Þjóðviljinn - 17.12.1939, Blaðsíða 2

Sunnudagurinn 17. desember 1939.
ÞJÖfiVILJiNN
pððmnuiMM
Ctgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn.
Kitstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Bitstjórnarskrifstofnr: Aust-
urstræti 12 (1. hæð). Símar
2184 og 2270.
Afgreiðsla og anglýsingaskrif-
stofa: Austurstræti 12 (1.
bæð) sími 2184.
Áskriftargjald á mánnði:
Reykjavík og nágrenni kr,
2.50. Annarsstaðar á land-
inu kr. 1,75. f lausasölu 10
aura eintakið.
Víkmgsprent h. f. Hverfisgötu
4. Sími 2864.
Nti reynír á.
Ef einhver af löngu horfnum braut
ryðjendum lýðræðis og sjálfstæð-
is á íslandi væru risnir upp úr
gröf sinni og liti það ástand, sem
nú ríkir hér, myndi honum sízt af
öllu koma til hugar að' hér ætti að
heita að rikti lýðræði. Heildarmynd
in, sem bæri fyrir augu hans væri
þessi: ' ij[
Yfir fátækri alþýðu, sem þjáist af
atvinnuleysi í hálf ónumdu landi,
rikir fámennur hópur togaraeigenda
og embættismanna. Togaraeigendurn
ir hafa alla seðlaútgáfu landsins
í sínum höndum og ráða yfir öllu
sparifé landsmanna. Þeir hafa ein-
okað lánsfé þjóðarinnar og fisk-
framleiðslu fyrir sig, en samt ekki
stjómað betur en svo, að þeir töp-
uðu yfir 50 milljónum króna af
þóðarfé á 20 árum. Fyrir þessa
framúrskarandi stjómmennsku þótti
sjálfsagt að gera þá skattfrjálsa og
því næst að leggja á þjóðina hina
þyngstu hömlur með gengislækkun
og dýrtíð og setja jafnframt full-
trúa skuldugasta togarafélagsins í
ráðherrastól. Ennfremur var henni
bannað að skapa sér» nýja atvinnu.
— Og svo er henni hótað að fara
skuli með hana sem þræla, flytja
hana sveitafl’itningi, berja hana nið
ur ineð lögregluvaldi, ef hún dirf-
ist að mögla yfir þessari meðferð.
Jafnframt eru svo blöðin og útvarp
ið, sem ríkisvald skuldakónganna
drottnar yfir, sett af staðr í hams-
lausar æsingar gegn öllum þeim,
sem afhjúpa framferði valdsniann-
anna og vilja losa ættjörð sína und
an fargi skuldakónganna. Þeir eru
stimplaðir landráðamenn og settir
„utangarðs við þjóðfélagið“. Þeir
eru útilokaðir frá stöðum og at-
vinnu nema þeir gefist upp í bar-
áttu sinni og skipti um sannfær-
ingu. M. ö. o. embættismenn skulda-
kónganna setja þeim sömu skilyrði
og embættismenn Danakonungs
settu Jóni Sigurðssyni, er þeir buðu
honum rektorsembættið við Mennta
skólann gegn því að gefast upp.
Hverjum, sem á undanfömum öld-
um hefur barist fyrir frelsi íslenzku
þjóðarinnar, myndi ofbjóða fjármála
spilling Landsbankans, einokun
Thorsaranna, einræði Jónasar, þý-
lyndi þjóðstjórnarþingmannanna og
hræsni og yfirdrepskapur borgara-
blaðanna. En mest af öllu myndi
þeim samt ofbjóða, ef íslenzka al"
þýðan, sem öldum saman hefur varð
veitt draumana um frelsi, léti blekkja
sig svo að hún teldi draum sinn um
frelsi hafa rætzt í þessu þrældóms
húsi, — eða hræða sig svo að hún
Halldór Kíljan Laxncss:
Hús skáldsins
Bókaútgáfa Heímskringlu, Reykjavík
hann eigi eftir „að yrkja hin ódauð-
legu ljóð manndómsáranna og
semja sínar þykku bækur um vold-
ugar hetjur, sem ef til vill voru
ekki með öllu raunverulegar, en þó
að minnsta kosti raunverulegri en
1939.
lifandi fólk og gerðu hehninn nýj-
an eða að minnsta kosti fegurð-
Næstsiðasta bindið af sögu Ólafs
Ljósvíkings er komið út. Ljós heims
ins og Höll sumarlandsins komu út
í hittiðfyrra og fyrra, en lokabindið
væntanlegt seinna í vetur. Hús
skáldsins er að vísu hlekkur i langri
atburðarás, en eigi að síður afmörk-
uð skáldsöguheild og verður rætt
hér einsamalt. Baksýn þess í fyrri
bindum nýtur síh bezt, þegar það
sjálft er orðið að baksýn síðustii
úrslita sögunnar. En ekki dylst ör-
lagadýpið, sem slík fjarsýn, mynd
að baki myndar, ljær henni.
Flestar persónur úr Höll sumar-
landsins lifa áfram, auk þess nýjar,
sem þróttur og gustur fylgir, Jens
Færeyingur og Veghusafeðgin, sem
ég vil ljóstra sem fæstu upp um,
vegna lesenda. Kunningjum eins og
Pétri þrihrbssi, þessu yfirgengilega
dýri úr Opinbeilunarbókinni, eða
Júel J. Júel þarf ekki að lýsa. Það
er ekki fjandinn einn, sem þekkir
sína, afturhaldið á Islandi þekkir
þyrði ekki að berjast fyrir frelsi
sínu.
Hvað hefðu þeir þá, brautryðjend
ur frelsisins, mátt hugsa, sem alla
sína ævi voru hundeltir og ofsótt-
ir sakir baráttu sinnar? '
Það er með öllu möti reynt nú
að fá íslenzka alþýðu til að gefast
upp. Það er reynt að hræða hana,
blekkja hana, kúga hana. Einstaka
menn kunna að láta undan þessum
hamagangi. En því fleiri munu
liarðna að sama skapi við ofsókn-
imar. Og fjöldinn sjálfur, sú aÞ
þýða, sem er að vakna til meðviÞ
undar um rétt sinn, mátt sinn og
hlutverk í sögu þjóðarinnar, mun
aldrei bregðast.
Sósialistar á íslandi! Það er ykkar
að sýna nú að þið eruð hold af
holdi og blóð af blóði þess verka-1
lýðs, sem sækir fram til að láta
þann draum um frelsi og réttlæti
rætast, sem þjóðin hefur dreymt
fegurstan.
Það er verkalýðsins að frelsa
þjóðina úr þeirri niðurlægingu, sem
samvizkulausir braskarar og mútu'
þegar hafa steypt henni í. Það er
á færi verkalýðsins að gera þetta
því frelsisbarátta þjóðarinnar gegn
þessum þjóðníðingum er um leið
hagsmunlabarátta hans fyrir betra
kaupi, meiri atvinnu, mannréttindum,
brauði og frelsi. 0|g í ístenzka verka
lýðnum býr mátturinn til að geta
gert þetta
„því sál hans var stælt af því eðli
sem er
í ættlandi hörðu, sem dekrar við
fátt,
sem fóstrar vjð hættur, — því það
kennir þér
að þrjóskast við dauðann með
trausti á þinn mátt,
í voðanum skyldunni víkja ei úr.
og vera í lifibu sjálfum þér trúr“,
— eins og Stephan G. segir í kvæði
sinu um Hergilseyjarbóndann, einn
af þeim fornköppum alþýðunnar, er
ekki vildi gefast upp fyrir „höfð-
ingjum“ og þjóðníðingum þeirra
tíma.
Halldór Kiljan Laxness.
sína og fordæmir bókina fyrir með-
ferðina á þessum mönnum. örn
Olfar og Dísa Péturs (beinasleggj
:an) vefjast inn í söguna um skeið
og eiga glæsileg hlutverk í stétta-
baráttu Sviðinsvíkur, þar sem sagan
gerist. En utan og ofan við þá bar-
áttu er Ólafur Ljósvfkingnr, og a.
n. 1. Jarþrúður heitkona hans af
því hún skilur fátt og hlýðir, þegar
í harðast fer, Ólafi betur en jafnvel
„gv'öði“ og Pétri þríhrossi. Þó að
baráttusagan sé stórmerk, vil ég
nota rúm mitt til að lýsa heldur
sálarbaráttu Ólafs og þeirra hjóna-
leysanna.
Bókin byrjar og endar á „hús-
inu“, — heimilislífi skáldsins —,
og hvað geta borgaralegir vandlæt-
arar heimtað betra? Hitt verða þeir
aftur að sætta sig við sem napran
virkileika, að skáldið hefur hvorki
í sig né á hjá Sviðvíkingum og miss
ir börn sín úr tæriíngu og er þrátt
fyrir það allt svo skáldlegur, að
honum leiðist að vinna fyrir pen-
ingum með feguröarsnauðu starfi,
fæst ekki til að játa, að geðfelldasti
iðjumaðurinn í öllu þorpinu sé
„sannur maður“ (bls. 10) og inundi
án efa hafa orðið ófarsæll á heiroil-
inu, sem draummey hans bauð hon-
uni með þessum orðum: „Aldrei
skaltu lifa neitt framar, sem ekki er
samboðið skáldi. Aldrei framar skal
þig vanta neitt“. Hamingjuþrá
skáldsins fyrir sig og aðra þarfn-
aðist lífsnauðsynja, en þó ekki síður
frelsis og fegurðar án takmarka.
Hún var óuppfyllanleg „hér, þar
sem óskir mannanna eru kallaðar
ljótar, af því ekki er hægt að upp-
fylla þær“. Aðeins í draumaheimi
skáldsins var það hægt. Því varð
Ólafur tvöfaldur maður.
Jarþrúður hafði eitt sinn valið
sér það hlutverk að lifa fyrir hann
sem Hallgrím Pétursson endurbor-
inn. Hann hafði látið hana bjarga
sér þá og bundizt henni fastar en
svo, að hann ætti nokkurt einka-
siðferðilegt imdanfæri í því, þótt
þau væru ekki gift. Og annað meira
batt hann: „Hún var fulltrúi þess
mannkyns, sem hann var sjálfur ó-
aðskiljanlega samkolka, ástríðum
hlaðið, viðkvæmt .og sorgbitið i leit
inni fram úr myrkri og harðýðgi
upprunans. Á maður að fyrirlíta og
svikja þetta mannkyn —?--------það
er að hlaupa frá sinu eigin lífi fyr-
ir eitt mýraljós“.
Heitkonan Jarþrúður var guð-
rækileg og syndum hlaðin og þó
með hár, augu og tennur, sem
niinntu á dýr. 1 afbrýðisgeggjun
sinni gengur hún hvað eftir annað
fram af lesandanum og jafnvel fram
af Ólafi Kárasyni. Hann semur sög-
ur um Hinn Bera, sem flúði undan
ástkonu sinni i tuttugu ár, og Jón
almáttuga, sem vanaði sig til að
rýmka prísund hjónabands síns. En
guð og menn og náttúran hafa tek-
ið frá Jarþrúði allt, sem sættir aðr
ar manneskjur við að lifa með
henni, þessvegna getur skáldið ekki
svikið hana, — fremur sjálfan sig.
Ólafur er geðþekkur maður, kurt-
eis og nærgætinn og kurteisastur
við Jarþrúði, en ,,húsið”, sem inni-
lykur þau, hatar hann. „1 þessu
húsi hafði hann aldrei verið hann
sjálfur, aldrei talað satt orð, ævin-
lega þagað yfir sínum innra manni
eins og ódæði,------sá eini staður,
þar sem hann hafði verið vondur
maður eins djúpt niðtir í vitund
sína og dagleg hegðun náði, inni-
lega og óhjákvæmilega vondur mað
ur“. Þannig dæmir Ólafur Ljósvík-
ingur tvöfeldni sína og ótrúnaðinn
við hamingju sína og köllun. I
Húsi skáldsins er glímt við mikið
siðrænt vandamál.
Ljósgeisli í sögunni er Magga
litla dóttir þeirra Jarþrúðar, geisli,
sem kemur, yljar, dvínar og deyr.
Hin dulúðuga tónlist, Röddin
eða hvað það er kallað, skilur aldrei
til hlítar við Ljósvíkinginn. Og hann
glatar aldrei drauini sínuin um, að
lólagjafðsýníng
frá öllum deildum í
Bankastrætí 2 í dag.
5°!.L pfifíhui
hkpia^aívpu^i fjjliX
ina meira aðkallandi en nokkru
sinni fyrr“, — hetjur, sem eru eins
og t. d. Grettir Ásmundarson, sam-
anþjappaður, krystallaður raunveru-
leiki úr vitund lífsreyndrar þjóðar.
Víkjum frá efninu að ritlistinni,
sem raunar er því samrunnin, líkt
og ytra og innra borð flíkur. Hún
er óendanlega margbreytt hjá Hall-
dóri Laxness, en auðugust samt,
þegar hún minnir á yfirlætislaust
aprílkvöld án sérstakrar fegurðar,
yndislegt aðeins vegna þess, að það
bar í sér fyrirheit vorsins, á sama
hátt og ung stúlka þarf ekki að
vera falleg.
Tvö smádæmi sýna valdið á is-
lenzkunni og myndgáfuna: „Augu
hennar undir breiðum loðnum brún-
uin voru mikil og frán, skýld sterk
um hvörmum og löngum brám. Hún
horfði á hann“. - — „Hún var
geislandi hrein eins og jurt á frjó-
tið, nýsköpuð, full af ósýnilegri lit-
auðgi.sem skírskotaði til leynilegra
skilningarvita, og strauk með fing-
urgómunum einn lokk aftur fyriv
eyrað, þegar hún sá mann“.
Ekkert orð né stílbrigði tung-
unnar er Halldóri ónothæft. Þess
vegna tala persónur hans stundum
bókinenntaðra mál en gerist jafnvel
hjá viðvaningumj í raunsærri sagna-
list og stundum talmál, sem ýmist
er of hversdagslegt eða of langsótt
til að falla málhreinsunarmönnum
í geð. í tilbreytninni er hvar-
vetna tilgangur. Orðaval og fram-
buröur skapa lit eða keim. Tilgang-
inn verður lesandinn að reyna að
finna, áður en hann hneykslast á
nokkurr' „tiktúru“.
Fyndni og kaldhæðin undirhyggja
gægjast frain næstum á hverri síðu,
og almenningur skýrir það svo, að
„Halldór þarf nú allt að segja, senr
honuni dettur í ,hug“. Og þeir, sem
lialda að hann ráði ekki við þessa
bannaflóandi fyndni eru honum þakk
látir fyrir hana samt. Athugun sann-
ar manní hinsvegar, að alstaðar er
tilgangur og jafnvei svæsnasta háð-
ið er ekki eintómt níð heldur und-
arlega tvisær skilningur á persón-
unni, sem í hlut á, — t. d. djúp
fyrirlitning samfara innilegum og
nærgætnum áhuga á því, hvað þessi
manneskjan geti aðhafst og látið út
úr sér. Og hitt ættu flestir að hafa
lært, sem kynnzt hafa bókum Hall
dórs Laxness, að aldrei veit, hvar
einlæg samúð kann að dyljast und-
ir skrápnum og skensinu.
Samtöl þessarar bókar eru viða
afimrðasnjöll, bæði þau hlægileg-
ustu, eins og símtal Péturs Páls'
sonar vjð Júel J. Júel um ríkislög-
regiu að sunnan í kjördæmið,
og þau, sem þrungin eru drama-
tískum andstæðum.
X yfirlætislausum atburðum og lít
vik undir Óþveginsenni mætast and-
stæður veraldarinnar. Litrófið i
ævisögu Ljósvíkingsins sýnir Ijós'
brot af geislum hinna málmgöfg-
ustu frumefna.
Björn Sigfússon.