Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1945, Blaðsíða 4

28
LESRÓK MORGUNBLAÐSINS
(Snfnleifur Uoí í
taáSon
Skáldib sr. Jón Þorláksson á Bægisá
Tvö hundruð ára minning
„Tímarnir hrreytast og mennirn-
ir meS„. Ilver einasta k.vnslóð
syngur sitt sjerstaka lag, ef svo
mætti að orði kveða. Ilún hugsar
öðrnvísi en kvnslóðin á undan henni
og sú. sem á eftir kemur. Viðhorf
hverrar kynslóðar til alls er með
alveg sjerstökum blæ, sem er ólíkur
}jví, er feðumir og synirnir hafi.
irargt af því, sem faðri minn unni
og hafði gamau af, fellur mjer ekki,
í geð, og ýmislegt af því, sem jeg
mest met, finnur ekki náð fyrir
augiun sonar mins.
Iðnlega sjáum vjer ]>ess dæmi,
að sá, sem var ágættur á alla lund
jif samtíð sinni, hverfur brátt sýn-
um, þegar frá líður. llonum tekst
ekki að afla sjer hylli nema einnar
kynslóðar.
Nýjar stefnur ryðja sjer til rúms,
nýir menn ryðja inum gömlu af
stalli. Það fennir yfir þá. Þeir
gleymast. Fáir einir standa „eins
og foldgnátt fjall“ upp úr móðu
tímans. Tönn hans fær eigi unnið á
þeim nje verkum þeirra.
Maðurinn, sem vjer minnumst
!i dag. er einn inna fáu xitvöldu,
sem lifit.með þjóð sinni frá einni
kynslóð . til annarrar. Ilann er að
vísu ekki í flokki stóru spámann-
anna, en sámt sem áður má full-
vrða, að.þann hafi borið hæst sam-
tíðarnianna sinná á skáldaþingi Is-
lendíngg, ,og þo að tímarnir hafi
brevst" storkostlega frá því er hanu
var uppT'fil vorra daga, eru atíd-
leg afrek hans svo mikil, að hann
skipar.’erúi 'í dag virðulegan sess
ii Bfagáhekk..
Ehp.ftifa stokur hans. smellnar
og markvísar, á vörum þ.jóðarinnar.
Enn eru sungnir sálmar hans í
kirkjunum. En hitt vita færri, að
hann gaf þjóð sinni á hennar eig-
in tungu snilldarverk í fremStu
röð heimsbókmenntanna frá 17. og
18. öld. Þeir. sem kvnnst hafa þvð-
ingum sr. Jóns Þorlákssonar, hljóta
að dáðst að afköstum hans, óbrigð-
ulli smekkvísi, bragvísi, málsnilH
hans og skáldskapargáfu. Ekkert/
skáld vorra á 18. öld eða um alda-
mótin 1800 undirbjó akurinn jafn
vel '•'•m hann fyrir þjóðernisfröm->
iiði vora á 19. öld. Bæði höfuðskáld,
Vor á öndverðri þeirri öld, Bjarni
Thorarensen og Jónas Hallgiúms-
son, mega teljast lærisveinar þjóð-
fikáldsins á Bægisá. — Það er kom-
inn tími til að kannast við það, að
Jón Þorláksson var í fremstu röð
þjóðernis-frumherja vorra. Ilann
hefir skilið það flestum samtíðar-
mönnum sínum betur — ef ekk?
öllum — að verndun þjóðtungunn-
ar var fyrsta boðorðið og helsta
í þjóðernisbaráttu Islendinga.
Ætt og uppvöxtur.
SR. JÓN var Vestfirðingur að
ætt og uppruna. Faðir hans, afi
óg langafi í beinan karllegg voru
allir prestar, langafi hans að Stað
í Aðalvík, en hinir í Selárdal, og
þar var Jón fæddur 13. des. — á
Lxicíumessu — árið 1744. Þorlákur
var ekki lengi í hempunni. Hann
var Ölkær við of, og eitt sinn við
Imessu varð honum það á, að spilla
víninu í kaleiknum. Oldin var ströng
og sr. Þorlákur var settur frá;
embætti fyrir þessi afglöp 1749.
Eftir það fjekkst hann við yers-
Jeg störf, var sýslumaður um hríð
í Isafjarðarsýslu og í Vestmanna-
eyjum, liafði Þykkvabæjarklaustur
um hríð, og Arnessýslu fjekk hann
árið 1771, en hann andaðist 1773.
Jlann var vel skáldmæltur. Faðir
sr. Þorláks var Guðmundur prófast-
ur í Selárdal Vernharðsson prests
að Stað í Aðalvík Erlendssonar.
Kona Þorláks og móðir sr. Jóns
,var Guðrún yngri Tómasdóttir frá
Krossadal í Tálknafirði, en hann
var einn inna nafnkunnu Sellátra-
bræðra, er frægir voru um afl og
atgervi, Jónssonar bónda í Sellátr-
um Tómassonar. Meðal annara af-
komenda þeirra bræðra má nefna
Guðmund agent Seheving, Berg
Jandshöfðingja Thorberg og Boga
Magnusen á Skarði á Skarðsströnd.
Kona Guðmundar prófasts og
móðir Þorjáks var Margrjet Arn-
grímsdóttir, Jónssonar í Sælings-
dalstungu, Arngrímssonar ins lærða
á Mel í Miðfirði Jónssonar. Rekur
sr. Jón ætt sína til Arngríms prests
lærða í eftirmælum, er hann orti
eftir frænda sinn, Ilalldór Vídalín
klausturhaldara á Reynistað.
Jón ólst upp með foreldrum sín-
um í Selárdal, en ekki er vitað,
hvort hann hefir flutst með þeim
vestur í ísafjarðarsýslu, en í Teigi
í Fljótshlíð var hann með þeim.
Þar bjó Þorlákur um hríð. Var
Jón þar heimilisfastur, er hann var
í Skálholtsskóla árin 1760—1763.
Ekki hefir vistin á Teigi verið á