Dagblaðið Vísir - DV - 15.07.2000, Blaðsíða 18

18
Helgarblað
LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 2000
DV
Sjálfsvígsbylgja reið yfir Austurland á miðjum 9. áratugnum:
Sjálfsvíg eru endanleg lausn
á tímabundnu vandamáli
- skaðinn óbætanlegur, segir Svavar Sigurðsson, fyrrum sóknarprestur á Norðfirði
Svavar Sigurðsson, fyrrum sóknarprestur á Norðfirði
„Sjálfsvíg er endanleg lausn á tíma-
bundnu vandamáli," segja margir
andans menn. Þetta eru svo sannan-
lega orð að sönnu. Vandamál þess sem
fellur fyrir eigin hendi hverfa eins og
dögg fyrir sólu og eftir sitja ættingjar
og vinir með sárt ennið og spyrja sig
endalaust „af hverju?" Þeirri spurn-
ingu verður hins vegar líklega aldrei
svarað. Þau bréf sem stundum eru
skilin eftir eiga það til að skilja eftir
fleiri spumingar en bréfin leitast við
að svara. Aðstandendur fara út í það
að ásaka sjálfan sig fyrir það hvernig
fór og bíða tjónsins aldrei fyllilega
bætur.
Svavar Sigurðsson gegndi embætti
sóknarprests á Norðfirði frá 1976-1991
og í Þorlákshöfn frá 1991-1998. I við-
tali við Ómar R. Valdimarsson segir
Svavar frá því hvernig sjálfsvíg og eft-
irmál þeirra snúa að prestum.
„Á þeim tima sem ég starfaði á
Norðfirði féllu sex piltar fyrir eigin
hendi. Þegar svona gerist í litlu bæjar-
félagi er þetta gríðarlegt áfall fyrir
alla sem þar búa. Þegar smæðin er
svona mikil snertir þetta alla sem þar
búa. Það býst aldrei neinn við því að
nokkur grípi til þessa ráðs. Við stóð-
um eftir nánast ráðþrota og sáum
enga sýnilega ástæðu. Þetta gerist á
stuttum tíma og maður spyr sig óneit-
anlega að því hvort eitt sjálfsvíg hafl
leitt til annars. Um það er samt aldrei
hægt að fullyrða."
Sjálfsvíg snertir ekki bara einstak-
linginn sem fremur það, heldur alla
sem búa í samfélagi við hann líka.
Ástæður sjálfsvíga má yfirleitt rekja
til vanlíðanar einstaklings. í mikilli
vanlíðan sér fólk enga aðra leið út úr
sársaukanum. Það velur því að svipta
sig lífi og gleymir því gjarnan í van-
líðan sinni að aðstandendur þeirra
koma tO með að sitja eftir með þús-
und spumingar sem aldrei fæst fylli-
lega svarað: af hverju? Hefði ég getað
gert eitthvað? Af hveiju stoppaði ég
hann/hana ekki? Hvernig gat ég leyft
þessu að gerast? Hvemig gat Guð leyft
að þetta skyldi henda?
Raða brotunum saman
„Þegar þetta reið yfir á Norðfirði
reyndi kirkjan að sinna þeim sem eft-
ir lifðu - fjölskyldunum fyrst og
fremst. Prestamir á Austfjöröum
reyndu að hafa opnar kirkjumar eða
safnaðarheimili þar sem reynt var að
sinna þeim sem verst voru á sig
komnir. Eitt það mikilvægasta að
mínum dómi var að leyfa þessu fólki
að tjá sig og segja manni frá því
hvemig þetta hafði áhrif á það, án
þess þó að þrýsta á það á neinn hátt.
Við skildum á milli nánustu aðstand-
enda og þeirra sem vom vinir hins
látna. Unga fólkið þurfti á aðeins
öðruvísi athygli að halda en sem
skipti miklu máli.
Það er í raun lítið sem hægt er að
segja við aðstandendur þeirra sem
hafa framið sjálfsvíg. Það eina sem
mögulegt er að gera er að reyna að
hjálpa fólki viö það að raða brotunum
saman. Maöur hefði gjarnan viljað
hafa eitthvað til þess að segja aðstand-
endum þegar svona er komið en mín
reynsla er að þetta fólk þarf einhvem
til þess að hlusta - einhvem sem það
getur treyst og er því nálægur og er
tilbúinn til þess að reyna að skilja
það. Fólk er oft hrætt við að vera eitt
og hrætt við staðinn þar sem sjálfsvíg-
ið átti sér stað lengi á eftir. Ef um
unglinga eða ungt fólk er að ræða
verða foreldrar oft hræddir við það að
yngri systkin grípi til sömu aðgerða -
halda jafnvel að þetta leggist á fjöl-
skylduna likt og sjúkdómur. Þá hætt-
ir foreldrum til þess að ofvernda börn-
in sín.“
Óbærlleg þjáning
„Eitt af því sem fólk mat mest á
þessum tíma þegar þetta reiö yfir á
Norðfirði var að maður leyíði því að
finna fyrir því að maður væri nálæg-
ur. Ég dvaldi vikum saman hjá sum-
um þeirra sem áttu hlut að máli og
var til taks allan sólarhringinn. Þetta
stóð yfir mjög lengi á eftir líka. Lengi
á eftir eru ýmsar spumingar sem
vakna og fólkið vill fá að tala um og
heyra viðbrögð annarra við þeim.
Þessi dauðdagi kallar líka á svo allt
önnur viðbrögð heldur en þegar fólk
fellur frá vegna slysa eða af eðlilegum
ástæðum. Þarna er svo mörgum
spumingum ósvarað og það er svo
margt sem er óuppgert. Margir ásaka
sjálfa sig um hvernig fór og þá reyn-
um við líka að tala um fyrir fólki -
benda því á að það getur ekki tekið
ábyrgð á því sem aðrir gera. Þeir sem
svipta sig lífi líður alveg afskaplega
illa. Sú hjálp sem reynt er að bjóða
þeim upp á virðist ekki ná til einstak-
linganna, þrátt fyrir góðan vilja allra
sem að koma. Þjáning þessara aðila er
óbærileg og þeir sjá ekki aðra lausn.
Það er mín tilfinning að í allri þessari
vanlíðan nái þeir sem fremja sjálfsvíg
ekki að hugsa um aðra en sjálfa sig.“
Ýmis teikn á iofti
Eitt af því sem stundum gerist í
sorgarferli þeirra sem era nákomnir
einstaklingi sem fremur sjálfsvíg er
aö þeir efast um að um sjálfsvíg hafi
verið að ræða.
„Ég er reyndar þeirra skoðunar að
í sumum tilfellum hafi það verið alveg
rétt. Viðkomandi hafi verið að hug-
leiða það að fremja sjálfsvíg en misst
stjóm á aðstæðum og því farið sem
fór. í sumum þessum tilfellum eystra
heyrði ég það eftir á að ýmis teikn
hefðu verið á lofti varðandi fyrirætl-
anir þess sem ákvað að svipta sig lifi.
Þá höfðu vinir þeirra sem fyrirfóru
sér verið kvaddir innilega á einhverj-
um ákveðnum tímapunkti, líkt og við-
komandi væri að fara í langt ferðalag.
Einnig hófu þeir sem sviptu sig lífi að
gefa einhvern hluta af eignum sínum
til vina og venslafólks. Þegar vinimir
áttuðu sig á því hvað þeim hefði geng-
ið til með þessu hófu þeir jafnvel að
ásaka sjálfa sig.“
Bjargað mörgum lífum
Prestar hafa gegnt mikilvægu starfi
í sálgæslu sóknarbarna sinna og ann-
arra. Mikill fjöldi leitar til presta á ári
hverju með áhyggjur sínar af eigin
vandamálum eða annarra. Ósjaldan
hafa þeir sem era þunglyndir og eru
að íhuga sjálfsvíg hringt í prest sem
hefur síðan hitt viðkomandi aðila og
rætt málin með honum/henni.
„Ég held að það sé óhætt að segja að
prestar hafi bjargað mannslífum með
þessum hætti og þeir sinni sálgæslu-
hlutverkinu vel. Það hefur komið fyr-
ir oftar en einu sinni að fólk hefur
samband þegar það veit af einhverj-
um sem líður illa og er jafnvel í sjálfs-
vígspælingum. Þegar svo ber undir
hef ég alltaf tekið það alvarlega og sett
mig í samband við bæði viðkomandi
og aðstandendur hans og við svo
reynt að tala okkur fram úr vanda-
málunum. Mig grunar að með þessum
hætti hafi tekist að bjarga einhverjum
lífum. Margir hafa velt sjálfsvígi fyrir
sér og það er ekki hægt að segja
hvenær alvara er á ferðum eður ei. Þó
tel ég að taka beri allar vísbendingar
alvarlega frekar en að slá yfir það og
vona að vanlíðan viðkomandi einstak-
lings líði hjá - ég held að það sé ekki
rétt.“
Sóknarprestar í öllum sóknum era
fúsir til þess að taka á móti símtölum
þeirra sem eiga um sárt að binda.