Lesbók Morgunblaðsins - 05.08.1928, Blaðsíða 2

242
LBSBÓK MORGUNBLAÐSINS
Fjárhagur Daöa í Snóksdal.
Daði í Snóksdal (f. um 1500)
yar sonur Guðmundar Pinnbog'a-
sonar, Pjeturssonar á Okrum í
Mýrasýslu. Það var stórbænda ætt.
— Móðir Daða var Þórunn Daða-
dóttir, Arasonar, Daðasonar „Dala-
skalla“. Daði í Snóksdal var þann-
ig kominn af góðti vestfirsku stór-
bænda fólki í báðar ættir._
TTrn 1525 giftist Daði Guðrúnu
dóttur sjera Einars á Staðastað,
,,Ölduhryggjarskálds.“ Þessi prest-
un var faðir Marteins biskups í
Skálbolti. Þau hjón, Daði og Guð-
rún, áttu tvö börn uppkomin: son
og dóttur. Einar, sonur Daða og
Guðriinar, tók banasótt degi áður
en hann átti að ríða til brúðkaups
síns við Sigríði dóttur Þorleifs
lögm. Pálssonar á Skarði. Dóttir
Daða og konu hans var Þórunn, er
síðar varð' kona Björns Hannes-
sonar, bróður Eggerts Hannesson-
ar lögmanns í Saurbæ á Rauða-
sandi (Sýsl. æf. III. 23—24).
Daði bjó á 4 höfuðbólsjörðum og
hafði auk þess mikinn sjávarút-
veg, eins og þá var siður margra
höfðingja og hafði reyndar verið
frá landnámstíð. Ekkert verður vit
að um erfðafje Daða í Snóksdal.
En faðir hans og afi (Finnbogi á
Okrum) voru í auðmannatölu. En
mestur auður Daða virðist hafa
verið aflafje hans. Hann var mik-
ill dugnaðar og fjárgæslumaður.
Síðustir árin sem Daði lifði hafði
hann stórbú á 4 stórjörðum: Snóks
dal, Sauðafelli, Knararhöfn, og
Síðumúla í Borgarfirði. Áður hafði
hann einnig bú í Hvammi í Dölum.
Á þessum' jörðum átti Daði, þegar
hann fjell frá (1563), samtals:
62 kýr,
391 ásauði,
48 geldneyti,
824 geldfjár,
29 hross og
41 hndr. í hrossum að auk.
Á þremur búum voru hrossin
virt til hundraða, eldri og yngri,
en á Sauðafelli voru þau talin 29.
Gildur hestur var í þá daga met-
inn 120 álnir, en gild hryssa 90
álnir. Munu því öll hross Daða á
þúum hans hafa verið um 60, —-
Folöld aldrei talin. Geldneyti hef-
ir Daði átt fleiri en 48, því á eign-
arskránni (A. M. Apogr. 4746 og
A. M. 267, 4to) hefir gleymst að
tilfæra geldneyta töluna á einu
búinu. Má af henni sjá, að einhver
tala hefir þar átt að vera. Þar
stendur: Item geldneyti ..........
Með jörðum sínum átti Daði 26IV2
málnytjukúgildi. En á fóðrum hjá
ýmsum bændum 119% kúgildi
(málnytja). Tala jarðeigna hans
var 55, og voru þær allar 1140
hundr. að dýrleik, eða nálega 21
hundr. hver jörð til jafnaðar.
En svo átti Daði mikið í svo
nefndu virðingafje á öllum búun-
um. Minst af því verður metið' til
verðs af nútíðarmönnum. En gefa
má ofurlitla bendingu um virðing-
arfjeð, með því að nefna fáeina
hluti af því. Jeg tek aðeins nokkuð
fram til íhugunar úr Snóksdalsbú-
inu. Þar eru taldir fram 30 útlend-
ir „skerdiskar“ og 25 aðrir diskar
(líklega tin- og trjediskar). Þá eru
nefnd 34 ný trog og 76 gömul, 9
stórkatlar (einskonar pottar), 55
%
keröld (smáir skyrdallar), 14 stór-
keröld (sáir), 5 strokkar, 10 borð-
sltálar, 12 tinkönnur, 7 mundlaug-
ar, 3 tinföt (stórdiskar undir mat
á borðum), 7 stofuborð, 27 drykkj-
arhorn, 4 kolapokar (líklega fullir
af kolum) 0. s. frv.
Þá kemur upptalning á silfur-
munum heima í Snóksdal. Það er
ótrúlega lítið af þesskonar varn-
ingi hjá svo auðugum manni, mið-
að við samskonar silfurgripi í eign
ýmsra annara höfðingja á þeim
tímum. Þar eru taldar 5 silfur-
skeiðar, 2 silfurker, 2 fótastaup
(fætur undir þeim), 1 silfur sledda
silfurbúinn daggarður, 2 silfurbú-
in drykkjarhorn 0. fl. þ. h. Alt
hefir þetta kostað mikið (efnið og
smíðið).
Alt annað, hús- og búshlutir á
búunum, var ærið mikið upptalið
og ómetanlegt. En þár er einnig
talið fram af lausafje ýmislegt
sem má verðleggja, samkvæmt
gömlum Búalögum og kauptexta í
hjeruðum, t. d. 54 hundr. harð-
fiskar, 69 vaðmálsvoðir (hver 24
álnir), 47 nautgripahúðir. Þetta
tdst mjer samtals 69 hundr.
Ennfremur átti Daði 6 skip og 1
áttæring með öllu, sem gengu til
veiði á Ströndum og undir Jökli.
Ekki má gleyma smjörinu.' í
Snóksdal voru 3 smjiirbvrður
(stæði). Þær voru fullar af súru
smjöri (sjerlega hollri fæðu). Ein
byrðan var 3X2X1% alin að
rúmmáli, önnur 23/4Xl%Xl'% al-
in og sú þrið'ja. 4%X3Xl% alin.
Þetta var fornt mál. Þegar nú
annarsvegar er athugað tenings-
mál byrðanna en hins vegar eðlis-
þungi smjörsins, verður smjör
þyngdin um 137 fornar vættir
(49,12 dönsk pd. í vætt).
Þetta var smjörforðinn í Snóks-
dal (1563). En á hinum búunum
var smjörið samtals 71 vætt í
tunnum og bögglum, en alt, á 4
búunuin, 208 vættir. Eftir verð-
gildi þeirra tíma jafngilti smjörið
138% hundr. („á landsvísu“).
Það sem verður vitað um auðs-
upphæð Daða í Snóksdal er þetta:
55 jarðir, að dýrleik 1440 hundr.
Búf jenaður á 4 búum 315 —
261% kúg. með jörð-
um ................. 261% —
119% kúg. á leigust. 119% —
Harðfiskur og fleira 69 —
Smjör, gamalt .... 138% —
Samtals 2343% hundr.
Eft.ir verðlagi um síðustu alda-
mót (1900) jafngildir þessi fjár-
upphæð 234 þúsundum króna.
En eins og fyr e* vikið að, verð-
ur ekki vitað um verðgildi silrur-
gripanna nje hús- og búshluta á
öllum búunum. Einmg vantar hjer
geldneytaeign Daða á einu búinu.
Hjer er þó um talsverða fjárupp-
hæð að ræða. Og hann hafði fullar
nytjar af 2—3 kirkjujörðum, er
fylgdu kirkjustöðum þeim, sem
sem hann átti og hafði bú á.
Árlegar tekjur Daða hafa verið
miklar. Síðasta árið, sem hann
lifði, hefir liann haft:
Landskuld af 51 jörðu 46 hundr.
Leiga eftir jarðarkúg. 43% —
Leiga eftir fóðrafjenað 20 —
Nytjar af heimamál-
nytju ................ 63% —
Samtals 173 hundr.