Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1926, Blaðsíða 1

LESBOK
MORGUNÐLAÐSINS.
Suunudagiuu 5. sept. 1926.
(Tlálfrelsi.
Eftir Sigurð Horðal.
/ vor lijelt Sigurður Nordal, prófessor, fyrirlestur þann er
hjer birtiet og eem hann nefnir „Mdlfrelsi“. Fjallar hann um yfir-
burði islenskunnar, sjerstöðu hennar, og sjerstöðu þetrrar þjóðar,
er d rœktað menningarmdl, sem er óskift eign allrar þjóðarinnar.
Fasrir hann um leið rök að þvi, með dasmum frd nágrannaþjóðunum,
að samheldni meðal þjóðar vorrar framvegis er undir engu frr.mur
komin en þvi, að sama málmenning haldisi meðal allra stjetta -
að lungan haldist hrein.
Fyrir rúmu dri var háð í ^lag*
blöðum Iíeykjavíkur ritdeila, sem
almenna athygli vakti. — Hún
spanst út af arlendum orðum í
máli sjómanna: hvort tækilegt
væri eða jafnvel æskilegt að ís:
lenska þau. En þegar hæjarbúai
t’óru að ræða íuálið sín á millum,
bar fleira á góma. Þá var spjall*
að um upptöku erlendra nrða í
tunguna yfirleitt, hvers virði
hreinleiki málsins væri, um ný-
yrðasmíð o. s. frv. f þessum uin'
ræðum virtist mjer meiri lilutinn
vera á bandi þeirra, sem vörðu
crlendu orðin og fanst íslenskan
ekki vera of hvít til þess að taka
við fáeinum slettum af hinni
miklu bifreið nútíðafmenningan--
innar. Vandlætingin fyrir málsins
liönd væri að miklu leyti hót*
fyrnlni lan-ðra manna, einkum
málfræðinga, sem vildu „gera sig
merkilega“ og prakka óhæfum
nýyirðum og úreltu torfi upp á
almenning. Málfrelsið er flestum
mikils virði. Og nú fanst mörgum
manni það ekkert málfrelsi, ef
hann mætti ekki láta út úr sjer
það, sem hann vildi, á því máli,
sem honum þóknaðist.
Jeg stóð bjá þessari deilu, þó
að hún kæmi mjer dálítið við,
enda var jeg á förum utan. Eu
hún va»rð til þess, að jeg veitti
skyldum deilumálum annarsstað'
ar á Norðurlöndum meiri athygli
en jeg annars hefji gert, og
ýmsar liugleiðinga*r spunnust út'
af því. A nokkur atriði úr þeim
ætla jeg að drepa hjer.
I.
HVERJIR ERU SJERSTAKlR
YFIRBURÐIR ISLENSKUNNAR.
Það kveður stundum við, að
tungan, íslenskan, sje mesti kjör'
gripur þessarar þjóðiw. Að einu
leyti má nndir eins færa Jietta til
sanns vegar. Tungan greinir mann'
inn, framar öllu öðru, frá skyn
lausum skepnum. An hennar væri
mannlegt sálarlíf og fjelagslíf
óhugsandi. Einsætt er, að leggja
beri rækt við slíkt höfuðtæki
menningarinnar, svo að sem best'
um notum komi. En nú aru fs'
lendingar ekki einir þjóða um
slíka gersemi. Allar þjóðir eiga
sjer móðurmál og allar leggja þær
einhverja rækt við það, þótt með
misjafnri alúð sje og ýmislegum
hætti. Þetta sjónarmið sker því
hVorki úr um ágæíi íslcnskunnur
nje nein önnur Vafamál. Ef lof
íslenskunnar á að reynast annað
en tómt orðagjálfur, verður að
benda á einhverja sjerstaka kosti,
sem liún hafi fram yfir aðrar
tungiw.
Því má halda fram með rök*
um, að íslenskunui sje margt stói"
vel gefið. Hún er gagnorð og
þróttmikil, ljós og skýr, svo að
liún fellur vel að rökfastri hugs'
un. Málfiræðin er torveld, og mikil
tamning að læra hana. Orðafoi'ð*
inn er geysimikill á sumum svið*
um. Þá er hún og skemmra komin
frá frumlindum sínum en flestar
aðrar tungiw. Orðin eru ekki
jafnslitið gangsilfur og annars
gerist, auðveldara að nema hugs*
un þá, er hefir mótað þau í önd'
verðu, og hún er oft furðu s|xtk'
leg. Þetta og annað fleira, hljóð*
vörp, viðskeyti og samsetningar,
veldur grósku í málinu. A íslenskti
er kostur meiri ritsnildar en \
flestum öðrum tungum, ný orð
sjwetta upp af sjálfum sjer til
þess að láta í ljós nýjar hugsanir,
og virðast þó vera gömul. Þau
hlaupá í skörðiu, sem af ein*
hverri tilviljun hafa staðið opin
handa þeim.
Engin furða er Jió að menn unni
slíku máli, þegar það auk þess er
móðiwmál þeirra, — verði hrifnir
af hljómi þess og kyngi í fögrum
kvæðum, dáist að fjörtökum þess
í snjallri frásögu. En svo er um
móðurmálið sem sumt annað, sem
nákomnast er manni, að hverjum
þykir sinn fugl fagur. Ef aðra«r
þjóðir færi að telja fram kosti
sinna tungna, mætti íslenskau
vara sig. Auði henuar er undar*