Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Blaðsíða 28

var kallað, þoldi ekki mikinn vind með
öllu til tjölduðu, en var skriðdrjúgur
með liblum seglum og bar vel af sér
sjói. Á íhonum var venjulega 11 manna
skipshöfn. Þetta sumar og hin næstu
var skipstjóri á Kristjáni Ólafur Krist-
jánsson frá Lokinhömrum, sem einnig
var bóndi á Hrafnabörgum í Lokin-
hamradal, vanur og. farsæil sjóma'ður
og hirðumaður með afbrigðum, svo að
hver spotti var traustur á þeim skipum,
sem hann stjórnaði, og seglin í eins
góðu lagi og framast varð á kosið. Áhöfn
in hafði verið ráðin til ágústloka, svo
sem á flestum öðrum skútum vestra, en
með 20. ágúst spilltist táðin, gekk í um-
hleypinga, svo að hvergi var friður að
liggja á fiski, og rétt fyrir höfuðdaginn
kom Kristján í höfn, var losaður og
skyldi síðan settur upp á kamib, þar sem
hann mundi bíða nsestu verbíðar, rúinn
seglum og reiða, nema stórstag og höf-
uðtoöndum. En um það toil, sem lokið var
losun aflans, kom saltskipið. Þótti nauð-
syn bera til að flýta sem mest losun
þess, svo að henni væri lokið áður en
inn kæmi aliur fiskiflotinn, og var svo
ákveðið að fresta setningi Kristjáns,
undanlþiggja áhöfnina þeirri skyldu að
skiljast ekki við hann, fyrr en hann
stæði skorðaður uppi á kamfoi. Var henni
leyft að fara heim með allt sitt hafur-
task, þá er hún hefði lagt skipinu á
Þingeyrarhöfn.
M
lTl-aður en nefndur Jóhannes
Bjarnason. Hann var Arnfirðingur, en
hafði lengi verið búsettur í Dýrafirði og
skipstjóri á ýmsum skipum, fyrst þil-
farsbátnum Guðrúnu, sem Gísli Oddsson
í Loikinhömrum átti, svo hjá Grams-
verzlun og loks hjá Milljónafélaginu.
Hann hafði ekki lært sjómannafræði í
Stýrimannaskódanum í Beykjavík, held-
ur hjá Kristjáni Andréssyni, skipstjóra
og bónda í Meðaldal í Dýrafirði, en
Kristján hafði danskt skipstjórapróf og
kenndi mörgum mönnum vestra sjó-
mannafræði. Jóhannes hafði verið svo
lengi skipstjóri, þegar próf úr Stýri-
mannaskólanum var gert að skilyrði fyr-
ir stjórn á skipum, sem náðu 15 smálest-
um, að honum var veitt undanþága frá
ákvæðum hinna nýju laga. Hann var og
ágætur sjómaður, en þótti djartfur, og
var talið, að hann kynni ekki að hræð-
ast. Hann var og karlmenni að burðum
og þoli og vanur harðræðum og svaðil-
förum alit frá bernskudögum. Hann var
skapstilltur, en skapmikill og þykkju-
þungur, ef því var að skipta. Hann hafði
lengi stýrt alLstórri skonnortu, er hét
Duke, sem í daglegu tali varð Djúkk,
miklu þol- og sjóskipi, sem var frekar
tregt til gangs í hæ'gviðri. Þetta skip var
nú orðið mjög úr sér gengið, og var Jó-
hannes hættur skipstjórn, enda fluttist
hann norður að Akureyri á næsta vori,
en síðan fljótlega suður í Viðey. Þar
var hann í þjónustu Milljónafélagsins,
unz það lagði upp laupana í árslok 1913.
Nú fékk Carl Proppé Jóhannes Bjarna
son til að taka að sér stjórnina á flutn-
úigi saltsins til Flateyrar. Var ákveðið
að hlaða Kristján og láta vélbát, sem
hiét Njáll, draga hann norður. Veður var
ljómandi stillt og gott, og hvorki Jó-
hannes né aðrir sjómenn efuðu, að blíð-
an mundi haldast næstu daga.
„Baróninn spáir góðu,“ sagði Jóhann-
es og átti við loftþyngdarmælinn, sem
í gæluskyni var oft aðlaður, en venju-
legast kallaður barómet.
Svo var þá farið út í Kristján, akker-
um létt og skipið síðan dregið á tói að
hlið saltskipsins. Þar voru á tiltölulega
sbuttri stund látin í það 30 tonn af
salti, og síðan lagði Njáll af stað með
Kristján í togi.
Áhöfnin á honum var aðeins tveir
menn, Jóhannes Bjarnason og Guðni
Bjarnason á Holti _ á Þingeyri, ungur
maður og röskur. Á Njáli voru einnig
tveir menn, Sigurður Fr. Einarsson og
Ludvig C. Magnússon. Sigur’ður var mað-
ur hálffertugur. Hann var Lágur maður
28 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
vexti, en snar og röskur, fjölhæfur og
hafði við margt fengizt, bæði verið for-
maður og vélstjóri, en seinustu árin eink-
um stundað verzlunarstörf eða kennslu.
Njáll var sex til sjö smálesta þiljaður
véibátur, nýlegur og vandaður og með
góðri véi. Hann var góður sjóbátur og
gekk um það bil sex mílur á vöku.
Jóhannes Bjarason, skipstjóri.
Það var orðið aldimmt, enda komið
fram yfir miðnætti, þegar Njáll silaðist
út fyrir oddann með Kristján í eftir-
dragi. Dráttartaugin var nýlegur kaðall,
sem Kristján átti og notaður var, þegar
hann var dreginn að eða frá bryggju og
eins þegar hann var látinn reka fyrir
síldarrietum í þeim vændum að afla
áhöfninni nýrrar beitu. Veður var milt
og sjórinn lygn, en þegar kom út undir
Mýra/fellið, lagði inn lágrisa haföldu.
Svo var Kristján afturhilæður, að þegar
hann lyftist að framan á öldunni,
streymdi sjór inn á milli þilfarsbrúnar
og skjólborðanna yfir skútanum. En ekki
mun skipstjóri hafa talið hleðsluna neitt
varhugaverða. Sá roskni sæfari glotti að-
eins og spýtti um tönn, þegar sjórinn
guitlaði um mjóalegginn á sbígvélunum
hans, þar sem hann stóð við stýrið, og
Guðni sagði við hann:
„Það er eins og honum þyki þau ekki
nógu hrein, stígvélin þín, Jói.“
Segir svo ekkert af ferð þeirra félaga,
fyrr en um það bil, sem tekið var að
birta af degi. Þá voru þeir staddir góðan
spöl undan landi út af Krossvík, sem er
utan við Fjallaskaga, sem nú er eyði-
jörð, en í þann tíð var blómlegt býli. Þá
var og enn mikið útræði á vorin af Skaga
mölum. Skagatangarnir, sem veita lend-
ingunni á Mölunum skjól í austan og
norðanátt, marka Krossvíkina að sunn-
anverðu, en víkin er fyrir opnu hafi og
fjaran grýtt og ekki vænleg til landtöku.
Þegar þarna var komið, var hafaldan
orðin allgild, og miðaði Njáli mjög Mtið,
enda tók Kristján ærið þungar dýfur
og rykkti fast í dráttartaugina. Sigurður
hafði féngið þá skipun frá Jóhannesi,
að stefna djúpt fyrir Barðann, hvað sem
i kynni að skerast, og var látið horfa
um það bil í misvísandi norður. Ludvig
stýrði, en Sigurður gætti vélarinnar. Allt
í einu sást dökkt vindiband fram undan,
lítið eitt austan við stefnu Njáls, og
áður en varði lagði á hvassan vind af
réttvísandi norðri. Báran ýfðist og varð
brattari, og áður en liðnar voru fimm
mínútur, sleit Kristján dráttartaugina.
Ludvig vék Njáli þegar í stað undan, og
stefndi honum síðan að Kristjáni, sem
rak fyrir sjóum og vindi með stefnið í
austur. Njáll renndi fram með honum
til hlés á mjög hægri ferð, og Guðni
kastaði yfir í hann bug-t af dráttartaug-
inni og kallaði til Sigurðar, sem stóð
á bógnum á Njáli, albúinn þess að taka
við tauginni:
„Dragðu nú duglega til þín, og svo
gerið þið tóið fasit tvöfalt.“
Sigurður náði í tóið, og nú kom Lud-
vig honum til hjálpar. Svo höfðu þeir
iþá brátt dregið til sín tugi faðma, og
síðan fesbu þeir rammlega tvöföldum
kaðMnum.
Að þessu loknu var vélin í Njáli sett
á fulla ferð áfram, og þó að mikið gæfi
á hann og lítið gengi, tóiksit honum að
snúa Kíistjáni beint í vind og sjói.
„Við reynum áð snúa honum heldur
vestur á bóginn en hitt,“ sagði Sigurður
við Ludvig, „því ef hann slítur öðru
sinni, er vonlaust að reyna að draga
hann. Þá verður hann að bjarga sér á
seglunum, en hann nær sér aldrei fyrir
Barðann í þessari vindátt, heldur verður
að snúa honum vestur eftir og kosta
kapps um að sleppa við Skagatangana
og inn á Dýrafjörð.“
Jú, Jóhannes miun hafa lagt . tjórnvel-
inum yfir í stjórnborð, því að á bakborða
sveigðist skipið. En í sömu svipan og
þetta var auðsæitt, söng tvöfalt tóið í
sundur.
„Hana, — þar fór nú seinasta hald-
reipið þeirra, drengur minn!“ hrópaði
Sigurður í eyrað á Ludvig. „Eina bótin,
að nú sriýr hann þó stefninu í vestur,
lagsmaður...... En taktu vel eftir,
hvort þú sérð Jóhannes gefa nokkurt
merki.“
Svo störðu þeir félagar á Jóhannes
skipstjóra, en hann virtist ekki gefa
þeim eða Njáli minnsta gaum. Þeir sáu,
að hann og Guðni þutu kuliborðs megin
fram fyrir siglu á Kristjáni, Guðni los-
aði dragreipi stafnhyrnunnar, og síðan
tók Jóhannes að strita við að draga
hana upp. En þegar upp var komið of-
urlítið hom, sem vindurinn þandi, gait
Jóihannes ekki komið henni hærra, því
að Guðni gat elkki veitt honum lið, —
hann hafði brugðið dragreipinu undir
jámnál í öldus.tokkn-um og dró til sín,
jafnóðum og Jóhannesi varð eitthvað
ágengt. Ef Guðni sleppti, It kkaði stafn-
hyrnan á ný, þegar Jóhannes þurfti að
færa til hendurnar.
igurður leit á Ludvig ærið
áhyggjulegur og mælti:
„Hann fer upp í brim-garðirm með
þessu lagi, og þá er þeim hreinlega dauð-
inn vís, en ef þeir næðu upp fokkunni,
þá mundu þeir geta stýrt honum frítt af
Skagatön-gunum, svo langt sem við erum
undan landi, en þá vantar þriðja mann-
inn.“
Hann þagnaði andartak, kerrti síðan
hnakkann og leit hvasst á Ludvig:
„Treystir þú þér, drengur rninn, til
að stýra Njáli að ðkutnum á Kristjáni,
án þess að ásigling verði, svo að ég geti
stokkið yfir í hann?“
Ludvig svaraði ekki strax. Hann
horfði á Kristján, þar sem hann veltist
stjórnlaus fyrir vindi og sjóum og öld-
urnar löðruðu í sífellu yfir hann. Og
Njáll, — hann var svo sem ekki kyrr,
heldur kastaðist sitt á hvað, og þó að
Ludvig héldi honum upp í vindinn, gaf
mikið á hann. Á bæði honum og
Kristjáni var allt vott og há-lt, og eins
og þeir létu, yrði ekiki neinn leikur að
fóta sig, þegar niður væri komið á skut-
inn á Kristjáni, meira að segja ekki gott
að vita, hvernig til tækist um að leggja
Njáli að honum, svo kröpp sem báran
var. En það var nú síður en svo, að þessi
athugun Ludvigs hefði á hann lamandi
áhrif. Það kom í hann einibver stæling,
næstum lyftinig, — þetta væri þó sannar
lega gaman að reyna. Ha? Að reyna!
Þetta var svo sem ekki eins og að
stökkva óvenju iangt stökk yfir djúpan
skurð. 1 þetta sinn varð manni að takast
stökkið, bæði sjállfs sín vegna og vegna
iþeirra, sem voru u-m borð í Kristjáni, því
að ekki munidi Mða á löngu, unz hann
bæri upp í klappir eða stórgrýti, þar sem
hvíbfextar torimöldur risu hátt og æddu
síðan brotnar langt upp eftir fjörunni.
Syndur, — j-ú, víst var hann syndur, en
undir svona kringumstæðum gat á
versta veg farið..... O, hann skyldi
klára sig af þessu, ekki trúði hann öðru,
en Sigurður — það kom alls ekiki til
greina, — því þó að hann vseri snar óg
snöggur, þá var hann maður há-lffertug-
ur, og hann var enginn fimleikamaður.
Og Ludvig leit á Sigurð. Hann stóð þög-
uM og beit á jaxi, — það var eitthvert
fjarrænt 'blik í augunum á honum. Og
allt í einu hafði Ludvig fengið það á
tilfinninguna, að Sigurður mundi hafa
tilhneigingu til að drýgja þá dá’ð að
stökkva þetta heljarstökk, jafnvel þótt
hann gerði ráð fyrir, að það kostaði
hann iífið......Ludvig varð að fá hann
til að falla frá að tefla lífi sínu í næstum
vissan voða, og til þess áttu að liggja
næg rök, að hann ætti ekiki undir því.
Nú leit Sigurður á Ludvig, ræskti sig
og sagði:
„Ertu búinn að hugsa þig um? Treyst-
irðu þér?“
„Ekki til að leggja Njáli að Kristjánl,
en til að s-tökkva.“
„Að ég láti þig, drenginn, barnið,
stökkva þetta, — nei, góði minn,“ sagði
Sigurður.
Ludvig hnyklkti við: Þarna kom nýtt
strik í reikninginn, en ekki dugði að
doka. Og Ludvig sa-gði, talaði hátt, en
með hægð og festu:
„Sigurður, ég veit, að þú ert reglulega
snar og léttur á þér, en samt kemur ekki
til mála, að þú vogir þessu. Gáðu að því,
að í fyrsta lagi er ég — eins og ég sagði
áðan — ekki maður til að leggja að
Kristjáni, og ég er ekki heldur fær um
að bjarga Njáli einn míns liðs, ég kbnn
ekki einu sinni að smyrja í hon-um vél-
ina. Svo finnst mér, að þú verðir að taka
það með í reikniniginn, að þú átt fimm
börn, það elzta átta eða níu ára, og þó
að ég sé ekki maður á móti þér í neinu
öðru, þá ætti ég þó að vera eins 'liðugur,
■eins mikið og ég hef stundað leikfimi.14
Sigurður þagði. Svo hrisiti hann höf-
uðið, leit eins og hiálifangurvær á Lud-
vig og sagði Mtið eitt hátíðlega:
„Jæja, þá — í Guðs" nafni: Þú stekkur!*’
Og Sigurður þreif í stýristaumana og
sneri bátnum, lét hann síðan nálgast
Kristján með vélina í lausagangi — að-
eins fyrir stormi og sjóum. En samt sem
áður æddi báturinn áfram og geigaði
mjög sitt á hvað, þegar hann reið át
öldulkömibunum. Ludvig leit á Sigurð, o>g
Sigurður sagði háum og hveLIum rómi:
„Ég læit hann síga með skutnum á
Kristjáni. Far þú nú í Guðs nafni fram
dekkið, upp ' á lunninguna aftan við
vantinn, heldur þér svo í hann rígfasit
með hægri hendi og ert snarvi'ðbúinn að
stökkva, þegar síkipin ber bæði nokkum
veginn í sömu hæð“.
Ludvig sá, að svo fljótt bar farkost-
ina saman, að hann mætti hafa hraðann
á. Hann skutlaðist fram þilfarið, þreif
í aftara höfuðband siglunnar og síðan
í það fremra, þeyttist upp á öldustokk-
inn og fann sig geta náð jafnivægisstell-
ingu, þrátt fyrir örkvikar hreyfingar og
kippi 'bátsins. Nú sá hann á s-ká fram
eftir þiltfari Kristjáns, sá Guðna standa
öðrum megin á skútanum, Jóhannes
hinum megin, rétt til kuls við beitiás-
inn. Þeir stóðu hoknir, studdiust við eitt-
hvað, og hann þóttst vita, að þeir ætl-
uðu að vera við því búnir að grípa I
hann sinn hvorum megin. Nú heyrði
hann Sigurð hrópa eitthvað, og Ludvig
fann stælinguna aukast, en um leið gaus
upp í honum áköf gremja, næsitum heift.
Hann blótaði. Þetta öskur Sigurðar, sem
eíkki heyrðist gegnum mótorskellina og
dyn vinds og sjóa, verkaði sem truflun
Hvern þann svarta sjálfan var Sigurður
að skipta sér af þessu? Það gat enginn
sagt honum héðan af fyrir verkum. —
þeir ekki heldur hjálpað honuim, sem
við hionum hugðust taka, — enginn gat
dugað honum, nema hann sjálfur, —-
nei, ekki einu sinni æðri miáttarvöld
duttu honum í hug á þessum augnablik-
um. Nú lyftist skuturinn á Kristjáni, eins
og kom móti Ludvig, bauð sig fram,
og nú stökk hann, fla-uig hann, kiom nið-
ur öðrum fæti á hálan, síkvikan, hail-
andi, nú snarlækkandi, svíkjandi öldu-
stokkinn á Kristjáni, kom þar áðeins nið-
ur á tábergið, spyrnti í fremri brún hins
24. desember 1965