Þjóðviljinn - 13.08.1958, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 13. ágúst 1958
ÞJÓÐVILJINN
(3
Hlustað eftir lægsta punkti Islands
Rabbað við Sigurjón Rist vatnamælingamann um dýptar-
mælingar á Lagarfljóti, jarðfræði, Lagarfljótsorm o. fl.
TJndanfarin tvö ár liefur Sigurjón Rist vatnamælinganiaður
mælt öll helztu, vötn á landinu í þeim tilgangi að fá vitneskju
*im að hverjum notum þau kunna að geta komið sem vatns-
forðabúr fyrir rafvirkjanir þær sem gera þarf í framtíðinni.
I eftirfarandi viðtali segir liann frá mælingum þessum o. fl.
Hallormsstað í júlílok
Sunnudagsmorgun einn í á-
liðnum þessum mánuði átti und-
irritaður ieið út með Lagar-
fljóti — svo sem varla er i frá-
sögur færandi — en þá þar þá
nýlundu fyrir augu að í nokkr-
um víkum, og við sum nes hafði
einhver skrautgjam náungi
komið fyrir veifum í öllum regn-
bogahs iitum í vatninu skammt
undan landi. . Er ég nokkru
utar sá einn mikinn trukk
útí rnóum og litla flatbytnu með
utanborðsvél í fjörunni, grunaði
mig, að kominn væri Sigurjón
Rist vatnamælingamaður Raf-
orkumálaskrifstofunnar.
Grunur minn reyndist réttur,
og nokkrum dögum seinna, er
hafgolan hafði rekið Sigurjón
og Eberg Elefsen handlangara
hans upp að austurlandinu í
Atlavik, hitti ég þá félaga, þar
sem þeir stóðu í fjörunni „vað-
málskufli víst óþurrum vafðir
frá höku að kné“ og í rosabull-
um þar fyrir neðan. Þar sem ég
fer ætíð margs fróðari af fundi
þeirra hugsaði ég mér og lesend-
F erðir F erðaskrif -
*
stofunnar og BSl
Ferðaskrifstofa ríkisins og
Bifreiðastöð íslands efna til
eftirfarandi ferðalaga i þessari
viku:
1) Fimmtudag, 14. ágúst,
verður farið til Þingvalla, Sogs-
fossa og Hveragerðis. Lagt
verður af stað kl. 11 frá Ferða-
skrifstofu ríkisins, Gimli, Lækj.
argötu. Komið verður til báka
í bæinn um kvöldið.
2) Föstudag, 15. ágúst, kl.
9, verður lagt af stað í ferð
að Gullfossi og Geysi frá sama
stað. Til Reykjavíkur verður
komið aftur kl. 21.
3) Laugardag, 16. ágúst kl.
13,30 hefst ferð til Krísuvík-
ur, með viðkomu á Bessastöð-
um, Lagt verður af stað frá
Ferðaskrifstofunni.
4) Sunnudag, 17. ágúst
hefjast tvær ferðir kl. 9 frá
Bifreiðastöð Islands, Kalkofns-
-vegi:
Ferð að Gullfossi og Geysi.
Aðrir viðkomustaðir eru Þing-
■vellir, Skálholt, Iðubrú og Sel-
foss.
Ferð um sögustaði Njálu. —
Báðum þessum ferðum lýkur
að kVöldi sama dags.
Auk þessara eins dags ferða
efna Ferðaskrifstofan og BSl
til helgarferðar til Þórsmerk-
ur. Lagt verður af stað kl. 14
á: laugardag frá BSl og komið
til baka á sunnudagskvöld.
Einnig verður efnt til ferða-
lags á hestum um sögustaði
Njálu. Þessi ferð verður far-
ín um næstu helgi.
Ferðaskrifstofa ríkisins veit-
' ir allar nánari upplýsingar um
ferðir þessar. Væntanlegir þátt.
takendur eru beðnir um að
taka farseðla sína í tíma.
um Þjóðviljans gott til glóðar-
innar, dreg blað og blýant upp
úr vasa mínum, sný mér að Sig-
urjóni og spyr:
Vatnsforðabúr — Fiski-
rækt — Líf og gróður
— Á hvaða ferðalagi?
— Við dýptarmælingar á
stöðuvötnum með bergmálsdýpt-
armæli. Komum sunnan Kjöl,
eftir að hafa mælt Hvítárvatn.
— Síðan nokkur smávötn á hún-
vetnsku heiðunum. Og nú erum
við konmir að Lagarfljóti.
— Hver er tilgangurinn með
að mæla dýp» Lagarfljóts —
finna orminn kannski?
— Síðastliðin tvö ár hafa öll
helztu vötn á íslandi verið dýpt-
armæld. Höfuðtilgangurinn er
hugsanleg not þeirra sem vatns-
forðabúra fyrir raforkuver. Enn-
fremur fiskirækt og almennar
rannsóknir á lífi og gróðri.
— Og væntanlega jarðfræði?
— Jú, einmitt í sambandi við
Lagarfljót hefur mælingjn kann-
ski mest gildi fyrir jarðfræði.
Með bergmálsmæli
— Hvernig er unnið að mæl-
ingum þessum?
— Með aðstoð flugmynda stað-
setjum við okkur við ströndina
og setjum niður þessar veifur
Að velja snið
— Hvernig velurðu sniðin?
•— Þegar maður kemur að
vatni, og áður en dýptarmæl-
ing hefst, verður að reyna að
gera sér í stórum dráttum grein
fyrir jarðfræðilegri myndun
vatnsins. Tökum t. d. Lagarfljót,
sem flokka verður undir jökul-
sorfið dalvatn.
— Má ég aðeins trufla: eru
mörg slík hér á landi?
— Já, þau eru æðimörg, t. d.
Skorradalsvatn, Svínavatn í
Húnavatnssýslu, svo að einhver
séu nefnd.
— Hvað einkennir slík vötn?
— Þau eru löng, miðað við
breidd og liggja eins og skrið-
stefna jökulsins hefur verið.
Ennfremur eru þau yfirleitt
djúp og með reglulegum botni,
miðað við vötn sem mynduð eru
af jarðsigi, með hraunstíflum
eða sem gígvötn.
— Dæmi um vötn sem mynd-
azt hafa við jarðsig?
—- Þingvallavatn og Mývatn.
— En komum aftur að hvern-
ig sniðin eru valin.
— Fyrst er lagt gróft net af
sniðum til að finna takmörk
ásenda oe skora útfrá ströndinni.
En oft er það svo, að nes á
ströndinni halda áfram sem
hryggir út í vatnið.
Jökulsoríin vötn og
jarðsigsvötn
— En hvaða not geturðu haft
við lagningu sniðnetsins af því
£f myndin prentast vel ættuð þið að geta séð Jínuritið sem
inælirinn hefur gert af botni Lagarfljóts. — Ljósm. Sig. líl.
undir Arnheiðarstaði, rétt norð-
an við mitt Fljót.
— Er mikið aðdýpi?
—• Já, það er mjög núkið,
mest þó undan Geitagerði, þar
sem 50 m dýpi nær upp undir
hamrana á ströndinni, og næst-
um eins utan við Hafursá.
— Hvað svo um dýpjð utar í
Fljótinu?
— Úti við Lagarfljótsbrú er
dýpið aðeins ltá—2 m, en strax
undan Egilsstöðum um 40 m.
Grynnist síðan lítillega undan
Þórsnesi og fer svo að mestu
jafndýpkandi.
Eberg og Sigurjón með „trukk“ sinn og ferðaútbúnað við Lagarfljót. Bak við þá sjáið þið
veifurnar sem þeir setja upp á ströndunum til r*ð sigla eftir við mælingu fljótsins. — Ljósm.
Sig. Blöndal.
sem þú sérð þarna úti, 10—20
metra frá ströndinni, allt eftir
því hve aðdjúpt er, Á ströndinni
hinum megin eru hliðstæðar vejf-
ur og frá einni veifu í aðra, —
þvert yfir vatnið — er bátnum
siglt með alveg jöfnum hraða og
haldið í réttri línu með svo-
nefndu vakmiði, sem ber í veifu
við ströndina sem siglt er að.
— Hvað gerist svo á þessari
siglingu?
— Bergmálsdýptarmælirinn
skrifar samfelt línurit af botn-
inum. Hér utan á borðstokknum
er hnallur með sendara og fnót-
takara fyrir hljóðbylgjur, sem
tækið framleiðir. Þær fara með
1450 m hraða á sekúndu i va.tni
og er því augljóst að því lengri
tima sem tekur fyrir hið burt-
sénda hljóð að skila sér, því
meira dýpi.
að hafa ákvarðað myndun
stöðuvatnsins?
— Hve þétt á að leggja sniðin.
T. d. verða sniðin færri í reglu-
legum jökulsorfnum dalvötnum
en jarðsigsvötnum. Samt þarf
Dýpstu punktar íslands
.— Eru margir staðir á íslandi
lægri en Lagarfljótsbotn?
— Það er ekki líklegt að svo
sé. Nokkrir vatnsbotnar ná nið-
vatnsmagn á landinu, þótt Þing-
vallavatn og Þórisvatn séu meiri
að flatarmáli (82 og 70 ferkm),
þá mun rúmtak Lagarins reyn-
ast meira.
Lagaríljótsormurinn
— Þið hafið auðvitað lóðað
Lagarfljótsorminn sérstaklega?
— Já, það er nú það, við höf-
um séð hann skjóta kryppunni
upp úr vatnsskorpunnj! En það
sem við í fyrstu héldum Orminn
reyndist við nánari athugun
vera klappir sem öldurnar léku
um. í Fljótinu eru engar eyjar
en klappahryggir halda áfram á
nokkrum stöðum út í vatnið, svo
boðar eru þar tíðir, einkum við
austurlandið. Þeir verða merkt-
ir á væntanlegu korti af Lagar-
f’jóti. Þar með verður Ormurinn
kortlagður!
Annars má vera að fyrirbrigð-
ið með Orminn sé ekki hreinn
hugarburður. Plöntuleifar geta
hafa safnazt saman og rotnað á
vatnsbotninum, rnýrargas mynd-
azt og gosið upp dökkum, boga-
mynduðum strók upp úr vatn-
inu, eins og sagnirnar lýsa fyr-
irbærinu. Glöggar skýrslur um
slík fyrirbæri eru til frá Noregi.
alltaf að gera sérstaka leit að ur fyrir hafflöt, svo sem botn
ásum og hryggjum, sem liggja
frá ströndinni út í vatnið, og
einnig hvar skorur hefjast og
enda á botriinum og eru þá sam-
liggjandj snið borin saman og
séð hvort nokkur óvænt stökk-
breyting hafi átt sér stað.
— Hvað hefurðu svo fundið
mikið dýpi?
— Hér úti fyrir Hallormsstað er
dýpið röskir 100 m, allt frá Haf-
ursgerði og inn á móts við Atla-
vík — og dýpst 112 m, sem er
nokkuð breið spilda, lárétt. Hún
Þingvallavatns, sem er 10 m
undir sjó, Ilaukadalsvatn í Dala-
sýslu 5 m undir sjó. Eini staður-
inn sem áhöld eru um að liggi
lægra en Lagarfljótsbotn er í
Jökulsárlóninu á Brejðamerkur-
sandi. Báðir þessir staðir eru
um 90 m undir haffieti.
Eg get bætt því við að Lögur-
inn er 52 ferkílómetrar og þar
með þriðja stærsta stöðuvatn
landsins og hið mikla dýpi
sem þar hefur kómið í ljós á
stóru svæði bendír sennjlega til
Væri auðvelt .
liggur frá Droplaugarstöðum inn áð hér sé saman komið mesta
— Og áfram skal förinni hald-
ið til ...
— suður á Þjórsársvæði.
— En meðal annai-ra orða, þú
sagðist hafa komið frá Hvítár-
vatni. Hvað var merkilegt þar?
— Vatnið reyndist 85 m djúpt
Annars var þar ágætt að vera,
nema hvað mývargur og borg-
arís angraði okkur dálítið,
— Hvert er annars dýpsta
stöðuvatn íslands?
— Þingvallavatn. Þar er 114
m dýpi á ofurlitlum bletti. í
flóðum verður því Lagarfljót á-
líka. Og ef Héraðsbúar óskuðu
sérstaklega eftir væri auðvelt og
ódýrt með stíflu vjð Lagarfoss
að gera fljótið að dýpsta stöðu-
vatni landsins!
S. Bl.