Vísbending - 23.11.2001, Blaðsíða 3

ISBENDING
Verðbréf og reikningsskil
r'i'i Stefán Svavarsson
endurskoðandi
\ *

Verðbréfaeign leikur sífellt stærra
hlutverk í fjárvörslu fyrirtækja
og erþví að vonum að menn vilji
fá skýrar reglur um skráningu verðbréfa,
en nokkur umræða hefur að undanfömu
verið um það efni, svo að meta megi
frammistöðu þeirra. Hjá sumum fyrir-
tækjum tilheyrir ávöxtun slíkra fjáreigna
meginstarfsemi þeirra en hjá öðrum er
einungis um aukastarfsemi að ræða.
Annars vegar er tilgangurinn lang-
tímaávöxtun fjár, hins vegar ávöxtun á
laust fé til skamms tíma. Hér er ætlunin
að skýra hvaða reglur hafa gilt á þessu
sviði reikningsskila og hvaða reglur
hafa verið að mótast á allra síðustu árum.
Meginreglan
Meginreglan um skráningu eigna er
sú að þær skuli færa við upphaf-
legu kostnaðarverði (hér á landi upphaf-
legu kostnaðarverði framreiknuðu fyrir
áhrifum almennra verðlagsbreytinga).
Þessi regla er mjög til samræmis við aðra
meginreglu reikningshalds, þ.e. tekju-
regluna, sem segir að tekjur verði ekki til
í reikningshaldslegu tilliti fyrr en við
sölu eigna. Segja má að þessar reglur
henti vel við skráningu varanlegra
rekstrarfjármuna (fasteigna og véla
o.þ.h. eigna), en hitt er nú almennt dregið
í efa með hliðsjón af aukinni þýðingu
verðbréfa í umsýslu eigna að kostn-
aðarverðsreglan sé til þess fallin að veita
nægilega góðar upplýsingar.
Ýmis rök hníga að því að betra sé að
skrá verðbréf við markaðsverði frernur
en kostnaðarverði og skulu nokkur
þeirra tilgreind hér. I rekstrarreikningi
skal greinilega koma fram hvernig
rekstrarhagnaðurinn hefur myndast, en
urn þá stærð má segja að hún sé í grófum
dráttum ávöxtunin af varanlegum rekstr-
arfjármunum og hreinu veltufé. Þar sem
almennt stendur ekki til að selja varan-
lega rekstrarfjármuni, þá hefur ekki
mikinn tilgang að vera að skrá þá við
markaðsverði á hverjum tíma. Öðru máli
gegnirum verðbréfinþvííþeimeryfirleitt
fjárfest til að ná ávöxtun á laust fé, sem
ekki er þörf fy rir í rekstrinum um stundar-
sakir, og því skiptir máli að markaðsverð
fjárbindingarinnar liggi fyrir á hverjum
tíma sem og ávöxtun hennar. Þótt eignar-
hald verðbréfanna eigi að vera til langs
tíma, skiptir einnig máli að markaðsverð
liggi fyrir svo að meta megi frammistöðu
þeirra. Enn eitt styðui' að markaðsverð
fremur en kostnaðarverð sé notað við
skráningu verðbréfa, en það er að mark-
aðsverðið er yfirleitt auðfundið en slíkt
á ekki alltaf við um varanlega rekstrar-
fjármuni.
Þrátt fyrir þetta gildir enn sú megin-
regla hér á landi að skrá verðbréf til
eignar við kostnaðarverði, sbr. lög um
ársreikninga. Samkvæmtþeim berfyrir-
tækjum að skrá verðbréf sem teljast vera
veltufjármunir við kostnaðarverði eða
dagverði hvort sem lægra reynist. Ekki
er að finna nánari fyrirmæli í lögunum
um beitingu þessarar reglu, sem
stundum er nefnd lægstaverðsreglan,
og er það bagalegt því tvær aðferðir við
beitingu hennar koma til greina. Önnur
er sú að reglunni sé beitt gagnvart hverju
og einu verðbréfi en hin að reglunni sé
beitt á heildarverðbréfasafnið (e. port-
folio rule). Báðar reglurnar munu vera
notaðar hér á landi. Þegar lægsta-
verðsreglunni er beitt gagnvart hverju
og einu verðbréfi sýnist afkoma vera
talsvert lakari en með beitingu hinnar
reglunnar.
Frávik
rá þessari meginreglu unt skráningu
skammtímaverðbréfa er þó veitt
heimild til fráviks því að verðbréf sem
skráð eru á opinberu verðbréfaþingi má
skrá við markaðsverði á hverjum tíma,
jafnvel þótt það sé hærra en kostnaðar-
verðið. Þar með sýnist einnig veitt frávik
frá tekjureglunni, en þegar betur er að
gáð kemur í ljós að samkvæmt reglugerð
með lögum urn ársreikninga (nr. 696/
1996) skal færa matsbreytingu á hluta-
bréfum á sérstakan endurmatsreikning
meðal eigin fjár (3. og 4. gr.) en ekki til
tekna í rekstrarreikningi. Ef verðbréfið
er hins vegar skuldabréf þá sýnist
matsbreytingin eiga að færast í rekstrar-
reikning (17.gr.). Þessi túlkun á lögununt
er til samræmis við vilja Evrópusam-
bandsins eins og hann birtist í tilskipun
þess um reikningsskil fyrirtækja. Hins
vegar er því þannig farið að í framkvæmd
hér á landi hafa menn túlkað vafann sem
menn þykjast sjá í þessu máli þannig að
matsbreytingar allra verðbréfa sem
teljast veltufjármunir hafa verið færðar
í rekstrarreikning.
Langtímaverðbréf
egarumlangtímaverðbréferaðræða,
en það er auðvitað vilji framkvæmda-
stjórnar fyrirtækis sem ræður því hvort
verðbréf eru flokkuð sem langtímaeign
eða skammtímaeign, skal skrá þau við
kostnaðarverði samkvæmt ákvæðunt
laga um ársreikninga. Raunsæ túlkun á
lögunum segir að ekki sé heimilt að skrá
verðbréf við raunvirði, svo sem sýnist
þó heimilt samkvæmt 25. gr. laganna,
enda á það ákvæði aðallega við um
varanlega rekstrarfjármuni. Skilyrðið,
sem sett er í þessari grein, er að raunvirði
eigna sé verulega og varanlega hærra
en kostnaðarverð og við þær aðstæður
megi skrá eignir við raunvirði, enda sé
matsbreytingin færð á sérstakan endur-
matsreikning meðal eigin fjár. Það er
auðvitað langsótt, með hliðsjón af þeim
verðsveiflum sem eru á verðbréfa-
markaði, að halda því fram um verðbréf
að þau hafi á einhverjunt tíma hækkað
varanlega í verði. Þessari reglu hafa þó
fyrirtæki beitt sem hafa ávöxtun verð-
bréfa að meginmarkmiði í rekstrinum og
hafa þá einkum vísað til reglna sem gilda
um slík fyrirtæki erlendis.
Sé raunvirði langtímaverðbréfa
lægra en kostnaðarverð er heimilt að
færa þau niður í verði, en það er þó skylt
að gera ef þess gerist sérstök þörf, eins
og það er orðað í lögunum. Það er því
vel mögulegt að hlífa rekstrarreikningi
við niðurfærslu langtímaverðbréfa ef
menn telja líklegt að bréfin eigi síðar
eftir að hækka í verði. Um langtíma-
hlutabréf skal að lokum bent á það mis-
ræmi sem er á milli íslenskra laga og
frumheimildarinnar, þ.e. tilskipunarEvr-
ópusambandsins, um beitingu svo-
nefndrar hlutdeildaraðferðar. Sam-
kvæmt tilskipun nr. 4 frá sambandinu er
skylt að beita þeirri aðferð þegar svo
háttar til að eignarhald er meira en 20%,
en hins vegar er urn heimildarákvæði að
ræða í lögum um ársreikninga.
Nýjarreglur
Tvennt hefur einkum þótt vera galli
á þeim reglum laga sem hér hefur
stuttlega verið lýst. Annað er það að
verðbréf hefur orðið að selja til þess að
fá að skýra frá ágóða af þeim, þ.e. vilji
menn fara að lögum. Hitt er að verðbréf
hefur ekki þurft að færa niður í verði,
jafnvel þótt markaðsverð sé lægra en
kostnaðarverð. Afleiðingin af hvoru
tveggja er óskýr frásögn af frammistöðu
verðbréfasafns, hvort sem eignarhaldið
er til langs eða skarnms tíma. Af þessari
lýsingu má einnig ráða að umræddar
bókhaldsreglur hafa haft áhrif á fjár-
stýringarstefnu fyrirtækja sem varla
getur verið eðlilegt.
Það er einkum með hliðsjón af
þessum vandamálum sem erlendirreglu-
smíðaraðilar hafa verið að breyta reglum
um skráningu verðbréfa. I stuttu máli
má segja að horfið hafi verið frá kostnað-
arverðsreglunni og markaðsskráning
(Framhald á síðu 4)
3