Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 12

Friðrik Sigurbjörnsson
í gömlum ritum standa þessi
spakmæli:
„Gakktu með sjónum, sé þér
langt: sittu við eldinn, sé þér
krankt.
„Ef að þín er hyggjan hrelld,
hlýðdu mínum orðum:
Gakktu við sjó og síttu við
eld,
svo gerði ég forðum“.
Flestir eigna álfkonu þessa
vísu. En Grímur Thomsen kunni
hana þannig, og munu vafalaust
flestir kunna hana á þessa leið:
„Þegar lundin þín er hrelld,
þessum hlýddu orðum:
Gakktu með sjó og sittu við
eld,
svo kvað völvan forðum.“
★
Líklega hafa þessi ljúflings-
stef úr grárri forneskju mikinn
sannleik í sér fólginn. Margir
hafa reynt á ævi sinni sann-
leiksgildi þessara orða. Yfir
mann færist ró og friður, þeg-
ar setið tr framan við skíðlog
andi eldstæði. Logarnir teygja
sig spýtu af spýtu, eða kolum,
eldmyndirnar eru óteljandi og
engin annarri lík.
Sama er uppi á teningnum,
þegar gengið er með sjó. Einn-
ig þá róast hugurinn, hvort sem
logn er á eða þá öldumar æða
á land. Því veldur h'ljóðið, hreyf
ingin, að sál manns öðlast jafn
vægi, sem ekki sízt er nauð-
synlegt henni til sáluhjálpar á
þessum síðustu tímum hraða og
tækni, tímum sem alls ekki allt-
af þarf að vera að hnýta í og
kalla hina síðustu og verstu.
Svo margt hafa þeir fært mann
kindinni til þæginda, ef henni
þóknaðist að meta það rétti-
lega.
★
Sj'álfsagt myndi það varla
kallast góð latína á þess-
ari geimvísindaöld, að bæta
við einu spakmæli, hnýta
aftan við orð völvunnar forð-
um og segja, m.a.s. full-
yrða, að hún hafi gleymt einum
hlut í upptalningu sinni á sálu
bótaraðferðum, nefnilega því —
að ganga niður með á, hvort
sem hún er stór eða smá. Slík
Fossarnir neðan við brúna.
ganga veitir máski hinn mesta
frið í hjarta og sál og hugimn
með. Niður vatnsins, þungur eða
léttur, jafnan stöðugur, stund-
um hvellandi eins og bjö'llu-
hljómur, stundum dimmur, hol-
ur eins og barytónn, eilífur og
endalaus, hluti af almættinu,
— þannig síbreytilegur frá upp
tökum til ósa.
Máski er þessi árniður ein-
hver mesta samsvörun mann-
legum tilfinningum, sem um get
ur. Að ganga niður með ánni
er alltaf eitthvað sérstakt. Ekki
þarf maður að vera í neinum
veiðihugleiðingum, aðeins að
vera opinn fyrir dýrð hinnar
frjálsu náttúru, aðeins að skynja
fordómalaust unað hinnar nótt-
lausu voraldar veraldar, sem
umlykur alla jafna íslenzk fall
vötn.
★
Stundum drynur hátt í foss-
um og hávöðum, en sama, hvar
á er litið, hvar niður er borið
— þá er gangan niður árbakk-
ana, frá upptökum til ósa, eitt
heillandi ævintýri, hefur í sér
fólgið seiðmagn, sem helzt er
að líkja við álfasögur, eða þá
trölla, eins og t.d. þegar tröll-
in takast á í Dettifossi og Guil-
fossi og ekki hvað sízt í Tröll-
konuhlaupi, en upp á síðkast-
ið er það til siðs að temja þessi
tröll, semja þau að siðum okk-
ar manna til þénustu og þæg-
inda.
Þessi endalausi straumur, frá
sólarorku upp-runninn, hefur
'löngum orðið skáldum að yrkiis
efni, stundum tengdur á skáld-
legan hátt mannsævinni, eins
og kemur fram í þessu vísu-
korni:
Allt fram streymir endalaust,
ár og dagar líða.
Nú er komið hrímkalt haust,
horfin sumarblíða.
Ekki þykir mér nauðsyn á að
hafa lengri formála að þessari
jólagrein minni, og kem mér
því beint að efninu. Mig langar
til þess, lesendur mínir, að bjóða
ykkur í gönguferð niður með
einni lítilli bergvatnsá, hétr í
næsta nágrenni höfuðborgarinn
ar, ganga með mér eftir bökk-
um hennar, skoða hyljina og
strengina, kanna örnefnin, sem
á leið okkar verða, hyggja að
sögum um þessa staði og kvæð-
um. Áin þessi, sem ég hef í huga
heitir Kiðafellsá, og aðskilur
Kjalarnes og Kjós, og þessvegna
nokkurskonar landamæri, en á
þeim landamærum ríkir jafnan
friður. Þar þarf engan Berlín-
armúr.
Fyrir mér er áin kær, og
mörg á ég sporin á bökkum
hennar, ótalmörg, þúsundum
saman, allt frá barnæsku til
fu'llorðinsára, og fæ mig aldrei
fullsaddan. Oft hef ég sagt við
vini mína: „Má ég ekki bjóða
þér í göngutúr niður með ánni?
Ég lofa þér heilsubótargöngu.
Vel getur svo farið, að þú veið
ir ekki par, en hvað er að
fást um það. Þú færð því meir
af hei'lsubót, sem þú lætur meira
í friði það líf, sem í ánni lifir.“
Kiðafellsá er engin stórá, og
ég hygg, að á Norðurlandi og
Suðurlandi myndi hún aðeins
teljast lækur. Samt þarf hún
engan kinnroða að bera fyrir
hinum stærri fljótum. Hún veit
af sér, áin sú litla, stolt á sína
vísu. Hún var þekkt allt frá
Ingólfsdögum, jafngömul land-
náminu, nafn hennar var fært
í letur í árdaga, hún var af
aðlinum, þótt laxinum þóknist
ekki nema endrum og eins að
hnusa að henni, og geri aðrar
ár það betur, nú á dögum,
sem jafnvel eru keyptar upp
á okurverði, rétt til að sýnast.
Litla áin, sem við ætlum að
heilsa upp á, hefur efni á að sýn
ast ekki. Hún er söm og jöfn og
býr yfir ótrúlegri fjölbreytni.
Matthías Jochumsson kvað
hafa ort lofkvæðið til Skaga-
fjarðar: Skín við sólu Skaga-
fjörður“, — á einni dagstund
heima hjá sér á Sigurhæðum
á Akureyri og leyfðist að spyrja
„Hvar skal byrja? Hvar skal
standa? Hátt til fjal'la, lágt til
stranda?"
Eins fer mér. Hvar skal nú
byrja?
Ég vel þann kostinn aið segja í
stuttu máli frá upptökum henn
ar. Þau eru tvennskonar. Hún
á fyrstu upptök sín í Hrúta-
dal í Esju en fær viðbótarnær-
ingu úr Kerlingargili í sama
V
fjalli. Mig langar síðar að
skrifa um þessa staði nánar, og
sleppa því núna.
Læt ég því nægja að byrja
þar sem þessi bakkaprúða á
ramnur í ótal hlykkjum ofan Mið
dal eða Mýdal, hvort nafnið,
sem menn vilja hafa fyrir satt,
en hann er einn endalaus dal-
ur á mörkum sveitanna áður
nefndu.
Þessar beygjur á ánni sýna
okkur, að hún er komin til ára
sinna, sú litla, en lætur þó e-kki
á sjá sinni iðju að fleyta vatn
inu frá fjöllum til fjöru.
„Hún er iðin, sú litla“, sagði
Guðvalenius frændi minn um
litlu lindina í brunninum. Etns
má segja um Kiðafellsá, þar sem
hún rennur fram hjá Miðdal,
Morastöðum og báðum Tinds-
stöðum, en þar rétt fyrir neðan
mætir hún fyrsta stalli sínum
Helluvaðinu. Þar myndast
fyrsti fossinn. Hann er
ekki hár í loftinu, gæti
varla knúið rafal að
neinu gagni, en þetta er
prúður foss, og hér held ég,
að lækjarlontan hætti að nernna
að sæ-kja upp í móti, en láti
sig í þess stað reka undan
straumi, „beygi af eins og Beyg
ur kvað“, og Ibsen lagði fóstur
barni sínu, Pétri Gaut, í munn,
þeim landshoirnaflakkara.
Næst rennur áin ^ítir þröng-
um gljúfrum, fr'-mhjá stóxa
steininum, sero m*our heldur
alltaf, að sé að detta niður
í ána, ekki ósvipaðfur Staupa-
steini, „prestinum“ við Skeið-
hól, þar innar með firðinum.
Kétt þar hjá var jaspísnáman,
sem ég hjálpaði honum Einari
sáluga á Morastöðum að vinna.
Hann fékk jafnmarga kolapoka
og jaspíspokarnir urðu margir,
sem hann seldi úr námunni, en
því miður þraut námuna fyrr
en varði. Einar þessi var á marg
Efsta fossinn höfum við kallað Brúarfoss.
»
a
4

44 LESBÓK MORGUNBLABSINS
23. des. 1968