Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1952, Blaðsíða 18

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
( 646
fagurlega skreytti hús hans, ekki
nefndur á nafn.
-w-
En menn þeir, sem skreyttu hús
með fornmannamyndum, eru þó
ekki allir gleymdir. Munnleg arf-
sögn geymir enn nafn eins þeirra.
Það er Þórður hreða, sem fyrst
bjó að Ósi í Miðfirði og síðan að
Miklabæ í Óslandshlíð og var uppi
á 10. öld.
í sögu Þórðar segir að hann hafi
verið ailra manna hagastur. Var
hann fenginn til þess að smíða
skála á Höfða á Höfðaströnd,
Hrafnagili í Eyafirði og Flatatungu
í Skagafirði.
Saga Þórðar er talin rituð á 14.
öld og líklega á seinna helmingi
þeirrar aldar. Segir ‘hún að skál-
inn í Flatatungú háfi staðið allt til
þéss er Egill biskup Eyólfsson var
á Hólum, en skálinn á Hrafnagili
standi þá enn. Af þessu má ráða
að þau hús hafi verið vönduð og
sterklega byggð upphaflega, því að
þau hafa staðið 300 ár eða lengur.
En nú er að segja frá því, að
enn eru til útskornar fjalir, sem
munnmæli herma að sé úr skála
þeim, er Þórður smíðaði í Flata-
tungu, og fylgir það sögninni að
Þórður hafi skorið myndirnar.
Sumar af fjölum þessum eru enn
norður í Flatatungu, en nokkrar
eru hér í Þjóðminjasafninu.
Fjalir þessar, þótt ósamstælðar
séu, eru merkilegar um margt. Á
þeim má glögglega sjá, hvernig
fornmenn skreyttu híbýli sín með
útskornum myndasögum, og að sá
sem þessa sögu „skrifaði“ hefir
ekki verið neinn viðvaningur.
„KJÖRVIÐURINN“
FYRIR NORÐAN
Gizka má á, að þegar skálinn
mikli var tekinn niður í Flata-
tungu, hafi timbrið úr honum far-
ið a víð og dreif, eins og oft vildi
Hér er sporðdreki mikill með mann í kjaftinum. I»essi fjöl og neðra fjalarbrot-
ið eiga saman eins og sjá má ef vel er að gætt, því að önnur höndin á líkinu
sést á neðri fjölinni og tvö mannshöfuð á enðri fjölinni ná upp á efri fjölina.
Efst er endinn á lengstu fjölinni, þar sem menn halda saman höndum.
verða. Og með vissu vitum vér, að
sams konar fjalir og með sams
konar útskurði, hafa verið til á
tveimur bæum, Bjarnastaðarhlíð
og Flatatungu, og munnmæli
herma að þær sé allar úr sama
húsinu, skálanum sem Þórður
hreða byggði í Flatatungu.
Nú er það kunnugt, að í Flata-
tungu stóð lengi baðstofa, sem
þiljuð var með útskornum-fjölum
í öðrum enda. Þessi endi baðstof-
unnar var rifinn árið 1881 og hin-
um útskornu fjölum þá sundrað.
Fór sumt af þeim í hina nýu bað-
stofu, sumt í búr og önnur hús.
Sumarið 1886 kom Sigurður Vig-
fússon fornfræðingur að Flata-
tungu „til þess að skoða leifar af
skála þeim, sem mælt er að Þórður
hreða hafi smíðað þar“, eins og
hann kemst að orði. í búrinu fann
hann í áreftinu fimm fornar fjalir,
útskornar með mannam'yndum og
voru sumar þeirra heilar. í skála-
dyrum voru þrjár stoðir áttkantað-
ar með fornum greypingum og tveir
syllupartar þykkir sem plankar,
strykaðir einkennilega. Er svo bezt
að láta Sigurð segja frá því, er
hann fann þar í viðbót, og hvað
honum var sagt um þennan húsa-
við:
„í miðbaðstofunni, sem nú er
elztur partur hennar, voru 3 stoðir
stuttar, strykaðar á 2 röðum, að
því er séð varð með líkum stryk-
um og svllurnar. Einnig var þar í
reisifjölinni dálítill fjalarstúfur út-
skorinn með mannsmyndum, sam-
kyns og á fjölunum í búrinu. Bónd-
inn í Tungu gat þess og, að þá er
hann reif og byggði; austurenda
baðstofunnar vorið áður, hafi þár
komið fyrir samskonar viður og
þessi, og þar á meðal ein fjöl 15
þuml. löng, sem hefði verið látin
f gólfið undir rúm, þar sem ég gát
eigi komizt að að skoða hana. SamS
konar við kvað hann og vera í f jós-
inu, þó að eigi væri hann útskor-
inn.... Þorkell bóndi Pálsson í
Flatatungu sagði mér skrítna sögu
um þennan við. Hann sagði að Jón-
atan bóndi á Silfrastöðum, faðir
Sigurðar bónda á Víðivöllum (d.
1884) og þeirra systkina, hefði sagt,
að viðurinn í Flatatunguskálanum