Þjóðviljinn - 17.12.1983, Blaðsíða 14

14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 17.—18. desember 1983
Helgin 17.-18. desember 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
KELGARVIÐTAUÐ
Eimreiðarhópurinn stefndi aldrei
að valdatöku í Sjálfstæðisflokknum
Miklar breytingar hafa orðiö á starf-
semi og framkomu forráðamanna
Vinnuveitendasambands íslands, alla
vega útá við, hin síðari ár og má segja
að sú breyting hafi átt sér stað, þegar
Þorsteinn Pálsson, nú formaður Sjálf-
stæðisflokksins, tók þar við fram-
kvæmdastjórn. Þorsteinn létaf störfum
hjá VSÍ, þegar hann fór í framboð í
vetur er leið, en hann er einn úr hópi
hinna svo kölluðu frjálshyggjumanna í
Sjálfstæðisflokknum og við starfi hans
hjá VSÍ tók annar frjálshyggjumaður,
Magnús Gunnarsson. Mörgum þykir
sem sjónarmið frjálshyggjumanna hafi
komið nokkuð skýrt fram hjá Magnúsi í
haust, þegar rætt hefur verið um með
hvaða hætti mætti bæta kjörhinna
lægst launuðu í þjófélaginu. Hann hef-
ur haldið á lofti þeirri kenningu að
launafólk eigi að selja ýmis þau félags-
legu réttindi sem það hefur áunnið á
liðnum áratugum og setja beri þetta í
launaumslögin. Að sjálfu leiðir að
samtök launafólks hafa tekið þessari
hugmynd illa. Þjóðviljinn óskaði eftir
viðtali við Magnús um þessi mál og
fleira, því að þótt ýmisr hafi haft svipað-
ar skoðanir á þessum málum og Magn-
ús, undanfarin ár, þá hafa menn ekki
haldið kenningunni fram opinberlega
áður svo ég muni til og ýmsum þótti
sem Magnús hugsaði uppháttfyhr
stóran hóp atvinnurekenda, þegar
hann kom með kenninguna fram.
Magnús var þegar til í viðtalið, sem hér
fer á eftir og að gömlum og góðum
íslenskum sið var fyrst spurt hver mað-
urinn væri.
Texti S.dór.
Vesturbæingur
í húð og hár
Ég er fæddur hér í Reykjavík. Foreldrar
mínir, Gunnar Magnússon skipstjóri og
Kristín Valdimarsdóttir. Ég ólst upp á
Öldugötunni og er því Vesturbæingur í húð
og hár. Nú, ég fór hina klassísku mennta-
braut í barna og gagnfræðaskóla, lauk svo
stúdentsprófi úr Verslunarskólanum og fór
svo í Háskólann og lauk þaðan viðskipta-
fræðiprófi.
Það er í Háskólanum, sem þú ferð að hafa
afskipti af pólitfk. Þú tókst þátt í starfsemi
Vöku ekki satt?
Jú, það er rétt. Ég tók virkan þátt í fé-
lagsstarfsemi í skólanum, var m.a. ritstjóri
Stúdentablaðsins 1968, var formaður félags
viðskiptafræðinema og ég var líka formað-
ur Stúdentafélags Háskólans, sem segja má
að hafi verið á þessum árum, aðal félagið í
pólitísku starfi innan Háskólans.
Var það þarna sem hinn svo nefndi
Eimreiðarhópur varð til, þið voruð saman í
skólanum, Þorsteinn Pálsson, Davíð Odds-
son og fleiri sem að þeim hópi stóðu?
Ef til vill má segja að hópurinn hafi orðið
þarna til, en það er þó ekki fyrr en við
tókum við útgáfu Eimreiðarinnar, sem hinn
svonefndi Eimreiðarhópur verður virkur.
Þetta var á árunum 1972 til 1976, en við
gáfum blaðið út þennan tíma.
Hvernig kom það til að þið fóruð að gefa
blaðið út?
Ég hafði lengi haft áhuga á því að gefið
yrði út tímarit um listir, menningarmál og
stjórnmál, sem fjallaði um þessi viðfangs-
efni út frá frjálslyndum sjónarmiðum. Ég
hafði rætt þetta við ýmsa aðila en svo var
það, að til stóð að leggja niður útgáfu Eim-
reiðarinnar og ég greip þá tækifærið og
samdi við útgáfuaðila um að halda útgáf-
unni áfram undir minni ritstjórn. Ég held að
ég hafi lýst markmiðunum með útgáfunni í
fyrsta leiðaranum, þar sem ég lagði út af
hluta úr viðtali við Jónas Haralz, þar sem
var í texta „Kjölfesta frjálshyggjunnar er
trúin á manninn“.
Nú vekur það nokkra athygli að þcim sem
í Eimreiðarhópnum voru hefur vegnað
býsna vel í pólitík, Davíð borgarstjóri, Þor-
steinn formaður Sjálfstæðisflokksins
o.s.frv. Var það markmið ykkar í upphafi
að styðja hver annan á því sviði?
Nei, alls ekki, það er bara Þjóðvilja-
útfærslan á þessu. Við vorum allir áhuga-
menn um þessi málefni og höfðum starfað
mikið saman á félagsmálasviðinu og töldum
að hefja þyrfti vissa hugmyndafræðilega
umræðu um þessi mál.
Telurðu það hreina tilviljun hvað ykkur
hefur vegnað vel í pólitíkinni?
Það held ég að sé augljóst mál. Þarna
koma saman menn með áhuga á félags- og
stjórnmálum, sem síðan hafa haldið áfram
að vera virkir á þeim vettvangi. Ég held að
velgengni manna úr Eimreiðarhópnum í
pólitík eigi ekki rætur sínar að rekja til
hópsins, heldur fremur til þess að þær hug-
myndir, sem þeir setja fram eiga mikinn
hljómgrunn.
Þið hafið haldið býsna vel saman og hittist
reglulega?
Það er rétt, en ég lít á það sem hvern
annan vinahóp sem heldur saman, eins og
svo margir aðrir hópar, menn sem verið
hafa saman í skóla, íþróttafélagi eða öðru
svipuðu. Á skólaárunum tengjast menn oft
vináttuböndum sem slitna ekki þegar skóla
lýkur.
Þú hafnar því að þið hafið stefnt að því að
ná völdum í Sjáifstæðisflokknum sem hóp-
ur?
Já, ég geri það alfarið.
Samvinnuformið hefur
margt til síns ágætis
Áður en við hverfum frá þessu tali, þá
langar mig að minnast á forsetakosningarn-
ar 1968. Það vakti nokkra athygli að þið, að
minnsta kosti þú og Þorsteinn Pálsson,
studduð Kristján Eldjárn, en ekki Sjálf-
stæðismannínn Gunnar Thoroddsen.
Þetta er rétt, við Þorsteinn studdum
Kristján Eldjárn. Ég get í þessu sambandi
aðeins talað fyrir sjálfan mig. Ég taldi þarna
vera tvo hæfa menn í framboði og ýmissa
hluta vegna taldi ég Kristján æskilegri for-
seta og því studdi ég hann.
Þarna hefur þá engin pólitík ráðið ferð-
inni?
Nei, alls ekki.
Af ýmsu sem þú hefur starfað hin síðari
ár muntu vera þekktastur sem forstjóri
Arnarflugs h.f. Þegar þú svo hættir þar
gerðistu aðstoðarforstjóri Olíufélagsins. Nú
eru bæði þessi fyrirtæki tengd samvinnu-
hreyfingunni, stríddi það ekki gegn þinni
frjálshyggjuskoðun að vinna fyrir sam-
vinnuhreyfinguna?
Arnarflug var að vísu að hluta til eign SÍS
í ákveðinn tíma, en síðan keyptu Flugleiðir
af þeim. Olíufélagið er hlutafélag, sem aft-
ur á móti að stórum hluta eign SIS. En það
má ekki gleyma því að það eru stórir út-
gerðaraðilar einnig hluthafar í Olíufé-
laginu. Ég hef hinsvegar alltaf litið á sam-
vinnufélagsformið sem hluta af þeim
félagaformum, sem menn geta valið um til
þess að mynda sín fyrirtæki. Ég tel það geta
átt sinn hluta í íslensku þjóðlífi eins og
önnur félaga form. Það er hinsvegar spurn-
ingin um það hvort menn geta keppt á
jafnréttisgrundvelli og að það sama gangi
yfir alla. Það stríddi því ekki gegn minni
pólitísku sannfæringu að vinna hjá hlutafé-
lagi sem hafði samvinnuhreyfinguna sem
hluthafa.
Eina lausnin eins og er
Ef við snúum okkur að deginum í dag, þú
hefur sett fram hugmyndir sem vakið hafa
athygli og deilur, um að setja félagsleg fríð-
indi launafólks í launaumslögin?
Já, ég hef sett fram ákveðnar hugmyndir í
þessum efnum, en mér hefur þótt sem
margir mistúlkuðu það sem ég hef sagt. Það
er alls ekki rétt að með þeim viljum við
svipta fólk orlofi, veikindadögum og ýms-
um tryggingum. Það sem hér er um að ræða
er millifærsla úr félagsmálapakka inní
launaumslagið. Það sem fyrst og fremst
vakir fyrir okkur er að benda á að hér er um
býsna mikil fríðindi að ræða sem fólk gæti
fengið í umslögin sín. Þetta höfum við gert
vegna þess að við teljum ástandið í þjóðfé-
laginu þannig að útilokað sé að hækka laun
nema að það auki verðbólguna á nýjan leik
eða auki atvinnuleysið. Síðan er hinn
hlutinn af þessum hugmyndum að taka
þann eina miljarð króna sem ríkissjóður
ætlar að nota í niðurgreiðslur á landbúnað-
arafurðir árið 1984. Okkar hugmynd er sú
að þetta fé verði notað til að bæta kjör
þeirra sem verst eru staddir og þurfa mest á
úrbótum að halda. Ég held að fjöldinn í
landinu sé tilbúinn að greiða það verð sem
þessi tilfærsla hefði í för með sér til þess að
ná efnahagslegu jafnvægi í landinu í ljósi
Magnús, annar f.v. sem forstjóri Arnarflugs tekur ásamt flugáhöfn á móti nýrri Boeing-
þotu félagsins.
Ljósm. eik.
Rætt við Magnús
Gunnarsson
framkvæmdastjóra
Vinnuveitenda-
sambandsins
þess að samningar undanfarinna ára hafa
nær sjálfkrafa leitt til gengisfellinga sem
gera kjarasamninga að engu á svipstundu.
Miljarðurinn sem fer í niðurgreiðslur er
auðskilið mál, en við hvað áttu þegar þú
talar um félagsleg fríðindi í launaumslögin?
Okkar hugmyndir eru þær að sá hluti
orlofs, sem settur var á með lögum í fyrra
verði greiddur út í launum og orlof styttist
þá sem því nemur. í öðru lagi erum við
tilbúnir til að kaupa ákveðna frídaga í miðri
viku, svo sem uppstigningardag, sumardag-
inn fyrsta, svo dæmi séu nefnd. Þessir frí-
dagar hafa mjög truflandi áhrif á fram-
leiðslu í landinu og við stingum uppá því að
þeir verði unnir og greiðslur auknar fyrir
þá. í þriðja lagi erum við að tala um að
breyta greiðslum fyrir veikindaforföll,
þannig að í staðinn fyrir að fólk fái stað-
gengisregluna, sem þýðir að greidd er eftir-
og næturvinna og bónus í veikinum, þá
væru 5 fyrstu dagarnir greiddir á dagvinnu-
launum. Greiðslunni sem umfram væri yrði
þá dreift á allt árið. í fjórða lagi höfum við
lagt til að það sem greitt er í sjúkrasjóð og
orlofsheimilasjóð fari í launagreiðslur.
Vissulega hefur verkalýðshreyfingin notað
fé sem farið hefur í orlofsheimilasjóð til að
byggja upp glæsileg orlofsheimili öllum til
ánægju og prýði. En þegar svona árar eins
og nú, þá spyr maður hvort ekki sé rétt að
nema staðar í orlofsheimilabyggingum og
láta fólkið fá þessa peninga í laun, í það
minnsta á meðan þrengir að.
En segjum nú svo Magnús að á þessar
hugmyndir ykkar yrði fallist, hvaða trygg-
ingu gæti VSÍ sett fyrir því að ríkisstjórnin
sem skar niður öll laun sl. vor með einu
pennastriki, geri það ekki aftur á næsta ári
og þar með væru þessi félagslegu réttindi
farin í eitt skipti fyrir öll?
Ja, auðvitað getur VSÍ ekki sett neinar
tryggingar fyrir gerðum ríkisstjórnar, hver
sem hún er. Hitt er annað að við höfum
boðið þessa samninga til tveggja ára og það
mætti hugsa sér að þessi félagslegu réttindi
tækju þá sjálfkrafa aftur gildi ef aðstæður í
þjóðfélaginu leyfðu það. Einnig tel ég að
eftir því sem ASÍ og VSÍ kæmust að raun-
hæfari kjarasamningum, sem báðir aðilar
væru sammála um, þá hygg ég að æði erfitt
yrði fyrir hvaða ríkisstjórn sem væri að
skipta sér af þeim svo lengi sem þeir féllu
innan ákveðins ramma.
Aldrei aðstaða
til launahækkunar
Þú talar þarna um ákveðinn ramma sem
ekki má fara út fyrir, þar sem ástandið um
þessar mundir sé svo bágborið að ekkert
svigrúm sé til kauphækkana. Svo langt sem
ég man eftir kjarasamningum hafa atvinnu-
rekendur alltaf sagt að ekkert svigrúm væri
til kauphækkana. Nú er borið við aflaleysi,
en þegar afli var meiri en dæmi eru til um
áður í okkar sögu, 1980 og 1981 var þetta
líka sagt; er þessi plata ekki farin að virka
eins og-sagan „Úlfur úlfur“? Vegna þess að á
síðustu 30 til 40 árum eða frá stríðslokum,
hafa útgerðarmenn, frystihúseigendur,
verslunareigendur og fleiri byggt allt sitt
uppúr því að vera í fornaldarstöðu uppí það
glæsilegasta sem þekkist á sínu sviði, samt
var aldrei svigrúm til launahækkana.
Það má vel vera að á stundum hafi það
verið umdeilanlegt hvernig staðan var og ég
treysti mér ekki til að leggja mat á það
hvenær menn sögðu „Úlfur úlfur" og hve-
nær ekki. Hinsvegar verðum við að horfast í
augu við staðreyndir dagsins í dag, það er
það sem snýr að okkar nú. Þjóðin er nú með
meiri skuldabagga en við nokkru sinni fyrr
höfum horfst í augu við og er kominn langt
fram yfir það sem eðlilegt má telja fyrir litla
þjóð eins og okkur. Sú velmegum sem við
búum við hefur skapast vegna þess að við
höfum verið að auka verðmætasköpunina, í
sveiflum að vísu, allt frá stríðslokum til
1981. En þrátt fyrir mikla verðmætasköpun
1981 eyddum við langt umfram það sem við
öfluðum. Það er partur af velmeguninni og
því er hún að hluta til fölsk. Svo aftur á móti
núna, þegar verður mikill aflasamdráttur
má segja að skuldasöfnunin komi skýrar í
ljós. Staðan í dag er þannig að frá 1981
höfum við tapað árlega útflutningstekjum
sem nema 200 miljónum dollara, sem er
meira áfall en þjóðin hefur orðið fyrir í
langan tíma. Undanfarin ár hafa kröfurnar
alltaf verið á undan verðmætasköpuninni
og þessu var mætt með erlendri lántöku.
Þetta gekk meðan framleiðsla var aukin en
um leið og hún dregst saman og yfir okkur
kemur hagsveiflulægð sem á ekki sinn líkan
síðan 1951 eða 1952, þá hljóta allir að sjá að
ef við ætlum að búa okkur framtíð í þessu
landi, verður að takast á við þennan vanda.
Ef fólk ekki trúir því nú, að ekki sé svigrúm
til launahækkana, í ljósi spurningar þinnar
um „Úlfur úlfur“ þá tel ég það slitið úr
öllum tengslum við efnahagslegan raun-
veruleika þjóðarinnar þegar við horfum
uppá þennan hrikalega aflasamdrátt, sem
blasir við og þá spá sem fiskifræðingar hafa
lagt fram fyrir árið 1984.
VSÍ er ekki pólitískt
Nú hefur VSÍ, Morgunblaðið og Sjálf-
stæðisflokkurinn oft ásakað verkalýðs-
hreyfinguna fyrir að vera of pólitísk. Sú
breyting sem varð þegar Þorsteinn Pálsson
tók við VSÍ var mikil, og mörgum þótti VSÍ
verða pólitískara og beita sér meira en ella,
hyggst þú vinna sem framkvæmdastjóri VSI
í anda Þorsteins?
Ég er ekki sammála því að VSÍ sé flokks-
pólitískt afl. Ég hygg að sagan sýni það
þegar frá líður að undir stjórn Þorsteins
varð VSÍ ekki flokkspólitísk samtök. Þor-
steinn átti þann tíma sem hann var hér í
átökum og skoðanaágreiningi við menn úr
öllum stjórnmálaflokkum, og var oft
gagnrýndur harðlega fyrir að taka undir
ýmislegt sem síðasta ríkisstjórn hélt fram.
Það er enginn vafi á því, að þeir aðilar sem
standa að VSÍ ætla því ekki að vera flokks-
pólitískt afl. Sú stefna sem Þorsteinn fylgdi
var mörkuð í framkvæmdastjórn VSÍ og ég
á ekki von á því að það verði nein veruleg
stefnubreyting við framkvæmdastjóra-
skipti.
Nú hafið þið boðið launþegasamtökunum
uppá viðræður um endurreisn og uppbygg-
ingu atvinnulífsins, hvað vakir fyrir ykkur
með því?
Ég tel að við verðum að styrkja undir-
stöður atvinnulffsins, auka fjölbreytni þess
á öllum sviðum. Ég held að við íslendingar
höfum verið alltof lokaðir og einhæfir á
þessu sviði. Ég hef mikið hugsað um það og
rætt það við menn, hvar við getum hafið
nýja sókn. Mínar skoðanir í þeim efnum
mötast mjög af því að hafa eytt 6 árum
ævinnar í ferðalög útum allan heim, meðan
ég var framkvæmdastjóri Arnarflugs. Á
þeim tíma kom ég svo að segja í hvert ein-
asta heimshorn og hef séð og upplifað æði
margt á þessum ferðalögum. Og auðvitað
getur maður dregið ákveðinn lærdóm af
öllum saman. Það sem mér þykir einkenna
okkur íslendinga er hvað við erum óskap-
lega einangraðir og hve lítið við daglega
tökum tillit til aðstæðna og samkeppnis-
hæfni okkar gagnvart öðrum þjóðum. Við
höfum í áratugi talað um hvað atvinnu-
rekstur okkar sé einhæfur. En hvað höfum
við gert? Við sitjum uppi nú svo að segja
nákvæmlega eins og við vorum fyrir 35
árum síðan hvað fjölbreytni atvinnulífsins
varðar. Hér þarf fyrst og fremst að eiga sér
stað allsherjar hugarfars breyting. Það sem
er okkur lífsnauðsyn er að efla alla útflutn-
ingsstarfsemi og auka fjölbreytni þess sem
við flytjum út. Ef við lítum á þjóðfélag okk-
ar, þá er varla um að ræða nokkra stofnun í
öllu menntakerfinu sem kennir mönnum
útflutningsstarfsemi. Allt frá því að við urð-
um sjálfstæð þjóð hafa menn talað um
nauðsyn menntunar, búa eigi þannig í hag-
inn fyrir framtíðina að allir eigi kost á
menntun, það sé okkar besta fjárfesting.
Þetta er vissulega rétt, en við höfum bara
gleymt að spyrja okkur að því, til hvers á sú
menntun að vera? Við sitjum uppi nieð
mikla fjárfestingu í menntakerfinuen nýt-
um hana ekki nema að hluta. Ég held að
það verði að tengja menntakerfið meira at-
vinnuvegunum og því sem er að gerast þar
hverju sinni. Við sitjum uppi með mikinn
mannauð og ég geri mér grein fyrir því að
við höfum sem stendur ekki mikið af vöru-
tegundum til að flytja út, og þess vegna
eigum við að flytja út þekkingu okkar og
reynslu. Það er hægt að telja upp ótal dæmi
um hvernig við ættum að standa að þessu.
Mig langar í þessu sambandi líka að
benda á að hvað eftir annað höfum við hafið
framleiðni herferðir til að auka afköstin,
sem er í sjálfu sér þakkarvert og okkur hef-
ur tekist á vissan hátt vel upp í ýmsum
starfsgreinum. Hinsvegar hefur það viljað
gleymast að það þarf að selja framleiðsl-
una, sá þáttur vill oft gleymast, það vantar
alla sölustarfsemi. Ég tel það alrangt að
auka framleiðslu svo og svo mikið og at-
huga svo hvort hægt er að selj a í stað þess að
fara þveröfugt að. Fyrst að athuga hvað
hægt er að selja og hefja síðan framleiðslu.
Ef til vill er hér um að ræða afleiðingu þess
að við höfum lifað við all ströng höft á
gjaldeyrissviðinu, sem hefur valdið því að
þeir sem reynt hafa nýj ar leiðir í útflutningi,
hafa rekið sig á svo mikla fyrirstöðu víða, að
þeir hafa gefist upp og ástæða þessarar
fyrirstöðu tel ég vera innbyggða vantrú
ráðamanna hér á landi á getu einstakling-
anna til þess að skipta við aðrar þjóðir,
einhverskonar minnimáttarkennd. Inn-
flutningsverslun, sem er í sjálfu sér góðra
gjalda verð, hefur því laðað til sín unga
athafnamenn vegna þess hve miklu
auðveldara og opnara hefur verið að stunda
hana.
Ég tel að forsenda þess að við getum
unnið okkur útúr þeim vanda sem við erum
í um þessar mundir sé, að breikka undir-
stöðu atvinnuveganna og ég tel að mögu-
leikararnir liggi fyrst og fremst í fjöl-
breyttari útflutningi en nú er. Þar eigum við
ekki að vera að framleiða gallabuxur í sam-
keppni við Honkong eða Taiwan, heldur
eigum við að sérhæfa okkur í hlífðarfatnaði
og auglýsa að frá köldu landi komi besti
kuldafatnaðurinn svo dæmi sé tekið.
Sem sé skapa okkur sérstöðu og ég er
sannfærður um að þetta er hægt. Til þess að
okkur takist að skapa þá trú á framtíðina,
sem er megin forsenda aukinna fram-
kvæmda og framkvæmdaaðilja verður að
skapast stöðugleiki í efnahagslífinu. Við
verðum að rífa niður gamla fordóma og
læra að skilja að hagsmunir launþega og
vinnuveitenda fara í öllum meginatriðum
saman. Þessar viðræður sem hér eru hafnar
milli VSÍ og ASÍ eru fyrsta skrefið til þess
að skapa þetta andrúmsloft. Ég vona að
okkur beri gæfa til að þróa þær í þeim anda,
okkur öllum til hagsbóta. -S.dór.