Þjóðviljinn - 20.10.1970, Blaðsíða 7
1
Þitíðjudiagjur 20. októlber 1870 — WÓÐVTLJINN — SÍÐA J
Ragnar Arnalds:
Eftir kosningar
HVAÐ A AÐ VERÐA
UM OLBOGABARNIÐ?
Ragnar Arnalds.
Eins og kiunnuigt er, hafa sér-
íslenzkar aðstaeðuir leditt til
þess, að á íslandi er meira um
opinberan atvinnurekstiur en
í flestum nálæigum lömdum. En
þar sem ríkisvaldiQ hetfur
lengstum verið í höndum
hægriaflannia, hefur niðurstað-
an orðið sú í sumum þesis-
aira félagsleigu fyrirtækja, að
þeim er stjómað í hjáverkum
af einkaigróðamönnum, sem
daglegia eru önnum kaínir við
eigið brask. iÞess háttar menn
haf a sj aldnast hug á að hag-
nýta þá möguJeika til stkipu-
legrar uppbyggingár, sem opin-
ber rekstUir býður upp á, og
útkoman vdlil þá oft veröa sú,
að reksturinn fær bæði að
kenna á helztu ágöillum ríkis-
reksturs og venstu ókostum
einkareksturs.
Eitt furðulegasta dæmið af
þessu tagi er forysta Sveins
Benediktssonar fyrir stjóm
Síldarverksmiðja ríkisins.
I>etta er einn auðugasti og um-
svifamesiti atvinnurekandi
landsins og meðal annars
stjómairmaður og sneðeigandi
í a.m.k. 20-3Ó einkafyrirtækj-
um. I>essi maður er árum sam-
an látinn vera aðalfyrirsvars-
maður Síldarverksmiðjanna í
hjáverkum, þótt engum dyljist,
að býsna oft hlýtur að vera
skiammt á milli hagsmuna fjár-
málamannsins Sveins Bene-
diktssonar og f járhagsiegra
hagsmuna hins opinbera fyriir-
tækis, sem han-n veitir forystu.
En nóg um það.
Síldarverksmiðjur ríkisins
hafa mokiað inn meir; auði fyr-
ir rík} og þjóð en nokkurt ann-
að fyrirtæki á fslandi. f stríðs-
lok, þegiar verksmiðjumar
höfðu framleitt skepnufóður úr
síldinni í hálfan annan áratug.
samþykíkti Alþingi að setja á
stofn verksmiðju í Siglufirði til
að bafa forysitu um fullvinnslu
síldar til manneldis. Átti hún
sltS vaxa upp í skjóli og undir
forræði hins volduga ríki'S-
hræðsluhrings, S. R., og verða
eins konar tilrauna- og for-
ystuverksmiðja í nýrxi og stór-
lega mikilvægri iðngrein.
Sinnuleysi stjómvalda varð
þess þó valdandi, að ekki var
hafizt handia um byggingu
verksmiðjunnar fyrr en rúm-
um áratuig sáðar.
Barátta
Sveins Ben.
Að sjálfsögðu var alls ekki
svo fráleitt að ætla Síldarverk-
smiðjunum að veita hinum
unga niðursuðuiðnaði styrk og
skjól í uppvextinum. En þetta
fór á annan veg. Þrátt fyrir
viðurkennd gæði framleiðsl-
unnair dafnaði verksmiðjan
seint og illa; lengi var hún
ekki starfrækt nema nokkrar
vikur á ári hverju og aldrei
hefur neitt verulegt átak ver-
ið gert í markaðsmálum. Verk-
smiðjan varð sannkallað oln-
bogabarn hjá meiri hluta
stjórnar S.R. og galt þess
iJlilega að lenda í fóstri hjá
Svedni Benedikitssyni. Virðist
Sveinn á síðari árum hiafa æ
minnt áhuga á því að leggja
niður síld en þeim mun medri
hug á að leggja verksmiðjuna
niður.
Reksitur verkismdðjunnar hefði
vafalaust dáið út fyrir mörg-
um áirum, ef ekki hefði tiekizt
fyrir frumikvæði annarra að-
ila að gera íastan samning við
Sovétríkin um sölu á veiru-
legu magni af niðurlagðri síld.
Undianfarin ár hefur þó á
hverju ári dregizt von úr viiti,
að keypt væri hráefni til verk-
smiðjunnar, líkt og tregðazt
væri við í lengstu lög.
í fyrrahaust fékkst aðeins
óhentugt hráefni af þessum
sökum, og varð það verksmdðj-
unni dýrkeypt. Nú í hauat hef-
ur slagurinn staðið um það,
hvort yfirleitt yrði keypt nokk-
urt hráefni og hvort verksmiðj-
unni yrði þá endanlega lokað.
Hefur Sveinn Benediktsson
barizt hart gegp hráefniskaup-
um og vafalaust haft um það
samráð við einhverjia ráða-
menn iðnaðarmála. í>ó gerðust
þau merkistíðindi nú nýlega,
að samþykkt var í stjórn S.R.
eftir tiUögú Jóhanns G. Möll-
ers og Þórodds heitins Guð-
mundssonar að mæla með kaup-
um á tíu þúsund tunnum salt-
síldar. Varð Sveinn viðskila
við meirihlutann og greiddi
einn atkvæði á móti. Þar með
er þó ekki öli sagan sogð.
Kaupin geta ekki oröið að
veruleika, nema fyrirgreiðsia
og samþykki Jóhanns Haf-
s'teins, forsætis- og iðnaðar-
ráðherra komi til. Vart varður
öðru trúað en að forsætjsráð-
herra gefi verkismiðjunni líf,
enda vill svo vel til, að kosn-
ingar eru rétt á næsta leiti.
En hvað verður um olnboga-
bam S.R. efttr kosningar?
Verður verksmiðjian þá lögð
niðux eða byggð upp sem fior-
ystufyrirtæki 'til rannsókna og
tilrauna, ejns og til var ætl-
azt og við Alþýðubandalags-
menn höfum árum saman
hiamrað á?
Raddir heyrast um, að rétt-
ast sé að mynda hlutafélag um
reksturinn. Ekki ea- gott að átta
sig á, hvaðia tilgangi það mun
þjóna eða hvað af því leiddi.
Fyrirtækið er gersamlega fjár-
vana og lítið fé að fá í Siglu-
firði til naiuðsynlegrar upp-
bygigingar. Ef tilgángurinn er
sá að kasta verksmdðjunni út
á guð og gadddnn til þess að
losa ríkisvaldið undian skyldium
sínum og ábyrgð, veitður af-
staða Sveins Ben. að teljast ó-
líkt hreinlegri. Hitt er svo
annað mál, að núverandi skipu-
laigsform verksmiðjunnar er ó-
tækt. Verksmiðjan þarf að
komast undir sérstaka stjóm,
eins og við Alþýðuibandialags-
menn höfum margoft gert til-
lögur um á Alþingi og víðar;
heimamenn, fuMitrúar þess
fólks. sem mestra hagsmuna
hefur að gæta við rekstur
verksmiðjunnar, eiga aS hafa
stjóm hennar með höndum á-
samt sérfróðum fulltxúum rík-
isvaldsins.
Rétt er að minna á, að hér
er ekki um að ræða neitt
einkamál Siglfirðinga. Við ís-
lendingar erum langt, langt á
eftír nálægum þjóðum á þessu
mikilvæga iðnaðarsviði, enda
höfum við hjaikkað í sama far-
inu áratugum saman. Siglu-
fj arðarverksmiðj an er vísir að
þess háttar stóriðju í matvæla-
iðnaði, sem koma skal og rík-
isvaldið verður að hafa íor-
ystu um.
Vaníar ekki
hráefni?
Stundum heyrist spurt: Er
nokkurt hráefni að fá? Er ekki.
hæpið að byggja upp vexk-
smiðjur ef síldin er búin a’ð
yfirgefa miðin í kringum land-
ið? >að er rétt, að sdldveiði
landsmianna er nú aðeins ör-
lítið brot af þvi, sem áður var.
En minna má á, að fleiri sjáv-
arafurðir henta til niðursuðu
og annarrar fullvinnslu en si'ld,
t.d. ufsi, þoirskalifur, hum'ar,
kræklingur og lúða.
í ö’ðru lagi má bemda á, að
jiafnvel á síldarleysisárum eins
og 1968 og 1969 var söltuð hér
síld, er hefði nægt sem hrá-
efni til að fullvinna 13-20 sinn-
um meira magn en gert var.
Allar íslenzkar verksmiðjur í
niðursuðu og niðurlagnángu
hefðu haft miklu meira en nóg
hráefnd, þótt unnið hefði varið
á vöktum allan sólarbringinn,
en að sjálfsögðu hefði orðið
að banna útflutning á saltsíld.
Loks er það spumingin um
markaðinn. Úrtölumenn á borð
við Svein Benediktsson eru
búnir að klifia á því í hálf-
an annan áratug, að markaðir
séu engir fyrir hendi. Lengi
höfðu menn fáitt til andsvara
gegn þessiarj fullyröingu nema
það eitt, að um væri að ræða
algerlega órannsakað mál. En
nú er það ekki lengur. Eins og
kunnuigt vairð af fréfctum. í
fyrravetur hafa sérfræðingar á
vegum Sameinuðu þjóðanna
gert víðtæka miarkaðskönnun
og komizt að þeiriri niðurslöðu, .,
að á 3-5 árum mætti vmna
upp 900 miljón króna markað
í Bandari'kjunum og fjórum
ríkjum Vestur-Evrópu. Þó er 1
ljóst, að þetta er aðeins hluti
af þeim möguleikum, sem fyr-
ir hendi eru á erlendum mark-
aði. bæði hvað snertir fram-
leiðsluvörur og markaðssvæði.
Varmahlíð, 15. ofct. 1970.
Ragnar Arnalds.
Frá vinnslusölum niðurlagningarverksmiðjunnar á Siglufirði.
En hvað um
markaðinn?
Guðmundur Böðvarsson:
HeyþurrkunaraðferS Benedikts Gíslasonar
Þær tilraunir sem Benedikt
Gíslason frá Hofteigi hefur
gert og látjð gera á undanfö'm-
um árum með þurrkun heys,
eru kunnar allri bændastétt
landsins, eða ættu að minnsita
kostí að vera. Þó mætti ætla,
etftdr því h/vað lítið brautar-
gengi bændur hafa veitt bon-
um að málum, að þeir væru
tómlátir _ um þessar tilraunir
og garðú sér ekki ljóst hvað
hér er í efni. Svo er þó ekki.
Ég sem þessar línur skrif.a veit
vel að þeir hlusta með athygli
eftir hverju því sem um þær
er sagt og lesa þær fáorðu
fréttir sem af þeim fara. En
þeir eru. sem löngum fyrr,
duilir um sinn hug, og í öðru
lagi hafa þedr sína forsvars- og
trúmaðarmenn í stórum hóp-
um: landbúnaðarráðherra og
ráðuneyti, Búnaðarfélaig ís-
lands, Stéttarsamband bænda,
búnaðarfélög hreppanna, rækt-
uniareambönd, búnaðarráðu-
nauita í stóirum hópum,
búnaðarskólia, kalnefnd, harð-
ærisnefnd og þannig enda-
laust. Engin furða þó þeim
finnjst það frumhlaupi líkast
að geisast til aðgerða fram úr
þessari fylkingu, engin furða
þó þeir telji sínum málum full-
borgið í höndum þessa fjöl-
menna og frí'ða hóps.
Nú má það vera hverjum
bónda ljóst, og er það líkia, að
uppfinnin.g og tilraunir Bene-
dikts snerta þann púnkt sem
vair og ©r undirstaða alls land-
búnaðar á þessari norðlæigu
eyju. sjálfa fóðuröflunina til
framfærslu þeim húsdýrum
sem gefa skulu af sér mjóLk,
kjöt, hiúðir og ull, þau hrá-
efni sem fjölmargar vörur eru
síðan unnar úr. Það væri því
ekki að ástæðulausu þó þeir
hugsuðu sem svo að frá þesis-
um aðilum fyrrnefndum, sem
sjá skulu um þeirra hiaig og
gæta alls þess er þedm má til
heilla horfia, kærni ákveðinn
stuðningur við hverj a þá til-
raun sem gerð er í því auigna-
miði að létta Og tryggja þeirra
atvdnnureksibur.
En hvemig standa málin?
AUt að því eins skammarlega
og verða má, því sá stuðningur
sem Benedikt Gísliason befur
fengið firá forsvairsmönnum
bændastéttarinnar er tæpast
meiri en sá steinn sem koma
má fyrir í krepptum hnefa.
Einhverjar tilraunir til mála-
mynda voru gerðar á Hvann-
eyri, og þaðan helzt að hejnra
að þetta sé ekki umitalsvert.
Þegar svo Benedikt hieldur á-
fram með tilraunir sínar í
Hveragerði i sumar, og ekki
verður dulið að þær þegar á
fruimstigi gef,a mjöig svo athygl-
isverðan og jákvæðan áranigur.
þá er því tekið með hangandi
baus og hendur í vösum, eins
og einhverju sem bezt sé að
reyna að þegja af sér. Síðan
brennur þurrkhús hans af or-
sökum sem ekkj verða fundn-
ar.
Þetta er þegar örðin Ijót
saga og liggur í auigum uppj
að svona á ekiki og má ekki
standa að miálum sem þessum.
Og bændiur Mjóta að velta fyr-
Framhald á 9. síðu.
Benedikt Gislason með hraðþurrkað hey.
Heyverkunarhúsið i Hveragerði, það sem brantx.
I
I
l
i