Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1968, Blaðsíða 4

Björn Daníelsson, skólastjóri, rœðir við Jón Norðmann,
bónda á Selnesi á Skaga — 3. hluti
1 að er margt sem fram kemur
í spjalli okkar Jóns. Ýmislegt frá
gleymdri og gamalli tíð. Hann er
fjölfróður um yfirskilvitlega hluti og
segir skemmtilega frá. Með sínum
hógværa og látlausa hætti, fær hann
mig til að fylgja sér um annarlega
vofuheima, sem ég í fáfræði minni
hélt að væru flestum týndir. Lág
röddin og trúnaðartraustið gagnvart
söguefninu og gagnvart viðmælanda
gaf þessari kvöldstund, þegar við
sátum í skrifstofunni minni, einhvern
hljóðlátan, en þó kynngimagnaðan
blæ af baðstofulífi fyrri alda, þegar
allt var tínt tíl, sem mátti gleðja
eða fræða söguþyrsta alþýðu.
Og eftir að við höfðum þegið í
kaffibolla og Jón tekið sinn vana-
skammt í nefið, þá segir hann mér
frá útburðinum í Hegranesi:
— Á milli Hróarsdals og Kárastaða
í Hegranesi er klöpp, sem við kölluð
um Draugaklöpp. Við höfðum orðið
vör við eitthvað óhreint í urð við
klöppina.
— Meðal annars var það eitt sinn,
er við mamma vorum að koma úr
kaupstaðaferð af Krófcnum. Þá var
ég stráklingur, sennilega kringum
1910. Þá sáum við einhvern mórauð-
an vindil skjótast undan hestunum,
skömmu áður en við komum að urð-
inni, en þegar þangað kom, stakk
þetta sér niður í hana. Líkt þessu
kom oftar fyrir.
Svo var það í nóvember 1915, að
ég labbaði í rökkrinu með nokkrar
bækur út í Kárastaði. Ég hafði verið
með þær að láni frá Sigurði Ólafs-
syni, frænda mínum og vini. Við vor-
um oft vanir að skiptast á bókum.
Á Kárastöðum var lítil baðstofa
og lág. Rúm voru með hliðum og
náði súð niður að þeim.
Sigurður var ekki heima, en tím-
inn spjallaðist af hjá okkur engu að
síður. Sé ég þá, að komið er að
fjósatíma, svo ég þurfti að fara að
hafa mig heim. En þá komu allt í
einu í mig einhver ónot, þó ég væri
enn inni í baðstofu og ég fann hvað-
an þau stöfuðu. Þau streymdu til
mín frá klöppinni og urðinni. Þar
var eitthv.að sem vildi mér illt. Ég
fann það. Og það var fleira sem var
á hræringi þetta haustkvöld. Önnur
ónotaleg taug lá til mín neðan frá
Vötnum. Þar var eitthvað óhugna-
legt, sem mér fannst liggja í leyni
og vilja skapa mér voða. Þó fann
ég að ekkert samband var milli þess-
ara bölvilja, en leið mín þurfti að.
liggja milli þeirra og það skapaði
mér óróa. Þetta vildi sítja fyrír mér.
Það var auð jörð, gott veður en
örtungla. Ég tvístíg á baðstofugólf-
inu og er að bræða það með mér,
hvað ég skuli gera. Síðast spyr ég
Sigurbjörgu systur mína (móður Sig-
urðar og Einars), hvort Einar megi
ekki fylgja mér suður fyrir merkin,
en Draugaklöppin er aðeins norðan
þeirra.x)
Einar er strax til í að fylgja mér,
og við leggjum af stað. En sam-
fylgdin varð ekki löng. Strax er við
komum suður fyrir túnið og yfir bæj-
arlækinn, sem þar rennur, finnur
Einar til slikra ónota, að hann treyst
ist á engan hátt til að fara lengra,
og reynir sem hann getur til að fá
mig til að snúa við aftur. Við rædd-
um þetta nokkra stund, en útkoman
varð sú, að Einar fór til haka, en
ég fylltist þráa og hét því, að aldrei
skyldi ég snúa við, heldur færi ég
einn hvað sem á dyndi.
Það var afar dimmt til jarðarinnar
og illt að sjá. Götuslóðir lágu hér
og þar eftir þýfðum móum sunnan
lækjarins. Og meðan ég er að pauf-
ast þetta í myrkrinu, hugsa ég mér,
að ég skulí fara neðan við klöppina
og milli þessara tveggja vera, sem ég
fann alltaf hvað leið.
Mér fylgdi mórauður hundur, sem
hét Tryggur og bar nafnið með
rentu. Nú hafði hann fyrir nokkru
horfið út í dimmuna. En snögglega
kemur hann þjótandi, skjálfandi og
smáýlfrandi af hræðslu og þorir
hvergi að vera nema milli fóta mér,
eða við tærnar á mér, svo ég átti
óhægt um gang hans vegna. Varð
ég hálf argur og fór að skamma
greyið, en það þýddi lítið. Hann fór
að vísu afturfyrir mig, en er svo
nærri að ég finn lappirnar á honum
við hæla mér og snúðinn í hnésbót-
unum. Og svona morrum við áfram
og er vist hvorugum rótt.
Þá allt í einu heyrði ég þetta ó-
skaplega hljóð, sem smaug gegnum
merg og blóð.
Ég hefi aldrei heyrt neitt því líkt,
nema helzt í lómi, þetta var aðeins
stórum sterkara og háværara, mér
fannst fyrst sem það kæmi ofan úr
loftinu, en það var ekki svo gott
að átta sig á því, það var svo dul-
magnað, og eins og það þrengdi að
mér alls staðar frá.
Ég hrekk auðvitað illa við, þó ég
væri síður en svo óviðbúinn. En um
leið kemur annað veinið, sízt minna,
x) Sigurður Ólafsson, fræðimaður
á Kárastöðum og Einar voru bræð-
ur, synir Sigurbjargar systur Jóns
Normanns. Einar dó úr lungnabólgu
um tvítugt, mesti efnismaður.
og strax á eftir hið þriðja og er það
sýnu mest. Þá fæ ég greint að það
kemur frá klöppinni — á ská suð-
austur frá mér, þó ekki langt.
Ónotin þutu í mig svo heiftarlega,
að ég ætlaði að taka sprett, en það
þýddi ekki, ég sídatt í móunum.
Þá signdi ég mig, það róaði mig.
Ég las líka faðirvorið og reyndi að
ganga hægt.
Sunnan við móana og neðan við
klöppina tekur við mýri, sem ég verð
að fara yfir. Þegar ég kem þangað,
heyri ég að eitthvað er að spikka
(svampa) í mýrinni, svo nú virtist
mér sem allsstaðar væri vá fyrir
stafni. En ég hugsa sem svo, að ekk-
ert þýði að reyna að forðast þetta,
heldur mæta því í drottins nafni.
Þá sé ég glóra í eitthvað gráleitt
rétt framundan mér, sé svo að þetta
er hvít hryssa, kölluð Hrönn, sem
faðir minn átti, vanalega þúfugæf.
Öll hrossin okkar í Hróarsdal voru
þarna í þéttum hnapp, ókyrr og frís-
andi og snerust hvert um annað.
Ég hafði snæri í vasanum og þótt-
ist góður að ná Hrönn, hún var að
visu stygg aldrei þessu vant, en ég
náði henni samt, batt upp í hana,
snaraðist á bak og hugðist ríða heim.
En þegar ég var kominn á bak og
skyldi þeysa af stað, var þetta bráð-
viljuga hross ramstatt og hafðist með
engu móti burt frá hinum hrossun-
um hvaða ráðum sem ég beitti. Engu
að síður fannst mér ég vera kominn
í góðan félagsskap hjá blessuðum
hrossunum, og ákvað, að frá þeim
skyldi ég ekki víkja. Af baki Hrann
ar færi ég ekki hvað sem á dyndi.
Og þar sat ég og barði fótastokkinn.
Allt í einu kveða við sömu óhugnan-
legu ýifrin og fyrr, þrjú í röð, hvert
á eftir öðru. Þau koma frá klöpp-
inni með enn meiri ofsa og hryllingi
en áður. Það var greinilegur illsku-
hreimurinn í því síðasta. Við þessi
ósköp trylltust hrossin og tóku á
sprettinn heim eins og fætur gátu
hraðast borið þau. Enn þann dag í
dag skil ég ekki hvemig ég hékk á
merinni, að hún skyldi ekki hnjóta
á vegleysunni í brúnamyrkrinu á
þessari ægifart.
Þegar komið var á brúnina, fyrir
ofan hesthúsið heima, kveða enn við
þrjú hljóð í fjarska, samt voru þau
greinileg. Og hrossin námu ekki stað
ar fyrr en við hesthúsdyrnar. Og ég
lét þau inn.
— Og er þar með búin sagan? spyr
ég, eiíthvað kanntu um tildrög þess-
ara annarlegu áhrifa, sem á þig sóttu
og hljóðanna sem þú heyrðir.
— Kannske, sagði Jon og brosti
hógværlega. Ég veit dálítið meira,
það er ekki nóg, en mig grunar
ýmislegt. Það var vorið eftir, eða
1916, að faðir minn og ég fórum út
í Utanverðunes. Það var vinskapur
milli heimilanna. Það voru foreldrar
Jóns Ósmanns sem bjuggu þar, Magn
ús Ámason og Sigurbjörg Guðmunds
dóttir, sem m.a. var komin af þeim
fræga manni séra Oddi á Miklabæ.
Við riðum að vísu til Sauðárkróks,
en það var á heimleiðinni, sem við
komum í Nes, pabbi þurfti að hitta
gömlu hjónin. Magnús var þá rúm-
liggjandi, enda dó hann þá um sum-
arið. Sigurbjörg hafði fótavist, hún
dó 1919.
Þeir spjölluðu margt saman karl-
arnir, en á meðan gaf Sigurbjörg
sig á tal við mig. Við ræddum meðal
annars um dulræna hluti, og ég sagði
henni söguna, sem þú hefur nú heyrt.
Þá segir gamla konan við mig eitt-
hvað á þessa leið:
— Þegar ég var ung stúlka á
Hafsteinsstöðum hjá afa mínum, og
var að fara í fjósið á vetrarkvöld-
um, þá kom það iðulega fyrir í svip-
uðu veðri, að ég, og við fleiri, sáum
ijós, rauðleitt flöktandi ljós, sem bar
milli bæjanna Kárastaða og Hróars-
dals, stundum var það kyrrt, en oft-
ar flöktandi. Ég spurði afa hverju
þetta sætti, en hann hafði líka séð
það. (En sr. Gísli afi Sigurbjargar
var kunnur í Hegranesi.)
Aii sagði mér að það hefði fyrr-
um verið altalað í Hegranesinu, að
einmitt á þessum stað hefði förukona
fætt barn í dul og grafið í urðina
undir klöppinni nálægt aldamótun-
um 1800, þá trúi ég Stóridómur hafi
verið í gildi.
— En hafa ekki fleiri en þú heyrt
útburðarvælið?, spyr ég.
— Ekki það ég veit, en Sigur-
björg þessi var skýr kona og merk.
— En hvernig var það, í upphafi
þessa máls sagðistu hafa fundið ann-
arleg áhrif streyma til þín frá Vötn-
unum líka, hvaða skýringu gefurðu
mér á þvi?
— Það er önnur saga. Þau áhrif
hurfu þegar hestamir tóku sprett-
inn. Það stafaði frá manni sem drukk
aði í Vesturósnum, það var sagt að
hann lægi ekki kyrr. Frá honum
komu áhrifin, sem fylltu mig óhug
og geig heima í Kárastöðum. En þó
var ég aldrei hræddur við voðann
til þeirrar handar, pabbi hafði áður
séð við því, hann kunni skil á ýmsu,
sem öðrum var hulið.
— Viltu ekki segja mér nánar af
þessu, Jón?
— Ekki núna, ég held að það sé
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. marz 196?