Þjóðviljinn - 21.12.1943, Blaðsíða 3
Þriðjudagur 21- desember 1943
3
HjIá
Um kvikmyndir
Eg hef verið' að' lesa bók,
sem mikil unun er að. Hún er
um kvikmyndalist, heitir á
ensku The Film Sense og er
eftir Sergei Eisenstein, kvik-
myndahöfundinn fræga, er
samið hefur m. a. Potemkin,
Oktober og Alexander Nevskí.
Bókin hefur sérstaklega glatt
mig vegna eins: Það ritar
hana listamaöur, sem hvorki
óttast vísindi, kenningar né
hugsun; listamáður, sem jafn
framt er vísindamaður í list-
um, ef svo mætti aö orði kom
ast. Þekking hans takmarkast
ekki við kvikmyndageröina
eina, heldur hefur hann
kynnt sér til samanburðar
aðrar listgreinar, svo sem
skáldskap,v tónlist og málara-
list. í hinum beztu kvikmynd-
um reyna einmitt snillingar
eins og Eisenstein að sam-
eina áhrif þeirra allra: orð,
lit og tón.
Þáð er eflaust ekki tilvilj-
un, að listamaðuríkvikmynda
gerð er jafnframt vísindamað
ur í sinni grein. Þaö er ekki
hægt að hrista fram úr ermi
sinni áð semja.kvikmynd eins
og að yrkja kvæöi. Aö vísu
mun engu síður þurfa inn-
blástur, ef myndin á aö verða
listaverk, en það gagnar ekki
innblásturinn einn. Kvik-
myndagerðin er afsprengi nú-
tímatækni og byggist á víð-
tækri þekkingu og samstarfi
margra manna. í gerð kvik-
mynda og teiknimynda er að
miklu leyti verið aö brjóta nið
ur múrinn milli listar og vís-
inda.
Eg býst við, að fæstir bíó-
gestir geri sér ljóst hvemig
kvikmyndin verður til, jafn-
vel í einföldustu atriöum.
Ótal fjöldi einstakra Ijós-
mynda af margvíslegum at-
vikum og fólki í margbreyti-
legu viðhorfi atvika er tengd-
ur í samfellda heild. Þessar
ljósmyndir eru okkur sýndar
í óslitinni röð með þeim
^ hraða, er gefur þeim lifandi
‘ líf fyrir augum okkar á leik-
sviðinu. Hraðinn gefur þeim
líf, en þaö líf er reyndar sjón
blekking. Á hverri sekúndu
bregður fyrir tuttugu og fjór-
um myndum, svo að augáöJ
greinir hvergi bil, en finnst
hreyfingin óslitin.
Þó að efni kvikmyndanna
sé einfaldar ljósmyndir, eins
og við getum séö á vegg eöa
í bók, þarf enginn aö ætla,
að síður reyni á listamanns-
hæfileika. Tengsl hinna ein-
stöku mynda í eðlilega list-
ræna heild verður hið raun-
verulega höfundarstarf, þ. e.
bygging kvikmyndarinnar. Þar
sem sýning hverrar myndar
tekur aðeins brot úr sekúndu,
er í senn sérstök tækni og list-
gáfa að samræma efnislegt
innihald og framsetnjngu á
hverju augabragði.
Við erum alin upp við eins-
konar óbeit á kvikmyndum.
Framleiðsla þeirra lenti í
höndum auöfélaga, sem hugs-
uðu eingöngu um gróöa og
voru komin vel á veg áð eyði-
leggja allt listgildi þeirra. En
kvikmyndirnar urðu geysilegt
áhrifavald, og eru sú tegund
listar, sem nær langmest til,
almennings. Hefur margt ver-
ið rætt um siðspillandi áhrií
þeirra, enda hafa þær mjög
veriö misnotaðar og eru enn.
En margt bendir til, að listin
beri hér sigur af hólmi og yfir-
ráð kvikmyndagerðarinnar
komist (víðar en í Sovétríkj-
unum) i hendur heiðarlegra
fyrirtækja, er takast muhi aö
gera hana aö list listanna.
Framfarir í þessari grein á
síðustu árum hafa veriö stór-
kostlegar. Og í rauninni er
okkur með kvikmyndunum
opnaður nýr töfra- og
ævintýraheimur, sem engin
list önnur getur birt manni
eins. I kvikmyndinni hverfa
takmarkanir rúms og tíma.
Hún fær áhorfendur til áð
gleyma stund og sta'ð og öll-
um veraldlegum tálmunum.
Hún leikur sér aö því að
flytja hann fram og aftur í
tímanum, eða teygja svo úr
augnablikinu, áð hann fái að
dvelja við það og njóta þess
að vild. Hún getur látið menn
svífa eins og dún í loftinu,
leyst upp öll form, upphafið
Mynd ur russnesKu KViKmyndmm Tjapajeif.
Þ J C ">V' ,JI _T:.*
Norskar skáldsögur
Trygve Gulbranssen, Dag-
ur í Bjamardal. Konráð
Vilhjálmsson íslenzkaði.
Akureyri 1943.
Saga Dags óðalshöfðingja í
skógardölunum er skemmti-
lestur og vekur eftirtekt
manns. Mann frarn af manni
voru þeir Bjarnardalslangfeög
ar harðsnúnir jarðeigendur,
stórbændur og veiöimenn,
hamrammir afreksmenn, sem
ekkert hræddust og báru æg-
ishjálm yfir byggðirnar jafnt
í eigin augum sem í hugmynd
um almúgans. Aðeins einn
gnæiir hærra, aðalsmaðurinn
duglausi á Borg, en verður þó
að skríða í skjól Dags í Bjarn
ardal að lokum, eftir aö auöur
Holders stórkaupmanns í stór-
borginni er runninn til Dags
viö rnægð og hann orðinn eins
harðsnúinn fésýslumaður á
borgaravísu og hann var
veiðimaður áður.
Tvo kosti á sagan auk reyf-
aralegrar spenningar. - Hún á
skemmtilegan búning eigi síö-
ur í þýöingunni en á norsku,
þótt sitt sé með hvoru móti,
og margar lýsingar einstakra
fyrirbrigða og manna eru á-
gætar og sérlega norskar.
þyngdarlögmálið og breytt
efnisheiminum í glitofinn
draum.
Skemmtilegt er til þess áð
vita, að það er tæknikunnátta
mannsins, sem skapar honum
þennan nýja töfraheim list-
arinnar. Svo fjarri fer því, að
vélamenningin eyðileggi list-
hæfni mannsins! Hún gefur
einmitt listgáfu hans og hug-
myndaflugi nýjan byr undir
vængi. Hún gerir honum fært
að skapa nýja tegund listar,
sem að áhrifamætti og auð-
legð tekur öllu öðru fram.
Er við kynnumst störfum
manna eins og Eisensteins,
eöa hinum fræga höfundi
te’knimyndanna, Walt Disn-
ey, getur okkur í svip fundizt
ljóðagerð eða málaralist vera
líkast barnslegu föndri, en
þegar við áttum okkur, get-
um við þó viðurkennt, að ein
mynd, eitt kvæði, séu þau lista-
mannsverk, fela í sér allan
auð, sem við getum óskað eft-
ir. Á þann hátt tekur ekki ein
listgrein annani fram.
Bók Eisensteins, sem kom
mér af stað út 1 þessar hug-
leiðingar, er vísindalegt verk.
Hún fjallar áöallega um bygg
ingu kvikmynda, en ég minn-
ist ekki þess áð hafa nokkru
sinni Issið bók, sem varpar
eins skýru ljósi á alla list-
sköpun. Fyrsti þáttur bókar-
innar nefnist Orð og hug-
mynd, annar er um samband
milli tóns og litar, þriðji er
urn tákn eða merkingu lita
og hinn fjórði um form og
inntak. Það er ánægjulegt aö
kynnast listamanni sem þorir
að gera sér fræöilega grein
fyrir list sinni, og hefur jafn
víðtæka reynslu og þekkingu.
Kr. E. A.
Tíguleg íslenzka, stuðlum
skorðuð, orömörg og nokkuð
ljóðræn einkennir bókina, en
til er þar norskt oröalag. Bók-
inni er happ að fá þennan
búning í höndum Konráðs.
Síðari hlutar sögunnar í þýð-
ingu hans heita: Hvessir af
Helgrindum og Engin önnur
leið.
Þessi þáttur ættarsögunnar
gerist fyrir umbyltingarnar
um 1800, en aldarblær næst
ekki vel. T. d. eru ástalýsing-
ar síöalningsrómantík á ald- •
ur við Gösta Berlings sögu.
Rómantík annars efnis og
flótti hversdagsleiks í bókinnj
dregur mig bæði og hrindir.
Norðmenn eru ólíkir okkur,
einkum í stjálbýlum sveitum,
og í fjarskanum hrífur sér-
hver mynd þaðan. Stæling
Norömanna, langæ tryggð
eða þykkja, óðalshyggjan
nafntogaöa og ýmsar varö-
veizludyggðir mega vel vaxa
okkur marglyndum, reikulum
íslendingum í augum. En
ekki þurfa allir duttlungar
skáldsögu þessarar að vaxa
okkur í augum.
Hin vesala mynd, sem höf.
dregur upp af almúga þjóöar
sinnar, má ekki skoöast sem
landkynning, þótt misvitrirís-
lenzkir ritfregnahöfundar
leggi nú áherzlu á, aö slík sé
vor ágæta frændþjóð. Almúg-
inn, héraösbúar, öfundar og
hatar menn, sem eru háir
vexti og vaskir, óttalausir og
bjargvættir hinna mörgu þrek
lausu. í hinum breiöu byggð-
um er enginn, sem skotið get-
ur björninn, þann djöful-
magnaða, né talaö án kvik-
indisundirgefni við hégómlega
prestinn sinn, þann guðmagn-
aöa, en þegar heilum söfnuði
gefst færi á syni bjarnarban-
ans sem látið hafði fyrir þá
lífið, brýzt út öfund þeirra
„eins og fjúkandi foss“. Hrak-
yrði og högg af höndum og
fótum og síðan morðtilraun
við piltinn eru þarna það,
sem auglýst er, að sé útrás
norskrar þjóðarsálar. Hin önn
ur útrás hennar er í reiði
þessa pilts við það tækifæri:
„Nú varð allt rautt, — eins
og fjúkandi eldslogar fyrir
augum hans. Hann gerði á
sg eldsnögga hringsveiflu,
svo að hópurinn fór undan á
hæli, og hendur hans gripu
harðar sem stáltengur, þann
fyrsta, sem hann gat fest
þær á, hóf hann á loft og
lamdi með honum að gólfi
alla, sem fyrir uröu. — Loks
þeytti hann þeim, er hann
hélt í höndum, eins og
þvættu aö gólfi. — og þaut til
dyra, hár og hnarreistur. —
Allir viku undan ......... Nú
datt engum að nálgast hann“.
Reyfarasögur tekur enginn
alvarlega til lofs né lasts um
þ.ióð, og saga Gulbranssens er
reyfarí á köflum. Ýkiur bess-
ar eiga að varpa lióma á Dag
og bá frændur, skugga á hér-
aðsmenn. Hver skilur tilgang-
i#
Iðnaðarmannafélagið í Reykja
vík hefur gefið út bók þessa
í tveim bindum. Bókin er 824
blaðsíður í stóru broti auk for-
mála og fjölda mynda. Ritstjóri
bókarinnar er dr. Guðmundur
Finnbogason og skrifar hann
mikinn hluta hennar, en auk
hans skrifa hana fjöldi annarra
þekktra fræðimanna og rithöf-
unda.
Bók þessa gefur Iðnaðar-
mannafélagið í Reykjavík út til
minja um sjötíu og fimm ára af-
mæli þeás, sem var 3. febrúar
1942. Er þetta vegleg og myndar
leg afmælisgjöf, sem afmæiis-
barnið gefur þjóð sinni.
Ekki mun það ólíklegt, oð
ýmsir muni ætla eftir nafni bók
arinnar að dæma, að hér sé
#
um að ræða eins konar hand-
bók fyrir iðnaðarmenn, og að
þessi bók ætti aðeins erindi tli
þeirra. En slíkt er mesti mis-
skilningur. Þessi bók á brýnt
erindi til allra þeirra íslendinga,
sem vilja þekkja sögu þjóðar
sinnar. Hér er rakin saga henn-
ar allt frá landnámstíð til vorra
daga á skýran og skemmtileg-
an hátt.
Eg las þessa bók eins og
skemmtileg;i skáldsögu. Þetta
er þó ekki skáldsaga, neldur blá
kaldur raunveruleiki úr menn-
ingar- og þrounarsögu þjóðar-
innar í baráttu hennar fyrir til-
veru sinni. En ævintýralegur er
hann, þessi menningarþáttur
sögu vorrar, þegar þess er gætt
við hvaða skilyrði hann gerist;
þar sem þjóðin þjáist „undir
fargi fátæktar“ öldum saman
og hefur ekki nema mjög ónóg
an og einhæfan efnivið, og ó-
fullkomin verkfæri til iðju sinn
ar. En hagleikur og snilli hug-
ar og handa lifa með þjóðinni
gegnum allar þrengingar fá-
tæktar og fábreytni. Og þegar
efnahagur rýmkast og sambönd
við aðrar þjóðir aukast, á þjóð-
in heilum her á að skipa, sem
vill neyta hagleiks síns á fjöl-
breyttara efni og með fullkomn-
ari verkfæri en áður þekktust,
og hefja tómstundaföndur for-
feðra og mæðra í æðra veldi,
svo íslenzkum iðnaði megi bráð-
Framh. á 5. síðu.
inn? Hver botnar í stíma-
braki höfundarins viö að gera
fínustu hofróður borgarinnar,
hverja eftir aðra, að ofur-
mennamæðrum uppi í Bjarn-
ardal? Hvaðd nauðsynjaerindi
átti auður Teresu s.órkaup-
mannsdóttur þangað til að
gera Dag enn göfugri auð-
mann en hann var? Er þetta
broddborgaraumstang höfund
arins undirbúningur þess, aö
spá Önnu gömlu fái að ræt-
azt, að ættin skuli „komast
svo hátt sem komizt veröur“?
— Sú er víst eina aðferö borg-
arastéttar að búa til 'sannar-
legan þjóðarfrelsara. En vér
óguðlegir segjum: Gef oss
heldur Barrabas. Einhverjir
gætu jafnvel lagzt svo lágt að
segja: Gef oss heldur Sturlu í
Vogum.
Björn Sigfússon.