Þjóðviljinn - 22.11.1975, Blaðsíða 7

Laugardagur 22. nóvember 1975. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
ÓTTAR PROPPÉ:
KONUR
ERU
MENN
Ekki má einangra málefni
kvenna frá öörum þáttum
mannlegs samfélags
Skammt er um liöið siðan
flcstar knnur á islandi tóku
sór fri frá vinnu einn dag til að
minna á, að það munar um
kvenfólk og þess vegna beri
þvi sami réttur og sömu laun
og karlar hafa. Gifurlegur
fjöldi kvenna, jafnt af háum
stigum sem lágum, kom sam-
an á funduin þar sem rætt var
um stöðu kvcnna. í framhaldi
af þeim umræðum kem ég hér
ineð á framfæri eftirfarandi
hugleiðingum minum um þá
þætti samfclagsins er mcstu
ráða um félagslcga stöðu
manna, bæðikarla og kvenna.
fcg vil taka það fram að
þessir púnktar cru ekki festir
á blað vegna þess að þeir séu
svo frumlegir — alll, sem hér
ernefnt, hcfur verið margsagt
áður — heldur vegna þess að
konur hafa óskað eftir um-
ræðu og ég hcld að nauð-
synlegt sé að scm flestir skoði
málin frá þeim sjónarhóli sem
hér er lýst.
Konur gegn körlum
I umræðum manna á meðal hef
ig þóst verða var við þá skoðun,
ið islendingar og reyndar allt
mannkynið skiptist i tvær önd-
verðar fylkingar. Annars vegar
standi allir karlmenn sameinaðir
við að kúga kvenfólk, en hins veg-
ar séu allir kvenmenn, jafnt
pökkunarstúlkur i frystihúsum
sem reykviskar heildsalafrúr, ió-
rofa fylkingu sem ákveðin er i að
varpa af sér oki kúgaranna.
Ég tel þessa skoðun bæði ranga
og hættulega. Sérstaklega er hún
hættuleg allri réttindabaráttu
kvenna. Og það er vissulega illa
farið, ef vopn kvenréttindafólks
slævast, þvi að þá dregst sigurinn
•á langinn.
Litlar tekjur kvenna
Á undanförnum árum hefur svo
oft verið bent á dæmi um kúgun
kvenna, að ekki ætti að vera þörf
á að gera það hér. Ég geng út frá
þvi sem gefnu að allir hugsandi
menn viðurkenni að féiagsleg
staða konunnar sé önnur og lakari
en staða karla. Samfélagið mark-
ar heimavinnandi konum mjög
þröngan bás og þær konur, sem
selja vinnusina á frjálsum mark-
aði, eru sjaldnast taldar jafngild-
ar körlum.
Það er tiltölulega stutt siðan
sérstakur kauptaxti fyrir kven-
menn var lagður fyrir róða og
samþykkt var að konur og karlar
skyldu hafa sama kaup fyrir
sömu vinnu. En þvi fer þó viðs
fjarri að meðaltekjur karla og
kvenna séu þær sömu. Lang-
stærstur hluti kvenna vinnur lág-
launastörf og þeim gengur mun
verr en körlum að „vinna sig
upp”. Bent hefur verið á konur i
frystihúsum sem vinna sömu
störf og karlar, en fá samt lægri
laun en þeir.
Þekktasta dæmið um slika mis-
munun er þó liklega launakjör
skrifstofufólks. Miðað við kven-
fólk gengur karlmönnum ótrú-
lega vel að hækka i tign, verða
fulltrúar eða skrifstofustjórar og
lenda i tiltölulega háum launa-
flokki. Það flökrar tæpast að
þeim að ráða sig i lægstlaunuðu
stöðurnar og þvi eru þær nær ein-
göngu skipaðar kvenfólki.
,,Nauðsyn” en
ekki fúlmennska
Margir virðast álita að þessi
mismunun stafi af einberum
skepnuskap karlmanna og tala
jafnvel um fúlmennsku þeirra at-
vinnurekenda sem auglýsa eftir
mönnum eða jafnvel karlmönn-
um.Hér er um grundvallarmis-
skilning að ræða, og ef hann er
ekki leiðréttur, er hætta á að bar-
áttan fyrir jafnrétti kynjanna
lendi á villigötum.
Þessi misskilningur stafar af
þvi, að menn halda að fyrirtæki
séu fyrst og fremst rekin til að
veita fólki atvinnu. Ef svo væri,
mætti vissulega telja það illa gert
af eigendum þeirra að vilja siður
veita konum vinnu en körlum. En
islensk fyrirtæki eru ekki frekar
en fyrirtæki i öðrum hlutum hins
kapitaliska heims rekin til þess
að veita fólki vinnu, heldur til
þess að skila arði. Atvinnurek-
endur kaupa vinnuafl til þess að
græða.
Ef atvinnurekandi þy kist græða
meira á þvi að kaupa vinnuafl af
karlmanni heldur en af kven-
manni, hefur hann fyllsta rétt til
að neita konum um vinnu sam-
kvæmt þeim siðalögmálum sem
almennt gilda i viðskiptalifinu.
Þess er ekki krafist, að atvinnu-
rekendur deili gróðanum með al-
menningi — þeim er þvert á móti
oft sleppt við allar skattgreiðslur.
Það þjóðfélag, sem telur að fyrir-
tæki séu þvi aðeins vel rekin að
þau skili arði, getur ekki heimtað
að forráðamenn þeirra ráði konur
i þau störf sem þeir telja að skili
meiri gróða séu þau skipuð karl-
mönnum. Annaðhvort er há-
marksgróðinn leiðarljósið eða
ekki.
Aftur á móti mætti reyna að
sýna fram á að fyrirtæki græði
jafnmikið á vinnuafli kvenna og
karla. En ég held að aldrei verði
unnt að sannfæra atvinnurekend-
ur um það, einfaldlega vegna
þess að það er rangt, að minnsta
kosti hvað við kemur svokölluð-
um „ábyrgðarstöðum”.
Liffræðilegt
hlutverk kvenna
Margir atvinnurekendur segja
sem svo: „Kvenmenn eru ekki
siðurduglegir, iðnir ogsamvisku-
samir en karlmenn. i mörgum til-
fellum eru konur betra vinnuafl
en karlar. En þvi miður er aldrei
á þær að treysta. Við ráðum ef til
vill stúlku sem er fyrirmyndar-
starfskraftur. Hún hækkar i tign
og fyrirtækið leggur ef til vill
fram umtalsverða fjármuni til að
mennta hana svo að hún geti orðið
yfirmaður. En hvað gerist svo?
HUn hittir einhvern strák, verður
ólétt, giftir sig og hættir að vinna.
Nei, þá viljum við heldur karl-
mann sem við getum reiknað með
að hafa i' mörg ár.”
Það er ekki unnt að neita þvi að
atvinnurekendur hafa nokkuð til
sins máls. Að visu er það ekki ó-
umbreytanlegt lögmál, að kona
sem eignast barn verði að segja
upp starfi sinu. Börnum er oft
komið i gæslu og þess eru dæmi
að feður gæti bús og barna á
meðan mæðurnar afla heimilinu
tekna. En þó að nóg væri af
barnaheimilum og þó að flestum
feðrum þætti sjálfsagt að taka að
sér húsmóðurhlutverkið til jafns
við konur, er viðbúið að margir
atvinnurekendur tækju samt
karla fram yfir konur. Þeir
geta með rétti bent á að konur
krefjast þriggja mánaða fæðing-
arorlofs og að margir kvenmenn
eru veikir i hvert sinn sem þeir
hafa á klæðum.
1 Þjóðviljanum 24. október sl.
mátti lesa viðtal við verkstjóra i
Hampiðjunni. Verkstjóri þessi
virðist hafa yfir mörgum konum
að segja og er ómyrkur i máli um
þær. Hann segir meðal annars við
blaðamann: „Annars geturðu tal-
að við mér eldri verkstjóra hérna
i Hampiðjunni og spurt þá um álit
þeirra á kvenþjóðinni sem vinnu-
krafti. Þeir eru nú ekkert yfir sig
hrifnir held ég. Kvarta undan
slæmum mætingum, „mánaðar-
frium” og öðru þess háttar.”
Hver sá sem hefur einhvern
minnsta snefil af réttlætiskennd
sér að það er svivirða, að láta
konur gjalda þess, að náttúran
hefur treyst þeim fyrir mun
veigameira hlutverki en körlum.
Niu mánaða meðgöngutimi er
vissulega þyngri raun en það
stutta andartak getnaðarins, þeg-
ar karlmaðurinn er viðhaldi
mannkynsins ómissandi. Og lik-
lega eru allir atvinnurekendur
þvi sammála að mæður séu
mannkyninu lifsnauðsynlegar.
En fyrirtæki eru ekki rekin til
þess að viðhalda mannkyninu. Og
lifsnauðsynjar mannkynsins
skipta ráðamenn þeirra ekki
máli, nema að unnt sé að græða á
þeim.
Ilæturnar
liggja djúpt
Ef til vill ályktaf nú einhver
sem svo, að i rauninni sé ekkert
unnt að gera til að auka rétt
kvenna, þvi að um ófyrirsjáan-
lega framtið hljóti það að verða
konurnar sem ganga með og fæða
börnin. Þvi fer þó fjarri að hér sé
lagt til að baráttan fyrir jafnrétti
kynjanna sé lögð á hilluna. Aftur
á móti er á það bent, að tilgangs-
laust er að rexa i atvinnurekend-
um og skamma þá fyrir skepnu-
skapigarðkvenna.Enhvað er þá
unnt að gera?
t raun og veru liggur svarið við
þessari spurningu i augum uppi.
Rikjandi hagkerfi krefst þess að
atvinnutækin skili arði. Eigendur
þeirra stefna að hámarksgróða,
ekki vegna þess að þeir sóu ill-
menni, heldur af þvi að þeir eru
neyddir til þess. Ef gróðasjónar-
miðið á ekki að vera eina leiðar-
ljósið, verður auðsjáanlega að
gerbreyta hagkerfinu.
t framhaldi af þessari niður-
stöðu er rétt að rifja upp nokkrar
grund vallarhugmy ndir um
mannlegt samfélag: Undirstaða
samfélagsins er vinnan. Þess
vegna er framleiðsla og viðskipti
grundvöllur sérhvers þjóðfélags-
kerfis. Skipting framleiðslunnar
og sú félagslega stéttaskipting,
sem af henni leiðir, er undir þvi
komin hvað framleitt er og
hvernig framleiðslunni og við-
skiptum með framleiðsluvörurn-
ar er háttað.
„Samkvæmt þessari skoðun er
frumorsaka allra þjóðfélagslegra
breytinga og byltinga á
stjórnmálasviðinu að leita i
breytingum á framleiðslu-og við-
skiptaháttum, en ekki i huga
mannsins né i auknum skilningi
hans á ævarandi sanninduni og
réttlæti. Orsakanna er ekki að
leita innan heimspekinnar, held-
ur i efnahagsaðstæðum hvers
timabils. Skilningur sá, sem
vaknað hefur á þvi að rikjandi
þjóðskipulag sé óréttlátt og ó-
skynsamiegt, að þar hafi skyn-
semin breyst i vitleysu og vel-
gerðir i plágu, er einungis eitt
merki þess, að i kyrrþey hafi átt
sér stað breytingar á viðskipta-
og framleiðsluháttum, og þessar
breytingar séu þess eðlis, að þjóð-
skipulagið, sem miðað var við
efnahagsaðstæður fyrri tima, sé
ekki lengur við hæfi. En i þessu
felst jafnframt, að möguleikar til
að binda endi á það ófremdar-
ástand, sem lýðum er ljóst, eru
einungis tengdir þeim breyting-
um, sem orðið hafa á framleiðslu-
afstæðunum, og þeir möguleikar
hljóta að vera til staðar að meira
eða minna leyti. Þetta eru ekki
möguleikar, sem maður finnur
upp af eigin hyggju viti, heldur
uppgötvar maður þá við að ihuga
þær efnislegu staðreyndir, sem
tiltækar eru um framleiðsl-
una.'M)
Að sjá skóginn
fyrir trjánum
Nú gætu menn haldið að hér sé
boðuð sú kenning að ekki þýði að
reka áróður fyrir breytingum, að
þeir sem misrétti eru beiltir verði
að biða þjóðfélagsbyltingarinnar
þægirog rólegir. En þvi fer fjarri.
Skoðanaskipti og umræður geta
vissulega orðið hvati til breyt-
inga. Umræðurnar sjálfar eru að
visu ekki beinar orsakir félags-
legra breytinga, en þær eru nauð-
synlegar til að leysa úr læðingi þá
krafta sem mestu ráða um þróun
samfélagsins.
Frumorsakir breytinga á þjóð-
skipulagi eru þær breytingar sem
orðið hafa og verða stöðugt á
framleiðsluafstæðunum og skapa
spennu i grunni samfélagsins. Sú
spenna þarf ekki endilega að hafa
i för með sér nýtt þjóðskipulag
sem er heppilegra en hið gamla.
Hún getur allt eins orsakaö
sprengingu sem leiðir til algers
hruns. Þvi ernauðsynlegt að til sé
eitthvert félagslegt afl sem leitt
getur breytinguna að farsælli
niðurstöðu. En umræður og at-
huganir á samfélaginu eru for-
sendur þess að slikt afl verði til.
En umræður geta ekki haft i för
með sér annað en máttlaust káf,
ef þeir sem umræðunum stýra,
þeir sem reka áróður fyrir nýrri
samfélagsskipan, gera sér ekki
rétta mynd af rikjandi ástandi og
sjá hlutina i sögulegu samhengi.
Þeir verða að skilja að tilveran er
öll á hreyfingu, að i henni rikir
spenna sem knýr fram sifelldar
breytingar. Ekki er unnt að lýsa
henni með þvi að fjalla aðeins um
nokkra þætti hennar án samheng-
is við heildina eða að láta h já liða
að athuga hverjar orsakir og af-
leiðingar þeirra eru.
Það ætti þvi að vera ljóst. að
ekki fæst rétt mynd af samfélagi
manna með þvi að einblina á það.
að skipta má öllu mannkyni i tvo
hópa eftir gerð kynfæra. Að visu
er þetta ómótmælanleg stað-
reynd, en það er ekki visl að hún
óttar Proppé
skipti rniklu fyri’ beildarþróun-
ina. Athugun á fortið og nútið
sýnir að atvinnuskipanin, félags-
leg afstaða manna til framleiðsl-
unnar og framleiðslutækjanna,
veldur mestri spennu i samfélag-
inu. Aðrir þjóðfélagsþættir eru að
meira eða minna leyti háðir
henni. Þess vegna þarf að athuga
afstöðu fólks almennt, en ekki
eingöngu karla eða eingöngu
kvenna, til framleiðslutækjanra.
Kona, sem selur vinnuafl sitt af
þvi að hún á sjálf engin fram-
leiðslutæki, hlýtur að eiga sam-
stöðu með þeim karlmönnum sem
draga fram lifið á sama hátt. Satt
að segja getur bandalag hennar
og iðnrekandafrúarinnar litlu
góðu komið til leiðar.
Varalið iðnaðarins
Sumir virðast halda að konur
og karlar eigi litla samleið i dag-
legri kjarabaráttu. t þessu sam-
bandi er stundum bent á, að kon-
ur i fiskiðnaði eru eins konar
varalið sem kallað er út. þegar
nóg er að gera og bjarga þarf
verðmætum frystihúseigenda frá
skemmdum, en er svo rekið heim
þess á milli. Vist er það stað-
reynd. að eigendur frystihúsa
segja yfirleitt upp hlutfallslega
fleiri konum en körlum. þegar þá
vantarhráefni.Enkonur eru ekki
i „varaliðinu” vegna kvenlegra
eiginleika sinna. Karlar hafa oft
fengið að gegna þar þjónustu.
Á siðustu öld var þaö býsna al-
gengt. að enskar mæður og börn
þeirra ynnu i verksmiðjum. en
feðurnir væru atvinnulausir. Hér
kom ekki til nein sérviska at-
vinnurekenda, heldur einfaldlega
sú staðreynd, að vinnuafl kvenna
ogbarna varselt á lægra verði en
vinnuafl karlmanna, og atvinnu-
rekendur kaupa vinnuafl alltaf
lægsta verði.
Hvers vegna
lægri laun?
En hvers vegna hafa atvinnu-
rekendur komist upp með að
greiða minna fyrir vinnuafl
kvenna en vinnuafl karla? Ef til
vill vegna þessað konur hafa ekki
verið nógu skeleggar i launabar-
áttunni og ekki hefur tekist að
tengja allt verkafólk, bæði konur
og karla, nógu sterkum böndum.
Stór hluti kvenna hefur litið á
launaða vinnu sem einhvers-
konar aukagetu og heimilisstörfin
hafa aftrað þeim frá virkri þátt-
töku i stéttabaráttunni.
Það er að visu furðulegt að is-
lenskar alþýðukonur skuli lita á
störf utan heimilisins sem auka-
getu. Formæður þeirra hafa
mann fram af manni þurft að
selja vinnu sina. ýmist sem
vinnukonurá sveitaheimilum eða
verkakonur við fiskvinnu. og enn
er ekki unnt að framfleyta heimili
með tekium eins einstaklings og
þvi þurfa bæði feður og mæður
i alþýðustétt að vinna fullan
vinnudag utan heimilisins.
En þessi skoðun islenskra
alþýðumanna og kve.nna á
eflaust að nokkru rætur i
þeirri einföldu staðreynd, að
rikjandi stétt þjóðfélagsins
þröngvar skoðunum sinurn a sið-
ferði. heimilisvenjum, stöðu
kvenna o.s.frv. upp á allt þjóðfé-
lagið. 1 borgarlegu þjóðfélagi er
mönnum innrætt sú skoðun. að
fyrirmyndarkonan sé hin borg-
aralega frú sem býr manni sinum
gott heimili, meðan hann atast i
bissnesnum. sem hún. hamingj-
unni sé lof, hefur ekki hundsvit á.
, Framhald á bls. 14