Lesbók Morgunblaðsins - 07.10.1928, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Fjármál Þórunnar á Grund
Eftir Sigurð Þórólfsson.
J?órunn, Sein kend var við Grund
í Eyjafirði, var kvenskörungur
mikill. Hún var dóttir Jóns bisk-
ups Arasonar og Helgu Sigurðar-
dóttur, Sveinbjarnarsonar officialis
í Múla („Barna-Sveinbjarnar“).
Hún var fædd um 1510, en giftist
ífyrsta sinn (1526) Hrafni Brands-
syni, Hrafnssonar lögmanns. Hann
liafði til kaups við Þórunni 720
hundr. en hennar heimanmundur
var 360 hundruð í jörðum og
60 hundr. í lausafje1). Samkvæmt
gamalli venju gaf Hrafn konu sinni
á brúðkaupsdegi tilgjöf, 60 hundr.
Oft var þessi gjöf brúðgumans til
konunnar kölluð morgungjöf og
bekkjargjöf. Að lögum mátti þessi
gjöf aldrei vera meiri en % úr því
fje, sem brúðguminn hafði til
kaups við konu sína. Tilgjöfin
lagðist við' heimanmundinn. Yar
því alt málafje Þóruímar í búi
Hrafns 480 hundr. En beggja fje
í samlaginu: 1140 hundr. (= 114
þúsund krónur.)
Fjórum árum áður en Þórunn
giftist Hrafni (1522) ættleiddi Jón
Arason 4 börn sín: Ara, Björn,
Magnús og Þórurini2), með þeim
skildaga að Þórunn skyldi taka
jafnan arfahlut við bræður sína.
Samkvæmt lögum var arfahluti
konunnar hálfu minni en karl-
mannsins. Jón Arason stóð utan
við þessi lög, því hann var biskup.
Það var eigi gert ráð fyrir því í
lögum að biskupar ættu börn. En
þeir máttu ættleiða launbörn sín
eins og aðrir menn, ef þeim hafði
orðið það á að syndga upp á náð-
ina með barneignum. En jeg veit
engin dæmi til þess, að nokkur ís-
lendingur hafi á undan Jóni Ara-
syni stigið það merkílega spor, og
drengilega að gera leundóttur sína
jafn rjettháa bræðrum sínum til
erfða. En af þn Jón Arason var
hinsvegar óvenju hlutdrægur mað-
ur, þá gerði hann þann mun á.
Helgu dóttur sinni og Þórunni, að
J) ísl. fornbr. IX, 379.
2) ísl. fornbr. IX, 94.
hann ættleiddi ekki Helgu, en gaf
henni þó talsverðan heimanmund.
Eins hagaði hann sjer gagnvart
Sigurði syni sínum, er síðar varð
merkisprestur á Grenjaðarstað.
Þau Helga og Sigurður líktust
mest í móðurkyn sitt og báiu
nöfn úr móðurætt.
Hrafn Brandsson gerðist um-
svifamikill maður, og Jóni Ara-
syni gagnlegur. Með mikilli harð-
neskju hepnajpist Jóni biskupi, að
koma Hrafni í lögmannssæti, og
ljet hann svo dæma Teit ríka í
Glaumbæ sekan skógarmann og
fje hans undir konung (1527) fyr-
ir litlar sakir. Það ár, eftir Al-
þingi sendi Hrafn lögmaður sjera
Pjetur Pálsson utan á konungsfund
og ljet hann kaupa konungssekt-
ina úr fje Teits fyrir 300 rinsk
gyllini1). Jón biskup lagði alt gull-
ið fram og ferðakostnað sjera
Pjeturs og ennfremur fje til Ara
sonar síns til þess að fara til
Bessastaða og gjalda þar höfuðs-
raanni gullið. Sektarhluti konungs
kostaði Jón Arason samtals 370
gyllini2).
Um þessar mundir hefir 1 gyll-
ini jafngilt 37Y2 ísl. verðalin. Hef-
ir því Jón Arason (undir nafni
Hrafns.) goldið konungi 138%
hundr. á landsvísu fyrir hálfar
eignir Teits. Þessar eignir voru
aldrei virtar, en liefir verið gisk->
að á að alt fje Teits hafi verið
1440 hundr.3). Jeg hefi athugað
þetta, með öðrum hætti en gert
hefir verið og komist að þeirri
niðurstöðu að alt þetta umrædda
fje hafi verið um 1184 hundr.
Þar af bar konungi (að vísu rang-
lega) 592 hundr. Má af þessu sjá,
að þegar 370 gyllini eru dregin
þar frá, var gróðinn af þessari
verslun við konung c: 453 hundr.
Þetta var búhnykkur góður. Hrafn
U Isl. fornbr. IX, 468—’70.
2) IsL fornbr. IX, 551—’52; X,
99—100; IX, 500.
3) J. H., Lbs. 647, bls: 385; Sýsl.
æf. I, 484.
317
dó ári síðar og fjekk þá Jón Ara-
son þetta fje. — Gróðinn af kaup-
unum varð hans.
Þau Hrafn og Þóíunn áttu eitt
barn saman (ísleif) er lifði föður
sinn. Jóni Arasyni var dæmt fjár-
hald barnsins1) og greiddi Þór-
unni dóttur sinni málafjeð er hún
átti í búinu, 480 hundr.
Þórunn giftist í anuað sinn
(1533) Isleifi Sigurðssyni, Finn-
bogasonar lögm. og Margrjetar
Þorvarðardóttir Bjarnasonar(„Há-
kalla-Bjarna“). Isleifur liafði til
lcaups við Þórunni 360 liundr., en
hún lagði jafnmikið fje í móti. Úr
þessu fje gaf ísleifur konu sinni
60 hundr. í tilgjöf2). Máli Þór-
unnar í búi Isleifs var því 420
hundr., en beggja fje í samlaginu
720 hundr. (= 72 þús. kr ).
Hjer má staldra við. Þórunn á
Grund hefir eigi alt fje sitt til
kaups við Isleif, en iieldur nokkru
af því fyrir utan kaupmála þeirra.
Nú er hún líka búin að fá raeira
fje frá föður sínum en hún fjekk
1526. — Þegar Jón biskup gifti
syni sína, Ara (1530), Björn(1533)
og Magnús (1533) gaf hanu hverj-
um þeirra til giftingar 720 hundr.
og sagði að Þórunn fengi jafn-
mikið. Um þessar mundir er því
alt fje Þórunnar 720 hundr. -þ
tvær tilgjafir, hver 60 hundr. eða
samtals 840 hundr. Nokkru síðav
(1541) gaf ísleifur Þórunni atar
löggjafir sínav er hanu mátti að
lögurn gefa ef hún lifði hann. Þór-
unn gaf honum sínar löggjafir
með sama skildaga, ef hann lifði
lengur en hún3).
Isleifur Sigurðsson dó 1549 barn
laus. Ari Jónsson lögm. varð nú
ráðamaður Þórunnar systir sinnar.
Hann bar undir dóm í Spjaldhaga
(1549) kaupmála Þórunnar og ls
leifs. Yar Þrrunni þar dærad 60
hundr. i tilgjöf, fjórðungsgjbf úr
aflafjc og tíundargjöf úr erfðaf.ie
ísleifs, 360 hundruðum, sem þá var
nýdáinn4). En ekki verður vitað
bve mikið aflafjeð var. Það hefir
sennilega verið lítið', því ísleifur
var enginn fjárgæslumaður.
4) ísl. fornbr. IX, 175—’76.
2) ísl. fornbr. IX, 655—’56.
3) ísl. fornbr'. X. 673— 74.
4) ísl. fornbr. XI, 706—707