Dagblaðið Vísir - DV - 10.07.2000, Blaðsíða 15
15
MÁNUDAGUR 10. JÚLÍ 2000
X>V_____________________________________________________________________________________________________________________Meiming
Umsjón: Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir
Myndlist
Um söfnunaráráttuna
Nú er bráöfalieg sýnlngin á verkum í eigu Péturs, sem sett hefur veriö upp í Geröarsafni, ekki al-
veg laus viö naumindi og meinlæti, en hún er langt í frá einhvers konar atlaga gegn málverkinu
og Ijóðrænu inntaki.
Nú er í tísku að efha til sýn-
inga á listaverkaeign is-
lenskra safnara; verk í eigu
Þorvalds Guðmundssonar
voru sýnd við mikla aðsókn í
Gerðarsafni í Kópavogi fyrir
skömmu, þar sem nú stendur
yfir sýning á safni Péturs Ara-
sonar. í bigerð er að sýna smá-
myndir í eigu Helga Þorgils í
Listasafni Reykjavikur og ef
að líkum lætur verða einka-
söfii stórtækra safnara á borð
við Sverri Sigurðsson, Gunnar
Dungal og Braga Guðlaugsson
sýnd innan tíðar.
Út af fyrir sig er þetta ágæt
tíska, svo fremi sem hún kem-
ur ekki í staðinn fyrir þá hug-
myndavinnu sem fer í að
byggja upp listsýningar frá
grunni og menn draga af þess-
um einkasöfnum réttar álykt-
anir. Þau opinbera okkur sér-
leg viðhorf hinna einstöku og
væntanlega upplýstu safnara
til myndlistarinnar á hverj-
um tíma. Hverju söfnuðu þeir
og af hvaða hvötum? Söfnun þeirra Þorvalds í
Síld og Fisk og Sverris Sigurðssonar var fram-
lenging af tengslum þeirra við tvo mikilhæfa
listamenn, Jóhannes Kjarval og Þorvald Skúla-
son, safn Helga Þorgils er hluti af alþjóðlegu sam-
skiptaneti ungra listamanna sem prómótera
hvem annan, en Gunnar Dungal kaupir væntan-
lega málaralist ungra listamanna vegna þess að
hún höfðar til fegurðarskyns hans.
Listaverkasöfnun þessara einstaklinga má svo
skoða í ljósi „söfhunarstefnu“ hinna opinberu
listasafna. Bæði samræmið og misræmið þama á
milli em merkileg rannsóknarefni fyrir menning-
ar- og listfræðinga. Til að mynda er fróölegt að
bera saman það sem sjálfmenntaður alþýðumað-
ur eins og Markús ívarsson jámsmiður keypti
inn af islenskum listaverkum af einskærri
ánægju á öðrum og þriðja áratugnum og það sem
hið opinbera Menntamálaráð festi kaup á á sama
tímabili. í því tilfelli er það dómur tímans, þ.e.
síðari tíma sérfræðinga, að skynbragð, smekkur
eða „árátta" (orð Péturs Arasonar) Markúsar hafi
verið marktækari, já beinlínis betri, en þeirra
menntamálaráðsmanna.
Rjóminn í myndlistinni?
Það verður fróðlegt að vita hvaða augum sér-
fræðingar framtíðar munu líta innkaup Péturs
Arasonar á listaverkum síðastliðna tvo áratugi,
í ljósi þess sem opinberu listasöfnin hafa viðað
að sér á tímabilinu. Hér er vitaskuld ekki verið
að tala um magn listaverka, þar hefur Pétur
ekki roð í opinbera geirann, heldur eitthvað
sem kalla mætti „samanlögð gæði þeirra" og
„næmi“ kaupenda fyrir því markverðasta sem
verið er að skapa á hveijum tíma.
Sjálfur hefur Pétur sérstöðu meðal þeirra ís-
lensku safnara sem hér hafa verið nefndir fyrir
það hversu meðvitað hann gengur til verks, og
ekki síst fyrir bjargfasta sannfæringu sína -
sem hann er óhræddur við að viðra opinberlega
- að það sem hann sé að kaupa sé rjóminn í
myndlistinni í dag. Allt annað, eða hér um bil
allt, sé húmbúkk. Þar með talin 98 % íslenskrar
myndlistar og megnið af því sem söfnin á land-
inu eru að festa sér. Gjaman með þeim viðauka
að þau hefðu betur verslað við Aðra hæð, sýn-
ingarsal hans á Laugavegi, meðan hann var við
lýði... Svona yfirlýsingar fara auðvitað misjafn-
lega i menn, enda skortir Pétur ekki andmæl-
endur sem líta á hann sem eins konar talibana
íslenskrar myndlistar, Bin Laden-týpu sem ekki
gúteri neina myndlist sem gerð er með pensli.
Nú er bráðfalleg sýningin á verkum i eigu
Péturs, sem sett hefur verið upp í Gerðarsafni,
ekki alveg laus við naum-
indi og meinlæti, en hún er
langt í frá einhvers konar
atlaga gegn málverkinu og
ljóðrænu inntaki. Hið mal-
eriska, í víðasta skilningi,
er að finna í verkum
margra uppáhaldslista-
manna hans, bæði nýex-
pressjónista á borð við
Helmut Federle, og hrein-
stefnumannanna Charltons
og Johnstons.
Og væri Pétri sérstaklega
í nöp við ljóðrænu væri
hann tæplega að leggja sig
eftir verkum Hreins Frið-
finnssonar, hvers póetísku
víddir eru meiri og marg-
slungnari en flestra ann-
arra listamanna. Innflutn-
ingur Péturs á verkum eftir
unga kynslóð breskra lista-
manna, Söru Lucas & Co,
bendir einnig til þess að
hann sé ekki við eina fjöl-
ina felldur i listneyslu
sinni.
Innbyrftis mlsræmi
Þetta „innbyrðis misræmi“, ef svo má kalla,
verður til þess að áhorfandinn leggst yfir viðtal
við Pétur sem finna má í fallegri sýningar-
skránni, í von um svör en fær litla úrlausn. Að
vísu fáum við upplýsingar um það hvar og
hvenær Pétur kynntist myndlistinni, en það er
fátt um „hvers vegna“ í þeirri umræðu. Nánast
það eina sem þar kemur fram um þankagang
hans og dýpstu tilfinningar gagnvart listinni er
að hann verður friðlaus þegar hann sér verk
sem hann langar í. Annars staðar má ráða af
orðum Péturs að persónuleg tengsl við lista-
mennina sjálfa, fyrir og eftir kaupin á verkum
þeirra, skiptu hann miklu máli. Og að höndla
„núið“ í listinni, um það er rætt á stöku stað í
viðtalinu, en hvorki „núið“ eða höndlun þess
eru brotin til mergjar fyrir lesandann.
Þama sýnist mér sökin liggja hjá viðmælend-
um Péturs, listamönnunum Kristjáni og Sigurði
Guðmundssyni, sem taka hlutverk sitt ekki
nema í meðallagi hátíðlega; á endanum leysist
viðtalið upp í innherjabrandara og hálfkæring.
Sem er miður því ástríðufullt samband Péturs
við samtímalistina er einstakt fyrirbæri á ís-
lenskum sjónmenntavettvangi.
Tónlist
Fornir söngvar
Eins og Jón Þórarinsson tónskáld benti á í Skálholti um helglna
eru til heimildir um tónlistariökun á íslandi, sérstaklega truar-
lega, alit frá upphafi hins kristna slöar.
Á upphafstónleikum hinnar árlegu tónlist-
arhátíðar i Skálholti síðastliðinn laugardag
voru frumfluttar útsetningar á söngvum úr
gömlum islenskum nótnahandritum. Útsetn-
ingamar voru eftir Hildigunni Rúnarsdótt-
ur, Mist Þorkelsdóttur og Elínu Gunnlaugs-
dóttu. Af óviðráðanlegum ástæðum kom
undirritaður of seint á tónleikana og náði
því ekki að heyra verk þeirrar fyrstnefndu.
Hér verður því aðeins fjallað um tónsmíð-
amar eftir Mist og Elínu.
Eftir þá fyrmefndu voru sálmamir „Föður
náðar yndis andi“ (Hallgrímur Pétursson) og
„Minn andi, Guð minn“ (höf. óþekktur). Sú
síðarnefnda hafði hins vegar útsett „Heilag-
ur, heilagur" (höf. óþekktur), „Jesús, vor
allra endurlausn" (höf. óþekktur) og „Sæti
Guð, minn sanni faðir“ (sr. Ámi Þorvarðar-
son). Útsetningar Elínar voru hófsamar sem
fór söngvunum afar vel, heildarhljómurinn
var tær og yfirvegaður og trúartilfinningin
einlæg. Hjá Mist voru vinnubrögðin marg-
brotnari og viðameiri, sem samanborið við
einfaldleika söngvanna jaðraði við tilgerð,
þó annars sé ekkert að því að taka lítið stef
og gera úr því flókið tónverk. Allir sálmam-
ir voru fallega sungnir af meðlimum söng-
hópsins Grímu og nokkrir strengjaleikarar
léku einnig prýðilega undir.
Nótur sem helg tákn
Umfang islenska tónlistararfsins kann að koma
mörgum á óvart, því lengi var talið að tónlistar-
iðkun á íslandi hafi verið lítil sem engin, þar til
Pétur Guðjónsson organisti hóf vakningarstarf
sitt um miðja nítjándu öld. En eins og Jón Þórar-
insson tónskáld benti á í Skálholti um helgina
eru til heimildir um tónlistariðkun á íslandi, sér-
staklega trúarlega, allt frá upphafi hins kristna
siðar. Minna er til um veraldlega tónlist, senni-
lega vegna þess að fyrr á tímum var litið á nótur
sem helg tákn og því þótti ekki viðeigandi að
skrifa niður eitthvert hversdagslegt poppgarg.
Um tónlistarflutning á tímum heiðninnar er hins
vegar lítið vitað, þó sannfærandi tilgáta um það
hvemig hann hljómaði hafi verið sett fram á tón-
leikum í Þjóðminjasafninu fyrir nokkrum
árum. Þá flutti tónlistarhópur að nafni
Sequentia fáein eddukvæði og gaf í fram-
haldi út geisladisk með sömu efnisskrá. Tón-
leikar Sequentia vom nokkuð umdeildir, því
elsta heimildin um tónlist í tengslum við
eddukvæðin er aðeins frá árinu 1780. Einnig
er til laglína við erindi úr Völuspá, en ekki
er vitað hversu gömul hún er, hugsanlega er
hún bara þjóðlag og ekki víst að hún tengist
á nokkurn hátt tónlistarhefö eddukvæðanna.
Aðalheimild Sequentia var rimnahefðin og
einnig var stuðst við norska þjóðlagahefð.
Starfinu ekki loklö
Elstu heimildir um tónlistariðkun í
kristnu helgihaldi á íslandi eru skinnblöð
frá elleftu öld og fjölmörg önnur handrit. Col-
legium Musicum, Samtök um tónlistarstarf í
Skálholti, hefur rannsakað þau undanfarin
flögur ár og var söngarfurinn kynntur á tón-
listarhátíðinni um helgina. Sagði Kári
Bjamason, formaður Collegium Musicum, að
nú þegar væri búið að fara í gegnum um
15.000 handrit og að í gagnagrunni samtak-
anna væm á þriðja þúsund færslur, bæði
frá kaþólskri og lúterskri tíð. Starfinu er þó
ekki lokið, því enn á eftir að rannsaka
tengsl tónlistararfsins við bókmenntimar, gera
myndskreytingum handritanna viðeigandi skil
og kanna hundruð íslenskra handrita sem leyn-
ast i ýmsum erlendum söfnum. Þrátt fyrir það er
mikið fagnaðarefni að islenski tónlistararfurinn
sé loksins orðinn aðgengilegur almenningi og má
þvi segja að tónlistarhátíðin í Skálholti hafi byrj-
að með glæsibrag.
Jónas Sen
Glenda Jackson
og illa
sviknir karlar
í nýútkomnu
hefti tímaritsins
Veru er meðal ann-
ars viðtal við
bresku þingkon-
una Glendu
Jackson sem heim-
sótti stofnfund
Samfylkingarinnar
í vor og hélt þar eftirminnilega
ræðu. Það er ritstýra Vem, Elísabet
Þorgeirsdóttir, sem ræðir við
Glendu um ævi hennar og er við-
talið hið skemmtilegasta. Eins og
mörgum er kunnugt var Glenda
Jackson fræg leikkona áður en hún
sneri sér að þingstörfum og fékk
meira að segja óskarsverðlaun oftar
en einu sinni.
Af öðru efni í Vem má nefna
greinar um karla á nýrri öld, en
þær fialla um svokallaða kreppu
karlmanna samfara kvennabaráttu.
Meöal annars er fiallað um bók Sus-
an Faludi, sem ber nafnið Stiffed:
The Betrayal of the American Man.
I þeirri bók er að sögn rannsakað
ofan i kjölinn.hvers vegna banda-
rískir karlar eru reiðir, óánægðir
og illa sviknir. Skýringuna sé að
finna í því að skilgreining karla á
karlmennsku hafi verið eyðilögð af
hinum ýmsu utanaðkomandi aðil-
um.“ Það er nefnilega það.
Baldur Óskars-
son á þýsku
Núna um mán-
aðamótin kom út
hjá bókaforlagi
Josefs Kleinhein-
richs í Múnster í
Þýskalandi ljóða-
safnið Tíma-
land/Zeitland eftir
Baldur Óskarsson
skáld. Bókin er
meira en ljóðasafn því hún er vel
skreytt vatnslitamyndum eftir
þýska málarann Bemd Koberling og
er af því tilefni í stóru broti.
Eins og bókartitillinn bendir til
er bókin tvítyngd, þ.e. ljóðin eru
prentuð bæði á islensku og þýsku
og voru ljóöin þýdd með nokkuð
sérkennilegum hætti. Franz Gísla-
son grófþýddi textana með ítarleg-
um skýringum, en svo tóku þýsk
ljóðskáld við þeim og gáfu þeim end-
anlegt form. Skáldin eru Wolfgang
Schiffer, Johann P. Tammen,
Gregor Laschen, Barbara Köhler og
Uwe Kolbe.
Útkoma bókarinnar var kynnt á
ljóðakvöldi í listamannaþorpinu
Schöppingen 29. júní sl. og hlýddi
þar fiölmenni á upplestur Baldurs
og þýðendanna.
Biskup
í Toyotablaði
Þeir sem
eiga Toyotabif-
reið munu fá
óvæntan
glaðning á
næstunni.
Glaðningurinn
er veglegt
tímarit sem
Toyotaumboð-
ið sendir við-
skiptavinum
sínum endurgjaldslaust og er einnig
að finna hjá öllum söluumboðum
Toyota á landinu.
í Toyotablaðinu eru greinar úr
öllum áttum. Auðvitað má þar finna
margar um bila - og þá einkum og
sér í lagi Toyotabila og ýmsar nýj-
ungar tengdar þeim. Það sem vekur
þó athygli er að hr. Sigurbjöm Ein-
arsson biskup prýöir forsíðuna og í
blaðinu er langt viðtal við hann, þar
sem hann rekur ævi sína og fiallar
um trúmál. Pétur Blöndal segir
skoðanir sínar á Alþingi íslendinga
og Gísli Marteinn Baldursson er í
yfirheyrslu á léttu nótunum.
Þorgrimur Þráinsson er ritstjóri
blaðsins.