Lesbók Morgunblaðsins - 27.05.1945, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
307
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
JÓNAS HALLGRÍMSSON
JNNGANGUR.
SVEIT íslcnskra náttúrnfræð-
jnga het'ir löngum verið fámenn.
Öldum saman höí'ðu íslendingar
iðkað ýmiskonar fræðimennsku, en
náttúrufræðinga eða náttúruíræði-
legs áhuga verður naumast vart
þeirra á meðal. Fram unr mið.ja 19.
öld voru það einungis þrír Islend-
ingar, sem kallast gátu náttúru-
fræðingar og var Jónas Hallgríms-
son hinn þriðji þeirra. Uinir tveir
voru Eggert Ólafsson og Sveinn
Pálsson. Ýmislegt er sameiginlegt
í sögu og störfum þeissara manna.
Öllum auðnaðist þeim að skoða
mikinn hluta landsins. Eggert einn
fjekk unnið úr rannsóknum sínum.
og skriíað um ísland og náttúru
þess eitt hið merkasta rit, sem enn
hefir verið skráð um ísland. Sveinn
Pálsson fjekk að vísu samið heil-
steypt rit um ferðir sínar og rann-
sóknir, en það hefir fram að þessu
legið grafið í handi’iti, og mestan
hluta æfinnar varð hann að berjast
fyrir lífinu í erfiðu læknisembætti
og stunda búskap og sjóróðra, til
jþess að framfleyta fjölskyldu sinni.
En báðum þessum mönnum auðn-
aðist þó að skapa þau verk, sem
seint munu fyrnast. Jónasi entlstj
ekki aldur til að sjá ávöxt verka
sinna. Ilann fjell í valinn áður en
hann fengi unnið nokkurt heildar-
starf á þessu sviði, og árangur
rannsókna hans hefir legið gleymd-
ur og grafinn í nokkrum dagbóka-
brotum En engum þessara manna
auðnaðist að gefa náttúrufræðina
að lífsstarfi.
Það er að vísu satt, að ýmsir ís-
lendingar, samtímis þessum raönn-
um og fyr, lögðu nokkru stund á
náttúrufræðileg efni, en nær ein-
göngu með tilliti til búfræði og
búfræðilegra athugana, sem þá
var mjög nátengt náttúrufræðiuni.
Ýibs rök munu til þess liggja, að'
Islendingar hafa svo lítt.sint fræð-
um þessum. Mun það fyrst koma
til, að hugir þeirra hneigjast lítt til
fræðimensku á þessu sviði, en hinu,
má heldur ekki gleyma, að alt fram
á 19. öld var harla erfitt að stunda
fræði þessi. Háskólinn í Kaup-
mannahöfn, sem var hin eina menta-
stofnun, er íslendingar áttu greið-
an aðgang að, rækti náttúrufræð-
ina lítt, og naumlega var hægt að
ljiika þar prófi í þeim fræðum fyr
en eftir daga Jónasar Hallgríms-
sonar. Þá er og þess að minnast,
að náttúrufræðimentun veitti Is-
lendingum engan möguleika til af-
komu, nema þeir tæki að sjer ein-
hver alsendis óskyld störf. Má þar
benda á, að Eggert Ólafsson var
gerður varalögmaður að loknum
rannsóknaferðum sínum.
Þegar á alt þett^ er litið, gegnih
það raunar nokkurri furðu, að
Jónas Hallgrímsson skyldi leggja
rit á þá braut að stunda náttúru-
fræði við Háskólann í Kaupmanna-
höfn. Ekki er unt að sjá, að nokk-
ur áhrif vir föðurgarði hafi verið
þar að verki, þótt ekki sje ólíkle'gt,.
að hrikaleg og sjerkennileg nátt-
vira bernskustöðva hans, hafi orkað
át hug hins unga sveins, sem glögt
má sjá í ljóðum hans. Ekki verða
áhrifin heldur rakin til Bessastaða-
skóla. Náttúrufræði var ekki kend
þar, og hinir mætu menn, er þar
störfuðu, orkuðu á hugi nemanda
sinna í allt aðrar áttir. Að vísii
segir Hannes Hafstein í æfisögu
Jónasar, hvaðan sem hann hefur
það, að hann hafi verið að reyna
að kynna sjer náttúrufræði á Bessa-
stöðum, „en á því voru mjög lítii
föng um .þær mundir, og snerist
hann því að rúmmálsfræði og reikn-
ingi“. I þeim fáu brjefum Jónasar,
sem til eru frá þeim árum, er hann
dvaldi í Reykjavík að loknu stúd-
entsprófi minnist hann hvergi á nátt
úrufræði, eða honum leiki hugur á
því námi. Og þegar vinur hans,
Tómas Sæmundsson, eggjar han.i iöet
eggjan að leita lærdómsframa »A
Hafnarháskóla og þykir þuó ui
koma, að Jónas skuli hyggja svo
lágt að ætla að taka danskt laga-
próf, þá er það ekki náttúruvís-
indin, sem hann ætlar Jónasi að
stunda, heldur dreymir hann um
Jónas, sem eftirmann Finns Magn-
ússonar. Náttúrulýsinga gætir og
miklu minna í þeim kvæðum Jónas-
ar, er hann yrkir fyrir utanför sína
en síðar. Mjer þykir því. langlík-
legast, að hugur hans hafi ekki
hneigst að fræðum þessum fyr en
hann kom til Hafnar og tók að lesa
undir hin fyrstu lærdómspróf þar
við Háskólann
Háskólanám, feðalog.
JÓNAS IIALLGRlMSSON kom,
til Kaupmannahafnar haustið 1832.
Var hann þá skráður í lagadeild,
Háskólans og tók að lesa undir. hin
fyrstu lærdómspróf, sem tekin yoru
í ýmsum fræðigreinum þar á meðal
í náttúrufræði. Lauk hann fyrri