Vísir - 12.10.1970, Blaðsíða 9
V1SIR . Mánudagur 12. október 1970.
„Mig langar
ekki til Kúbu...
ÆÆ
— segir Jón Normann, bóndi á Skaga, sem
bandariskir fræðimenn hafa boðið til
Bandarikjanna
• Bandarískir fræöimenn hafa boðið Jóni Normann Jónas-
syni, bónda að Selnesi á Skaga fyrir norðan, að koma
vestur til Pennsylvaníu og eiga tal við sig um islenzk fræði
af ýmsu tagi. Einkum munu þeir forvitnir að ræða við
Jón um skýringar hans á ýmsum skáldskap í Eddu, en
einnig vilja þeir fræðast um íslenzka þjóðhætti til foma
og hafa þeir í bréfum þráspurt hann um galdra á íslandi.
• Og Jón Normann hefur þekkzt boð Bandaríkjamanna og
er nú hér í Reykjavík að biða eftir skipsferð vestur um haf.
— Við hittum hann í herbergi hans og áttum við hann
stutt spjall.
„Þetta er nú sfafkarl, sem
við er að eiga eins og þið sjáið.
>að er nú þannig að lífið hefur
farið í brauðstritið og það slít-
ur mainninum....
Já, ég er nú að bíða eftir fari
vestur. Það stendur til að óg
sigili með Brúarfossi, en ætli
þetta verkfali sem er yfirvofandi
stöðvi mig ekki og þá verður
varla um annað að ræða en að
fara heim aftiur. Ég þoli nefni-
lega ekki að fijúga. í fynsta
lagi þá hafa læiknar ráölagt mér
að láta það ógert eftirleiðis ég
flaug eitt sinn frá Kaupmanna
höfn hingað heim, og varð ffe
veikur af, og í öðru lagi þá er
ég með mikið af bókaskrudd
um meöferðis og það er vont
að vera með mikinn farangur
í flugvélum. í þriðja lagi þá
iangar mig ekki til Kúbu.“
„Ei getr kvikr kú“
Jón hefur um árabil staðið í
bréfasambandi við bandaríska
og þýzka norrænufræðinga og
hefur reynt að seðja fróðleiks
fýsn þeirra um ísland og ís'lenzk
fræði eftir mætti, en „þeim
finnst vist líka skiítið sjál'fsagt
að bóndakarl skuili vita eitt-
hvað“, sagði Jón við fréttamaim
Vísis í sumar og „þeir ætila að
spjalla við mig þegar vestur
kemur. Segjast ætila að s'krifa
niður eftir mér og fella inn í
fræðirit. — Hann Einar Haug-
en frægur prófessor í nor-
rænu við Harvard háskólann
ætlar lika að hitba mig. Ég veit
eikki bvort hann kemur til min
í Pennsylvaníu eða ég fer þang
að norður. Það er anzi langt.“l
— Verðuröu lengi í Ameríku
ferðinni?
„Ætli ég komi ekki heim aft
ur í desemberbyrjun. Það er
slæmt að vera of lengi í burtu
frá fénu. Þarf að koma heim
og hileypa til. En ég á nú góða
nágranna sem liita til með skepn
unurn meöan ég er f burtu.“
— Er langt síðan þú fékkst
heimboð þeirra Bandaríkja-
manna?
„Já, það eru nokkur ár. Ætli
bað hafi ekki verið fyrst 1962.
En þá átti ég kú og það er
slæmt að fara í önnur lönd frá
kúm. Svo þegar þeir buðu
mér að greiða allan kostnað við
ferðina, þá gat ég ekki annaö en
þekkzt boðið, enda hafði ég þá
losað mig við kúna, þó í Háva
málum segi „ei getr kvikr kú““.
Skýringar við Hávamál
— Þú kannast vel við Háva-
mál, en hefurðu skrifað eitt-
hvað um þau?
„Já. Ég hef skrifað skýringar
við Hávamál sem þeir nota við
kennsluna f rióríænudeildinni
við Ríkisháskólann í Pennsyl-
vanfu. Nú, svo bef ég *SkriíaðÍHS
fræði. Skrifa stundum þætti i
eittbvað f tímarit um íslenzk
Skagfirðingabók. Nei, ég heff
ekkert gefið út á innlendan
rnarkað. Það er svona með olck-
ur þessa sem ekki erum aka-
demfskir borgarar, að það er
ekki svo gott að geffa út, nema
þá á eiginn kostnað.“
— Hefurðu ekki samband við
innlenda fræðimenn?
„Jú. Hann Einar Ódafur
Sveinsson prófessor hefur sikrif
að mér og svo hef ég skrifað
sitffíhvaö fyrir þjóðfræðadeild
þjóðminjasafhsins. Ég las lfka
inn á segu'iband fyrir þá ýmis-
legt sem ég geymi í miimi minu .
um þjóðhætti. Ég er eiginlega
að hugsa um að skriffa niður
það sem ég veit um seiðinn ís-
lenzka og bjóða þeim hjá út-
varpinu að lesa það fyrir þá.
Þetta er að glatast.“
Fomt handrit um galdra
— Hvaðan hefur þú þina vitn
eskju um seiðinn?
„Eaðir minn átti handrit
forot. Það var að hálfu leyti
skrifaö á skinn, en hitt gamaiM
og gulnaður pappír. I þessu
handriti var fjallað um seiðinn
f þrem löngum kvæðum. Þessi
kvæði skýrðu allítarlega frá að
ferðum og verkfærum sem til
þurfti. Ég var að stelast í bók
ina á nóttum, því ég þorði ekki
fyrir mitt litla líf að láta gamla
manninn vita að ég færi i bók-
ina.“
— Hvað varstu garnall þá?
„Ætli ég hafi ekki verið um
10 ára, þegar ég var að glugga
í þetta, en ég skildi illa rúna-
letrið. Samt fékk ég vitneskju
um helzítu aðferöir við seiðinn
af þessum lestri og man þetta
vel. Handritið er nú því miður
glatað Ég vildi gefa mikið fvrii
að eiga það. — Já og eitthvað
er um seið í Laxdælu, Grænlend
ingasögu og Eiriks sögu rauða,
en það er óljóst og innan um
annað.“
Hróarsdalur
— Var faðir þinn bókamaður?
„Já. Hann átti mikið safn af
fræðibókum. Þvf miður gat ég
ekki verið viðstaddur er dánar-
bú foreldra minna var boðið
upp. Ég var þá hér fyrir sunn-
an og bundinn við kennslu, vissi
reyndar ekki af uppboðinu fyrr
en eftir á. En eitthivað á ég þó
af bókum frá pabba. Bróðir
minn reymdi að bjóða í eitthvað
af þeim þanna á uppboðinu."
— Hvar bjó faðir þinn?
„Hann bjó i Hróarsdal í Hegra
nesi. eins og faðir hans og afi.
Langafi minn kom þangað 1789
og sfðan hefur hún verið f ætt-
inni. Bróðir minn býr þar núna.
Ég fæddist í Hróarsdal og ólst
þar upp til tvítugs .. ég fæddist
árið 1898 og man þvf glögg-
lega hvernig þjóðlifsmyndin var
hér á íslandi um og upp úr
aldamótum. Ég man fyrst eftir
mér er ég var tveggja og liálfs
áns gamall. Þá fór ég með for-
eldrum mínum á næsta bæ,
'Ké4duda3.:siÞhð vár *S!j gamlárs-
kvöld og þá sá ég f fyi'sta sihn
'öidav'él'.1 Ég'ínan,' !!£ ■ég''sat og
horfði á húafreyjuna i Keldú-
dal standa við hana og hita
súkkulaði."
„Aldrei kúgaður
í bamaskóla...“
— Hvemig heimili var í Hró-
arsdal?
„Það var erfitt heimili. Pabbi
var nefnilega þrukvæntur og ól
upp 20 böm sín. Það var þvi
ekki um það að ræða að ganga
menntaveginn. Ég hef aldrei öf-
undað nokkum mann, en ég
minnist þess að hafa komizt
næst Því að öfunda einn mann.
Það var eitt sinn er ferðamenn
komu að Hróarsdal. Feðgar
tveir og var drengjurinn, sem
var jafnaldri minn, þá á leið í
Menntaskóliann f Reykjavik."
— Nú varst þú bamakennari
f f jöldamörg ár, Jón, en gekkstu
þá aldirei sjáilfur f skóla?
„í bamaskóla Var ég aldrei
kúgaður, sem betur fer. Ég held
lífka ég yrði Kilepptæikur ef ég
hefði orðið að þola bamaskóla-
vist eirts og hún gerist nú til
dags. Núna em bömin gerð leið
á skólanum með þvi að vera þar
svo langan tfma aif árinu. AHir
eru látnir læra það sama og það
er brot á lögmáli lífsins að ætla
að steypa alila í sarna mót. Of
fáir gera sér ljósan þann vanda
sem fylgir því að vera kennari.“
Kennari í 28 ár
— Hverjir voru þá þínir skól-
ar?
„Ég fór í Bændaskólann á Hól
um. Þar var ég 2 vetur og lauk
prófi með 1. ágætiseinkunn vor
ið 1923. Svo varð nú hlé á
skólagönigunni, því engír pening
ar voru til — það vantaöi „start
kapítalið“. Ég fór að vinna fyrir
mér og reyndi eftir mætti að
spara saman og svo komst ég
i Kennaraskólann 1927. Ég tók
inntökupróf í 2 bekk. Þaðan
lauk ég svo kennaraprófi vorið
e •• s ••••••••• a • o ••••••• a • *-c o • »
„Þvílíkan bónda getur engin þjóð í heiminum átt nema ís-
lendingar. Hann er finsetumaður, sjálfmenntaður að mestu
leyti, en þó með kennarapróf, og er farskólakennari í heima-
byggð sinni á vctrum. Hann hefur skrifað sínar eigin skýr-
ingar á I-Iávamálum... ég ætla að reyna að þýöa þær á
ensku og fá þær gefnar út... Ég held hann búi til bezta
plokkfisk i heimi og grasamjólk hans fannst mér hreinasta
hnossgæti... já þetta er merkilegur maður, sennilega merki-
legasti bóndi í heimi.“ — Michael Bell, bandarískur náms-
maður, sem hér var að læra íslenzku, sagði ofanskráð um
Jón Normann eftir að hafa verið hjá honum í kaupavinnu
sumarið 1960. Tilvitnunin er tekin úr viðtali við Bell, sem
birtist í Vísi 23. nóv. 1962.
1929. Minn árgangur var sá
síðasti sem séra Magnús Helga
son, sá meikilegi maöur, útskrif
aði. Annars gekk á ýmsu með
an ég var 1 Kennarasfcólanum.
Sumarið milli bekkjanna vann
óg í brúarvinnu og varð fyrii
því silysi að fá högg á höfuðið.
Ég höfuðkúp'ubrotnaði og missti
minnið. Um haustið í sikólanum
bað ég guð oft um að gefa mér
minnið aftur, og loks bænheyrði
hann mig. Þaö var á aðfanga-
dagsikvöld 1928, að ég aillt í einu
féfck minniö aftur — og hef
haldiö því síðan ... .*•
— Síðan gerðiistu kennari?
„Já, ég byrjaði kennslu við
Bamaskóla Austurbæjar haust-
iö 1929. Ég fékk stöðu þar vegna
þess hve háa einkuon ég hafði í
uppeldisfræði og kennslufræði.
Við Austurbæjarskólann kenndi
ég svo allt til ársins 1957. Þá
flutti ég nojföur á Selnes á
Skaga og hóf þar búskap.
Hafði keypt jörðina 1943. Svo
vildi til, að ári eftir að éf>
flutti norður. þá dó maður sá
er hafði annazt barnafræðsluna
í sveitinni og lenti það á mér
að gerast farkennari hreppsins,
vegna þess að ég var jú rétit-
indamaður. S'íðan kenndi ég
þarna 4 vetur J röð, eða þar
til ég var orðinn 65 ára, en þá
hætti ég, haffði enda nóg að
starfia orðiö við búskapinn."
„... ekki til New York“
— Hvað ertu aö skrifa núnia
Jón?
„Ég er að skrifa ýmislegt t.d.
ævisögu mína. Ég er kominn
fram að fermingaraildri. Ég man
svo vel allt það sem gerðist 1
bems'ku minni.“
— Hlakkarðu ekki tid vestur-
fararinnar?
„Jú, það geri ég. Þeir ætila
að fara með mig þama um og
sýna mér ba'ndarískan sveita-
búskap, af því að ég er nú einu
sinni bóndi. Mig langar að koma
til Washington, en til Nev/ Yortk
kæri.ég mig ekki um að íhra —
já, og heyrðu góði. Það var
rangt hjá ykkur J Vísi í sumar
að segia að ég væri 69 ára. Ég
er 72 ára.“ —GG
9
ð
4
O
9
*
tt
0
•
ð
•
ð
«
•
a
9
9
9
9
•
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
O
»
3
tt'
9
0
0
•
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
•>
o
9
9
9
ð
9
0
•
9
I «