Dagblaðið Vísir - DV - 05.12.2002, Blaðsíða 15

FTMMTUDAGUR 5. DESEMBER 2002
15
DV
___________________Menning
Umsjón: Silja Aöalsteinsdóttír silja@dv.is
Sambærilegur við Bach
- segir Dick Ringler um Jónas Hallgrímsson - og hann hefur rannsakað þá báða
Dr. Dick Ringler, helsti talsmaöur
Jónasar Hallgrímssonar skálds á ver-
aldarvísu, hélt fyrirlestur um formvit-
und Jónasar í hátíðasal Háskóla íslands
í fyrradag. Þar tók hann fyrir kvceöi sem
Jónas haföi þekktar fyrirmyndir aö og
sýndi hvernig hann víkur markvisst frá
fyrirmyndinni og skapar mun glœsi-
legra listaverk. Þekktasta dœmiö um
þetta, Móöurást, var þó ekki meö.
Dick Ringler kom til íslands i fyrsta sinn
1964 og stundaði nám i íslensku hér heima
1965-6. Hann talaði á íslensku þegar
hann afhenti Tómasi Inga Olrich r
menntamálaráðherra nýju bókina \
sína, Bard of Iceland, en fyrirlestur-
inn hélt hann á ensku. Hann sagðist
hafa hlýtt á Steingrím J. Þorsteinsson
prófessor tala í þessum sama sal fyrir
hartnær fjörutíu árum og var ákaflega
stoltur af að standa nú í sporum hans.
Séríslensk tríóletta
Dick Ringler hefur legið yfir kvæðum Jónasar í
tólf ár og nú þegar þýtt eftir hann 68 verk sem hann
birtir í bók sinni ásamt góðu æviágripi Jónasar.
Hann sagði að jafiian hefðu verið þrír boltar á lofti
hjá honum við verkið, einn væri merkingin sem
þyrfti að koma til skila, annað væri formið - stuðla-
setning, rím og hrynjandi sem skiptu svo miklu máli
hjá Jónasi að heita mætti að kvæði væri ónýtt ef það
væri endurort í öðru formi - og síðasti boltinn er svo
að koma öllu þessu á skáldlega ensku. „Skáld er ég ei,
segir Jónas og ég get gert þau orð að mínum með enn
þá meiri rétti!“ sagði fyrirlesarinn og uppskar hlátur
í fullum hátiðasal.
Fyrra kvæðið sem Ringler tók fyrir var hin al-
kunna „Dalvísa" - „Fífilbrekka! gróin grund!“
Jónas yrkir þar upp kvæðið „Landkostimir" eft-
ir séra Jón á Bægisá sem aftur var stæling á
norsku kvæði sem Jónas þekkti kannski líka. Séra
Jón byrjar á ávarpinu „Minn sumardalur!" tekur svo
skóginn, fjallagirðinguna, akurlendi og bæjarlæk og
loks þakkar hann Drottni allar þessar gjafír. í stað
þess að herma eftir og byrja vítt byrjar Jónas á
þröngri mynd, fífilbrekkunni, fikrar sig svo upp að
gljúfrabúa, gamla fossi, þaðan að bunulæknum og
síðan upp á hnjúkafjöllin himinhá. Þaðan er eins og
hann horfi yfir landið og andvarpi: „Sæludalur! sveit-
in best! / sólin á þig geislum helli!" Þá loks kemur yf-
irsýnin, alveg á réttum stað. Þetta er lokaerindi
Jónasar, þökkum til Skaparans sleppir hann, enda
eru þær undirtexti allra erindanna.
Forminu breytti Jónas líka eins og Ringler lýsti í
löngu máli, hann notar erfiðara rimskema (abaaabab
í stað ababccab) og hefur tilbrigði í miðju
erindi I stað hreinnar endurtekningar
þannig að úr verður séríslenskt og sérlega
glæsilegt afbrigði við hefðbundna tríólettu.
Þetta þykir Ringler sanna frumleika
Jónasar og finnst hann að því leyti sem
hann sameinar hefð og byltingarkenndar
nýjungar aðeins sambærilegur við þýska
tónsnillinginn Johann Sebastian Bach.
Seinna kvæðið sem Dick tók fyrir er hið
lítt þekkta „Brot eftir Feuerbach" sem
Matthías Þórðarson raðaði upp á nýtt af
því hann skildi ekki hvers vegna Jónas
fylgdi ekki efnisröð heimspekingsins
þýska. En röð Jónasar var hér sem oftar
rökrétt, sem Ringler þykir einmitt höfuð-
einkenni Jónasar og telur að þar fái ljóð-
skáldið aðstoð frá vísindamanninum
Jónasi.
Þróun Jónasar í trúmálum hefur orðið mörgum
umhugsunarefni en Ringler hefur fundið eigið svar
við þeirri gátu. Jónas hætti ekki að trúa á Guð, að
hans mati, en hann hætti að trúa á persónulegt líf eft-
ir dauðann. Merki þess sjást meðal annars í lokaer-
indi „Brots" þar sem eilífðin er bæði á undan og eft-
ir en maðurinn sjálfur kemur og hverfur:
Eilífó á undan,
og eftir söm,
orðinn aó engu
og ósjálfur!
Bók Ringlers, Bard of Iceland - Jónas Hallgríms-
son, Poet and Scientist, er gefin út af The University
of Wisconsin Press og er ölium aðdáendum Jónasar
fagnaðarefni. Heimasíða Jónasar með slóðina
www.library.wisc.edu/etext/Jonas/.SPP var opn-
uð 1998.
Fegurstu
myndirnar
Fjölva-útgáfan hef-
ur gefið út stóra og
glæsilega bók sem ber
hið viðeigandi heiti
Fegurstu Grimms-æv-
intýri. Ævintýrin eru
þó sem vænta má oft
bæði grimm og svaka-
leg, þó að þau endi
jafnan vel. Það sem er
fegurst eru myndskreytingar
Anastasíu Arkípóvu: málverk í hefð-
bundnum stíl fyrri alda þar sem nostr-
Mjallhvít á leið út í skóg
með böðli sínum.
Mjalihvít er svarthærð eins og móöir
hennar en stjúpan er Ijóshærö ...
að er við hvert smáatriði. Þau böm
sem drekka í sig þessar myndir munu
eiga greiðan aðgang að listaverkum
fyrri alda, til dæmis hollensku 17. ald-
ar meisturunum sem eru greinileg fyr-
irmynd Anastasíu.
í bókinni eru 17 ævintýri og þeirra á
meðal nokkur þekktustu Grimmsævin-
týrin: Öskubuska, Stígvélaði kötturinn,
Mjallhvít, Rauðhetta og Þymirós. Önn-
ur eru ekki eins kunnugleg en enn þá
meira spennandi fyrir vikið. Þýðing-
una gerir Þorsteinn Thorarensen.
Orðaforði hans er ríkulegur og stillinn
mátulega fom og ævintýralegur fyrir
söguþyrst böm. Hæfir því vel hvað
öðm í þessari bók, tilþrifamikill stíll-
inn og glæsilegar myndirnar.
Bókmenntir
í tómri
ísak Harðarson er eitt besta og
áhrifamesta skáld síðustu tveggja
áratuga. Á því leikur lítill vafi.
Fyrstu ljóðabækur ísaks, einkum
Þriggja orða nafh, Ræflatestament-
ið og Veggfóðraður óendanleiki ,
voru tilraunakenndar og ástríðu-
fullar ljóðabækur sem tókust af
einurð á við heim sem var mettað-
ur af angist, atómbombum, tómhyggju og hræsni. I
síðari ljóðabókum ísaks hélt áfram glíma við hinstu
rök tilverunnar sem að lokum fann sér farveg í krist-
inni trú sem var tjáð með fágaðra og samstæðara
ljóðmáli en áður.
Við lestur nýjustu ljóðabókar ísaks, Hjörturinn
skiptir um dvalarstað, leitar á mann grundvallarmót-
sögn milli annarsvegar nútímaljóðsins og hinsvegar
kjama ljóða ísaks sem nú, rétt eins og í síðustu bók-
um hans, er trúarvissan. Ljóðmál hans sprettur úr
módernískri hefð sem hefur fjarveru guðs sem einn
af homsteinum sínum og angist og efa andspænis
heiminum sem eilíf vandamál mannsins. Það flækir
málin svo enn frekar að í fyrri hluta bókarinnar er
eins og Isak snúi um margt aftur til upphafsins í
ljóðagerð sinni. Þetta verður ljósast í fimm ljóðum
sem nefnast „Eilfft líf hf ‘ 1-4 og „Eilíft líf ehf 5“ og
tru
eru ort í sama formi og
ljóðin „Dómsdagsviðbragð
1-10“ í Ræflatestamentinu.
Ljóðmálið í öllum fyrri
hluta bókarinnar ber
keim af þessu þar sem
kunnuglegir taktar úr
heimsósómaljóðum Isaks
birtast endurnýjaðir í lof-
gjörð til skaparans.
I seinni hluta bókarinn-
ar verða meira áberandi
einfold trúarljóð þar sem
skáldið játar trú sína um-
búðalaust í heilagri ein-
feldni og hreinskilni og
þar fer jafnvel að bregða fyrir hefðbundnara formi
eins og t.d. í ljóðunum „Guð“, „ísafold" og „Saman“.
Hér er einnig að finna átta ljóð sem eru einfaldlega
textar úr Biblíunni bútaðir niður í styttri línur. Þessi
ljóð hafa öll undirtitilinn (Eilíft líf) og kallast þannig
á við ljóðin í fyrri hlutanum.
I síðari hluta bókarinnar gengur Isak þannig
lengra i trúarlegri tjáningu en hann hefur áður gert
í ljóðum sínum og það er hætt við að hér velti allt á
móttökuskilyrðunum í höfði hvers einstaks lesanda.
Isak Harðarson skáld
Er grundvallarmótsögn milli nútímaljóösins og kjarna Ijóöa hans?
Hjá trúlausum eða efagjömum aðdáanda eldri ljóða
ísaks verður sambandsleysið algert. Ljóðið hlýtur að
eiga líf sitt undir spennu, spurn og efa; þegar það er
allt horfið megnar ekki einu sinni guð almáttugur að
fylla tómið hjá öðrum en þeim sem þegar eru jafn
frelsaðir og skáldið.
Jón Yngvi Jóhannsson
ísak Har&arson: Hjörturinn skiptir um dvalarstaö. Forlagiö
2002.
Jólaóratórían öll
Eins og fram
kom í DV í gær
verður Jóla-
óratóría Bachs
flutt í heild
sinni í Hall-
grímskirkju í
kvöld (I-ffl) og
annað kvöld
(IV-VI) kl. 19.30
og á laugardaginn kl. 17 (I—III).
Þátttakendur eru á heimsmæli-
kvarða: Sinfóníuhljómsveit ís-
lands, Móttettukór Hallgríms-
kirkju og stórsöngvaramir Andr-
eas Schmidt, Monica Groop,
Gunnar Guðbjörnsson og Marta
Guðrún Halldórsdóttir. Öllu
þessu stjórnar Hörður Áskelsson.
Það er tilhlökkunarefni að sjá
alla þessa listamenn vinna saman
og fágætt tækifæri að geta hlýtt á
Jólaóratóríuna alla á tveimur
dögum. Þeim er vilja kaupa miða
á tvenna tónleika tÚ að heyra allt
verkið býðst 25% afsláttur.
Áður var auglýst að Þóra Ein-
arsdóttir syngi á þessum tónleik-
um og biðst Sinfóníuhljómsveitin
velvirðingar á þeim mistökum.
Myndir
frá Bruegel
■ Bjartur hefur
gefið út bókina
Myndir frá
Bruegel með úr-
vali ljóða eftir
William Carlos
Williams í þýð-
ingu Áma Ib-
sens.
William Car-
los Williams
var eitt fremst ljóðskáld Banda-
ríkjanna á 20. öld. Árið 1997
komu út þýðingar Áma Ibsens á
úrvali ljóöa úr eldri bókum
skáldsins í bókinni Rauðar hjól-
börur en i þessari nýju bók eru
ljóð frá síðari hluta ferils Willi-
ams, þ.e. bókunum The Wedge,
The Clouds, The Desert Music
and Other Poems, Joumey to
Love og Pictures from Brueghel. I
bókinni em meðal annars þýð-
ingar sem hlutu viðurkenningu í
ljóðaþýðingarsamkeppni Lesbók-
ar Morgunblaðsins og Þýðingar-
seturs Háskóla íslands árið 2001.
Ljóð Williams eru afskaplega
yndisleg eins og þeir vita sem til
þekkja; honum verður flest að
yrkisefhi og fagnar því af opnum
og örlátum huga. Dæmið er stutt
og heitir „Vetrarforleikur":
Mölflugan undir ufsinni,
vœngirnir eins og
trjábörkur, kúrir,
samhverf kyrr -
Og ástin er furöuverk
meö mjúka vœngi,
bœrist ekki undir ufsinni
meöan laufinfalla -
Blekkingin
mikla
Við viljum minna á að Kvik-
myndaklúbbur Alliance
frangaise-Filmundur sýnir í
kvöld kl. 22.30, kl. 18 á sunnudag
og kl. 20.15 á mánudag hið sígilda
meistaraverk Jeans Renoirs frá
árinu 1937, La grande illusion,
með Erich von Stroheim, Julien
Carette og Jean Gabin í aðalhlut-
verkum. Myndin er með enskum
texta.
Jólasöngvar
Miðasala er hafin á Jólasöngva
Kórs Langholtskirkju í síma 520
1300 og í netpósti á
klang@kirkjan.is. Þeir verða 20.
des. kl. 23, 21. des kl. 23 og 22.
desember kl. 20. Auk Kórs
Langholtskirkju syngur
Gradualekór Langholtskirkju;
einsöngvarar verða Ólafur
Kjartan Sigurðarson og Ólöf
Kolbrún Harðardóttir. Stjórnandi
er Jón Stefánsson.
Happdrættið
Dregið hefur verið í Happ-
drætti Bókatíðinda fyrir 5. des.
númer 75.816.