Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1968, Blaðsíða 6

FLOSI ÓLAFSSON: DÆMIGERD GAGGRlNI
Það er spakra manna mál, að leiklist sé á góðum vegi að verða þjóðar-
íþrótt íslendinga.
Glíman hefur til skamms tíma skipað þann heiðurssess, en nú er svo komið,
að leiklistin hefur náð undirtökunum. Menn eru hættir að takast á, en þeim
mun stærri fómir eru færðar á altari leiklistargyðjunnar Thalíu. Varla eru
til þau félagssamtök í landinu, að ekki sé geistst fram á fjalirnar að minnsta
kosti einu sinni á ári og er það vel, því leiklist er bæði holl og góð.
Höfuðstöðvar leiklistarinnar eru hér í Reykjavík og er því eðlilegt, að hér
sé á opinberum vettvangi fjallað um þann árangur, sem næst með hverri
sýningu í landinu.
Dagblöðin hafa kostað kapps að fá sem hæfasta menn til að gagnrýna leik-
sýningar landsmanna, enda hefur leikstarfsemin verið svo umfangsmikil að varla
kemur svo út dagblað hér í bæ, að ekki sé í því ýtarleg gagnrýni um ein-
hverja leiksýningu. Er því ekki að undra, þótt gagnrýnendur séu búnir að
ná talsverðri leikni í starfi og er raunar svo komið að ritsmíðar sumra þeirra
eru búnar að fá á sig fast listrænt form, hvað orðaval, uppbyggingu og stíl
snertir.
Oft hendir það, að gagnrýni á leikriti er mun skærari perla en leikritið,
sem um er fjallað og flutningur þess, enda er talið að bókmenntafræðingar
framtíðarinnar muni líta á leiklistargagnrýni síðustu tveggja áratuga, sem sér-
stakt fyrirbrigði í íslenzkum bókmenntum, fyrirbrigði, sem eigi sér ekkert for-
dæmi, né hliðstæðu í öllum heimsbókmenntunum.
Ekki er hægt í stuttri grein að lýsa til hlýtar í hverju listræn séreinkenni
íslenzkrar leikhúsgagnrýni eru fólgin og hefur sá kostur því verið tekinn hér
að skrifa gagnrýni, og búa hana sem flestum höfuðkostum dæmigerðrar ís-
lenzkrar leikhúsgagnrýni eins og hún gerist bezt.
Leikdómur: Leikhús dreifbýlisins
IIIUJMllll
Höfundur: Jóhann Faxborg
Leikstjóri: Rútur Pétursson, kaupfélagsstj
Eitt skal yfir okkur bæði ganga". Gróa Níelsdóttir í hlutverki sínu.
Tónlist: Falur Sveinsson
Hvíslari: Crímur Sveinsson
Leikmynd: Snorri Sturluson
Að mínum dómi er gersamlega óhugs-
andi að skrifa um leiksýningu Leik-
húss Dreifbýlisins á Dyrabjöllunni, þar
sem mér er alls ekki ljóst, hvort þetta
hjartnæma leikrit er leikrit.
Að mínu viti er þó leikritið öllu frem-
ur leikrit en skáldverk og mun ég því
freistast til þess hér að fjalla um þetta
hugljúfa, margslungna og víðfeðma
skáldverk sem leikverk, þótt það vegna
Eitt áhrifaríkasta andartak leiksins
þegar öryggin sprungu í dauðasenu
Ásrúnar.
uppruna síns, sem skáldverks, beri frem
ur svip og sérkenni vel uppbyggðs
skáldverks en leikverks og lúti ekki
sömu lögmálum og leikverk þar sem
höfundurinn er bundinn skáldsögunni
(króníkunni eða nóvellunni).
Að vísu er hér sem endranær freist-
andi að gera samanburð og má á það
benda að ef einhver annar en hinn
ástsæli verðlaunahafi Jóhann Faxborg
— t.d. Shakespeare — hefði fært Dyra-
bjölluna í letur, er óhætt að slá því
föstu, að verkið hefði fengið á sig ann-
an blæ og að inntak og úthverfa verks-
ins hefði slegið nokkuð annan hljóm-
grunn en hér hefur orðið raun á.
Það má ef til vill segja að það væri
lirein fífldirfska og tvísýna að freista
þess að endursegja skáldsögu á sviði,
og hefði slíkt ekki tekizt ef skáldsag-
an hefði ekki legið vel við höggi til
þeirrar meðhöndlunar, að því leyti til,
að hún byggist á lífrænum, meitluðum,
hnitmiðuðum og snjöllum setningum.
Bygging skáldsögunnar hlýtur alltaf að
vera önnur, eins og áður er á minnzt
ekki hvað sízt þegar um jafn breitt
skáldverk er að ræða og Dyrabjölluna.
Undirrituðum er enn í fersku minni
hátíðarsýningin á Dyrabjöllunni hér
fyrr á árum, en hún stendur öllum fyrir
hugskotssjónum í þeim mi'kla ljóma, sem
aðeins umlykur guðlega kúnst. Á þeirri
sýningu fékk leiklistargyðjan Thalía
slíkan byr undir báða vængi, að erf-
itt hefur verið að ná henni niður æ
síðan. Þar var hver maður á sínum stað
og sumir á mörgum stöðum í einu.
Það þarf mikla dirfsku, þolgæði, hug-
myndaflug og snarræði til að leggja í
það stórræði að setja Dyrabjölluna á
svið með öðrum leikendum en þeim sem
þá tóku þátt í sýningunni. Hefur það
margoft sýnt sig, að bezt er að láta
sama leikarann ávallt leika sama hlut-
verkið í sömu uppsetningu á sama leik-
riti. Á þetta ekki hvað sízt við um
Shakespeare gamla.
Þegar þessi staðreynd er höfð í huga
má það vera öllum ljóst að ekki er
á færi nema mikilhæfustu manna að
sviðsetja slíkt verk og mun forráða-
mönnum Leikhúss Dreifbýlisins hafa
verið sú staðreynd deginum Ijósari, enda
var vandað til valsins á leikstjóra.
Verkið var falið hinum íhygla, gáfaða,
menntaða og söngelska leikhúsmanni
Itúti Péturssyni kaupfélagsstjóra. I
Verður ekki annað sagt, en honum
hafi tekizt með ágætum að leysa þann
gordíonshnút, sem Jóhann Faxborg
hafði áður svo kirfilega hnýtt, og er
óhætt að segja, að verkið hafi bók-
staflega leystst upp í frumeindir sínar.
Leikmyndirnar runnu fram hver af ann
arri, beittar, hvassar, hnitmiðaðar og
örlagaþrungnar. Það verður að telja
smávægileg mistök, að röðin á þátt-
unum skyldi ruglast, þannig að annað
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. marz 1968