröndal, Jóni Sigurðssyni á
Gautlöndum, séra Matthíasi
Jochumssyni, séra Páli Jónssyni,
séra Sveini Níelssyni, séra Jóni
Norðmann, Eiríki Magnússyni í
Cambridge, Gísla Konráðssyni,
Steingrími Thorsteinssyni, Jóni
Tohroddsen, Olafi Davíðssyni og
fleiri þjóðkunnum mönnum, sem
öll bregða upp meira eða minna
lifandi myndum af þeim og að-
stæðum þeim, er þeir búa við.
Finnur Sigmundsson lands-
bókavörður, sem valið hefur
bréfin og búið þau undir prent-
un, hefur leyst starfið af hendi
með venjulegri smekkvísi og ger-
hygli. Hefur hann tengt þessar
(Framhald á 7. síðu).