Þjóðviljinn - 23.11.1972, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 23. nóvember 1972
Nýlega kom Bernhöfts-
máliðtil umræðu á alþingi .
Þá lýsti forsætisráðherra
því yfir að sannarlega væri
engin prýði að Bernhöfts-
torfunni — þessum húsum,
einsog hann komst að orði.
Þessi yfirlýsing forsætis-
ráðherra hefurvakið mikla
athygli — og miklar deilur
manna á meðal. Þess
vegna telur Þjóðviljinn rétt
að birta hér í heild grein
eftir Karsten Rönnow um
Bern höf tstorf una, en
greinin birtist fyrst í
nýjasta hefti Samvinn-
unnar. Hefur ritstjóri þess
biaðs veitt Þjóðviljanum
góðfúslega heimild til að
endurprenta greinina.
Á undan greininni sjálfri
er birtur inngangur
ritstjóra Samvinnunnar.
Karsten Ilönnow er danskur
arkitekt, sem starfaft hefur á veg-
um Þjóöminjasafns islands, m.a.
isambandi vift endurbyggingu og
viftgerö Sívertsenshúss i Hafnar-
firði.
Ilann er sérfræöingur i endur-
byggingu gamalla húsa og varft-
vei/lu byggingarsögulegra minja
og hefur unnift mikift aft þeim
uiálum, m.a. i (irænlandi og á
Kæreyjum utan Danmerkur, og
nýtur mikils álits sökum reynslu
sinnar og þckkingar.
Siðastliðift sumar var hann hér
á l'crð með konu sinni til að
fylgjast með framkvæmdum á
Sivertsenshúsi og gafst þá tæki-
færi til að skoða húsin á
Bernhöftstorfunni svoncfndu i
Keykjavik. Hann varð mjög
hrifinn af þeim og fékk mikinn á-
liuga á varðvei/.lu þeirra og þeim
umræðum, sem fram fara um
þessi hús: einnig kynnti hann sér
tilliigur þær. sem fram komu i al-
mennri samkeppni á vegum Arki-
tektafélags tslands fyrir u.þ.b.
ári.
Þegar heini kom samdi hann
álitsgerð þá, sem hér fer á eftir i
þýðingu, þar sem m.a. er fjailað
hlutlaust og hófsamlega um hvert
hús fyrir sig, gcrð þcss og ásig-
komulag. Ahugafólki um varð-
veizlu Torfunnar þykir nokkur
fengur að þcssari álitsgerð, þó
lausleg sé, þvi nokkur óvissa
virðist liafa verið manna á meðal
um, hvort til væri heil spýta i
húsunum eða ekki.
Með þeirri hröðu bæjarþróun ,
sem orðið hefur i Heykjavik,
hefur gerzt geysileg breyting á
miðbæjarsvæðinu. Það svæði sem
var öll Reykjavik um aldamót er
nú aðeins litill hluti af nútima
stórborg.
Hér hefur gerzt hið sama og
annars staðar: Lágu upprunalegu
húsin vikja fyrir nýjum og stærri
húsum með atvinnuhúsnæði,
opinberum skrifstofum,
einkaskrifstofum og stofnunum, i
stað ibúðarhúsnæðis.
A seinni árum hafa menn viða
gert sér ljóst, að bæirnir eru að
glata sérkennum sinum, sem eru
svo nátengd fyrri byggingarhátt-
um, að nú eigi sér stað töluverðar
umræður um húsin við Lækjar-
götu.
Þau eru eina samstæða
húsahverfið sem enn er til frá
fyrri hluta 19. aldar, og ég er
sannfærður um að þessi hús ætti
að friðlýsa. Friðlýsingin ætti ekki
aðeins að ná til gamla fanga-
hússins (Stjórnarráðshússins) og
Menntaskólans, heldur einnig
Bankastræti 2 og Bakaríið. Myndin frá því um aidamótin
húsanna á milli þeirra, að undan-
tekinni ferðaskrifstofunni
(Gimli). Húsin milli Banka-
strætis og Atmannsstigs gera
nefnilega samhengi i alla húsa-
röðina, og hin tiltölulega litlu hús
eru i æskilegu hlutfalli við bæði
Mennlaskólann og Stjórnarráðs-
húsið. Hverfisheildin færi alveg
forgörðum, ef húsin milli Banka-
strætis og Amtmannsstigs hyrfu.
()g kæmi stór bygging á
Bernhöftstorfuna, mundi
Menntaskólinn, sem nú sómir sér
sem glæsileg bygging, alveg
missa reisn sina.
Á grundvelli þeirrar reynslu,
sem ég hef af daglegu starfi minu
við friðun og varöveizlu
menningarsögulegra húsahverfa,
fullyrði ég, að öll húsaröðin frá
Stjórnarráðshúsinu til tþöku
myndar geðþekka heild, sem er
óumdeilanlega mikilsverð frá
byggingarlegu og byggingar-
sögulegu sjónarmiði.
Þá vaknar sú spurning, hvort
svo mikið sé bitastætt i þessum
húsum að hægt sé að gera við þau
og varðveita þau.
Niðurstaðan af þeirri athugun,
sem ég gerði, varð sú, að húsin,
séu i furðu góðu ásigkomulagi. j
Þau eru vanræksluleg á að sjá I
með borðum negldum fyrir-j
glugga og miklu drasli þeim’l
megin sem út i portið snýr. Við
fyrstu sýn kann manni að finnast
húsin niðurnidd, en þessi tii-
finning hverfur þegar inn er
komið og maður skoðar innviðina
og byggingargerðina.
Þetta á við öll húsin sem fram
snúa, en bakhúsin við Skólastræti
eru yfirieitt i lélegra ásigkomu-
lagi.
Stóra þverbyggingin við
Bakariið er i megindráttum i
góðu standi, og þar er aðeins
skemmd i þvi horninu, sem veit
að Skólastræti, af þvi að þar hefur
ekki verið variö fyrir ieka.
Ég skal nú vikja að hverju húsi
fyrir sig:
Bankastræti 2
Húsið er byggt sem timburklætt
, Ændingsverkshús. Það ris á lág-
I um sökkli Lækjargötumegin, en
•sa8"’aftan er enginn sökkull sýni-
!légur. Sennilega er þetta af þvi að
hækkað hefur kringum húsið með
timanum. Vegna hækkunarinnar
hafa komið fram nokkrar
skemmdir i fótstykkjum port-
megin.
Við báða gafla hafa seinna
verið reistar viðbyggingar, og
reykháfarnir við gaflana eru
eirtnig siðari viðbót.
Að innan er húsið
framúrskarandi vel varðveitt.
Mjög fáar breytingar hafa verið
gerðar. Gamli reykháfurinn með
opna eldstæðinu hefur verið
rifinn, en augljóst er, hvar hann
hefur verið. Dyr hafa verið

Ji
Amtmannsstigur I fremst á myndinni. Báðar myndirnar tók Sigfús Eymundsson.
gerðar i gaflinn i sambandi við
áðurnefndar viðbyggingar.
- Upprunalegu hurðirnar og allar
loftþiljur eru varðveittar. Stiginn
upp á loftið og skáparnir á mið-
ganginum eru eins og i upphafi.
Sömuleiðis innréttingin á loftinu i
stórum dráttum.
Innrétting hússins er sérstak-
lega áhugaverð, enda samsvarar
hún nákvæmlega innréttingu
hússins i Hafnarfirði, Sivertsens-
húss.
Það er sennilegt að bæði húsið i
Hafnarfirði og Bankastræti 2 séu
búin til á timburverkstæði i
Kaupmannahöfn en þá hlýtur að
vera um að ræða sérstaka
islenzka gerð að þvi er grunn-
mynd varðar, sem hvorki þekkist
i Danmörku né á Grænlandi.
Litla húsið úr Pósthússtræti,
sem nú er i Árbæ, er i meginatrið-
um eins innréttað, og það hús vil
ég álita að sé smiðað heima á
Islandi.
Þegar gert yrði við húsið, ætti
áð fjarlægja viðbyggingarnar við
gaflana, svo og reykháfana, svo
að húsið fái aftur sina uppruna-
legu mynd. Hvorki að utan né
innan eru nein vandamál i sam-
bandi við viðgerð, þar sem við
þekkjum mætavel allt, sem lýtur
að byggingarmáta og innréttingu
húsa eins og þessa.
Bakariið
Þetta hús er tveggja hæða
timburklætt bindingsverkshús.
Þó er sá þriðjungur hússins sem'
snýr að ferðaskrifstofunni senni-
lega aiveg uppmúraður.
1 þessum hluta hússins hefur
verið eitt opið herbergi upp gegn-
um tvær hæðir. Þar hefur
bakaraofninn sennilega verið
uppbyggður, en hann hefur ekki
varðveitzt.
Langhliðin að Lækjargötu er i
góðu lagi. Portmegin kunna að
vera nokkrar skemmdir i fót-
stykkjum, af þvi að jarðvegur
hefur hækkað nokkuð bak við
þetta hús. Hugsanlegar
skemmdir geta þó varla verið
stórkostlegar, úr þvi að þær láta
ekki meira á sér bera.
Fimmtudagur 23. nóvember 1972 ÞJÓÐVILJINN — SÍDA 9
Danskur sérfræðingur í
endurbyggingu gamalla
húsa segir álit sitt
Það er mjög auðvelt að gera við
þetta hús vegna þess hve einfalt
það er að allri gerð og
innréttingu. Smávegis vandamál
geta þó hugsazt i þeim hluta
hússins sem múraður er, þvi þar
hefur verið brotið gegnum
múrinn á nokkrum stöðum.
Amtmannsstigur 1
Hús þetta er eins og hin timbur-
klætt bindingsverkshús. Lárétt
borð mynda nú ytra byrði
hússins, en á norðurgafli má sjá
lóðrétta listaklæðingu, og hlýtur
hún að vera eldri. Ýmislegt getur
bent til þess, að kvistarnir á
miðju húsinu séu viðbót seinni
tima, og eru til heimildir fyrir
þvi, skilst mér. Af heimildum á
einnig að sjást, að tvö nyrztu
fögin séu seinni viðbygging, en ég
leyfi mér að efast um þetta atriði.
Nánari rannsókn getur skorið úr
um það.
Húsið hefur tekið ýmsum
breytingum hið innra, og grunn-
mynd þess er i ýmsu frábrugðin
Bankastræti 2. Hvort hús þessi
hafi frá upphafi verið með sama
snið.i, gat ég ekki gert mér ljóst i
svipinn. Loft- og veggþiljur eru
frá seinni hluta nitjándu aldar.
Þverbyggingin til austurs port-
megin, geri ég ráð fyrir að sé
seinni tima verk.
Frá tæknilegu sjónarmiði og
hvað snertir burðargrind er húsið
i góðu lagi: en hér hefur jarð-
vegurinn einnig hækkað port-
megin, og er þvi hætt við
skemmdum á fótstykkjum þar.
t stórum dráttum ætti viðgerð
ekki að vera vandkvæðum
bundin. Sama erað segja um hina
sérkennilegu turnbyggingu við
suðurgafl hússins, en ég er þó
ekki viss um, að varðveita bæri
turninn við hugsanlega endur-
nýjun hússins : ég hef þó enn ekki
tekið endanlega afstöðu til þess.
Litlu húsin, sem Iiggja að
Skólastræti, væri skemmtilegast
að geta varðveitt öll. Hins vegar
eru þau öll fremur illa farin, og ég
álit varla raunhæft að reyna
varðveizlu þeirra.
En það er mikilvægt, að það
sem byggt verður i staðinn, verði
byggt með sama móti: mjór,
fremur lágreistur húsastokkur,
sem ekki sker sig úr heildarsvip
framhúsanna á torfunni.
I nokkrum af samkeppnis-.
tillögunum var gert ráð fyrir
fremur stórri byggingu i stað
bakhúsanna (t.d.hóteli), en það
álit ég mjög óheppilegt. Við það
mundi húsaröðin meðfram
Lækjargötu missa samhengið við
byggðina aftan við, en þar eru
enn nokkur hús, sem frá fyrsta
fari hafa verið mjög snotur og
gætu orðið það aftur, ef rétt væri
á haldið við endurnýjun, t.d. húsið
Skólastræti 5.
Þvi hefur oft verið haldið fram i
umræðum um gömul hús, og
einkum þar sem rætt er um varð-
veizlu eða niðurrif, að húsin séu
svo illa leikin, að ekki sé til neins
að varðveita þau, og þau rök hafa
sjált'sagt einnig verið sett fram i
umræðum um Bernhöftstorfuna.
Það hlýtur þvi að vera mjög
mikilvægt að geta fengið fyrir þvi
vissu, að enda þótt húsin liti
reyndar illa út, séu þau engu að
siður tiltölulega heil og sterk, og
sérstaklega hafi Bankastræti 2
varðveitzt mjög vel, og ennfrem-
ur að húsin að lokinni endurnýjun
geti fengið sama fallega svipinn
og Menntaskólinn og Stjórnarráð-
ið.
Það er reynsla min, að margir,
sem hafa verið andsnúnir varð-
veizlu gamalla húsa, gleðjast
engu að siður yfir árangrinum,
þegar endurnýjun hefur farið
fram — en flestum veitist erfitt að
gera sér i hugarlund endanlegt
útlit, meðan aðeins eru fyrir
augum gömul og vanhirt hús, og
kannski engin dæmi nærtæk um
velheppnaða endurnýjun, sem
hægt væri að benda á.
ALÞJÓÐAJUDOKEPPM
í Iþróttahöllinni Laugardal
í kvöld
Judomenn úr landsliði og Olympiuliði
Tékkóslóvakiu, og brezki keppandinn á
Olympiuleikunum 1972, Eddy Mullen frá
Skotlandi, keppa ásamt flestum reyndustu
judomönnum íslands.
Keppnin hefst kl. 8.30.
JUDOFÉLAG REYKJAVÍKUR
Sjúkraliðar
Sjúkraliðar óskast á hinar ýmsu deildir Borgarspitalans.
Upplýsingar gefur forstöðukonan i sima 81200.
Reykjavik, 21. 11. 1972.
BORGARSPÍTALINN
FASTEIGNASKIPTI
Vil skipta á stórri 3-4ra herbergja sérhæð i
Hafnarfirði og einbýlishúsi i Reykjavik
eða nágrenni. Svar sendist afgreiðslu
blaðsins fyrir 28. nóv. Merkt: Fasteigna-
skipti 17503.
Nú um nokkurt skeið hefur Knútur Skeggjason
hjá Rikisútvarpinu unnið að þvi að koma plötu- og
segulbandasafni hljóðvarpsins, sem hefur að
geyma raddir kunnra manna, i viðunandi horf.
Mikið hefur vantað á að þessi mál væru i lagi hjá
hljóðvarpinu að þvi er Knútur sagði okkur i gær og
hafa raddir, til að mynda upplestur á sögum eða er-
indum, margra manna glatazt vegna þess að ekki
var hirt um að koma upp raddasafni hjá hljóðvarp-
inu.
Knútur Skeggjason i segulbandasafni útvarpsins. — Mynd AK
Ekkert
raddasafn er
til hjá
hljóðvarpin u
k
En raddir margra kunnra manna
hafa geymzt ef
erindin sem þeir fluttu þóttu góð
— Það fer ekki á milli mála, að
það hefur verið mjög mikil óregla
á þessum málum hér hjá hljóð-
varpinu i gegnum árin, sagði
Knútur þegar við ræddum við
hann. Það hefur ekkert verið hug-
að að þvi að haida böndum og
plötum saman og ég hef verið að
vinna að þvi að koma þessu
saman og skrásetja það, sagði
Knútur. Hann sagði ennfremur að
þótt hann skrásetti það sem til
væri, þá væri mjög mikil vinna að
yfirfara allt safnið og koma þvi i
viðunandi horf.
Knútur taldi að eitthvað væri til
af plötum eða segulböndum með
röddum þeirra manna sem hægt
væri i gegnum árin að kalla
kunna hljóðvarpsmenn. En hins
vegar væri það mismikið. En
mjög mörg erindi, eða upplestur
á sögum, væru ekki til og mætti
nefna i þvi sambandi lestur Einar
ól. Sveinssonar á Njálu. Þá hefði
ekki mikið áf sögulestri Helga
Hjörvars verið tekið upp, þvi
hann las oftast beint i hljóðvarpið,
og sama væri aðsegja um lestur
Stefans Jónssonar á Sögunni hans
Hjalta litla, sá lestur væri ekki til;
og svona mætti lengi telja. En
raddir þessara manna eru þó til.
Þá sagði Knútur að þegar gerð-
ar hafi verið hátiðardagskrar
hefðu verið grafnar upp upptökur
með röddum ýmsra frægra
manna og mætti þar nefna rödd
Árna Pálssonar prófessors, Kjar-
vals og Einars Kvarans. Þessar
upptökur eru til á plötum, sem
voru fyrsta upptökutækni út-
varpsins.
Það mun hafa verið 1936 til
1937, sem byrjað var að taka uppá
plötur hjá útvarpinu, og er
nokkuð af upptökum frá þeim
tima. Siðan kemur svo stálþráð-
urinn eftir 1940 og ekkert frá tima
hans er til. Þó eru til nokkrir
þræðir, en stálþráðurinn var
alltaf ólán.Upptökur voru slæmar
og tækin með þeim ósköpum gerð,
að ekki var hægt að nota þráð úr
einu tæki i annað og hljóðvarpið á
engin tæki til að spila þá þræði
sem til eru.
Það er svo ekki fyrr en sumarið
1950 að farið er að taka uppá
segulband og má segja.að það sé
alger eyða milli 1945 og 1950. Frá
þeim lima er ekkert til af þvi sem
flutt var I hljóðvarpið. Eins var
aldrei hugsað um að koma upp
raddasafni eftir að segulbandið
kom, þannig að ekkert slikt er til
hjá hljóðvarpinu. Hins vegar voru
sum erindi geymd ef þau þóttu
góð og það er það eina sem til er
frá árunum 1950 til 1960.
Eftir það var aðeins farið að
huga að þessu, en þó hvergi nærri
nógu vel til að hægt væri að kalla
það raddasafn. Eins var það, að
fyrstu árin sem segulbandið var
notað, var bandið notað aftur og
aftur, þannig að tekið var ofani
það sem fyrir var á bandinu.
Þetta hefur minnkað mikið
seinni tið. En þótt meira sé nú
geyml af segulböndum en áður,
þá er alls ekki hægt að tala um
raddasafn og enn er fyrst og
fremst litið á hvort efnið er gott
eða ekki þegar ákvörðun er tekin
um að geyma bönd. Þó er reynt ef
það er kunnur maður sem les upp
að geyma segulbandið og eins ef
rithöfundar eða skáld lesa verk
sin i hljóðvarpið.
Að lokum má einnig geta um
þann leiða misskilning sem rikti
hjá hljóðvarpinu. Ef maður I
talaði oft i hljóðvarpið var
gjarnan sagt ,,Þetta er allt i lagi
hann er alltaf hér hvort sem er,
það þarf ekkert að geyma rödd
hans.” Svo féll maðurinn kannski
frá og ekkert var til. Þessa eru j
dæmi.
En nú er sem sagt verið að I
vinna að þvi að koma þessu i lag
og ef til vill verður það til þess að
upp verður komið raddasafni hjá j
hljóðvarpinu.
S.dór