Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.1969, Blaðsíða 6
EFTIR SICURÐ LÍNDAL
Ásamt íslenzkum sagnablöðum var Sturlunga saga með sögu
Árna biskups Þorlákssonar fyrsta ritið, sem Bókmenntafélagið
gaf út. Komu bæði út árið 1817.
í framhaldi af Sturlungu réðst félagið 1 útgáfu Árbóka
Espólins og hófst hún 1821. Höfundurinn, Jón Espólín sýslu-
maður, styrkti félagið mcð því að þiggja cngin ritlaun fyrir
verk sitt.
I>ótt fjölmargt megi að Árbókunum finna, cr cnginn ágrein-
ingur um það, að þær séu meðal merkustu rita, sem félagið
hefur gefið út.
Ekki voru allir ánægðir með útgáfu Árbókanna, — þar á með-
al forscti Reykjavíkurdeildar félagsins, séra Árni Helgason,
og dr. Haligrímur Scheving, kennari við Bessastaðaskóla. Séra
Árni segir um þetta eftirfarandi: „Mörgum er illa við Espólins-
annála og guð veit hverjum þeir eru til lofs og dýrðar með
öllum þeim hégómaskap, sem þar er frá sagt. Og dr. Scheving,
scm vér álítum orakel i stíisdómum getur ekki Iiðið stil-
inn, og er því úr félaginu genginn (ckki er ég honum samt
samdóma um stílinn), en ekki veit ég hvað heimurinn á að
gjöra við þá sögu, nema það skyldi vcra til þess, að hafa
vott þess i höndum, að hér hafi ekkert ærlcgt verk verið gjört
nokkrar aldir, og hinar seinni aldir hafi ei viljað að sú mark-
leysa legðist í gleymsku hafið".
MT eglair geirð er girieim fyir-
ir athöfnum Bók.meiiintafélags-
inis er hentugt að slkipta sögu
þess í f jögur tímabil.
og upplýsimg. í þeim tilgan/gi
hóf félagið útgáfu ársrits, sem
fræddi land.smenin um helztu
viðburði inmamlands og utam.
Þat félag, er Rasmus Rask hafdi hafit, fékk lítinn studning
hédan, ok helzt fyrir þá sök, at menn áttu at lcggja því fyrir-
fram, ok fá ei kaup at betri, en ekki var gjört rád fyrir at
sögur yrdi gefnar út: safnadi hann þó til þess 1 Danmörku, ok
fékk svo mikla eflíngu, at hann lét leggja upp Sturlúnga sögu.
J. Espólín, íslands Árbækr, XII. deild, bls. 92 (um árið 1817).
TÍMABILIÐ 1816—1851
Öflun fjár hafði gengið svo
vel, að félagið gat 'hafið útgáfu-
starfsemi þegar eftir að það
var stofnað. Eins og áður sagði,
var tilgamgur þess einikum sá
að ammast hvers konar fræðski
Neifndisit það íslenzk sagnablöð
og kom út á hverju ári þar til
1826, eða alls 10 áirgangar, em
þá tófc við tímarit, sem hlaut
natfinnð Skímir, og harfföi siama
hlutverlk og Sagnablöðin. Er
Skírmiir enm í dag tímarit fé-
Ilér geta engin félög blessast. Fyrst eru margir latir, þar
næst þykjast flestir hafa nóg mcð að stunda cigin hag og loksins
er samgangan svo erfið, að ekki cr hægt að ná þeim tillögum,
sem verður eftir að ganga.
Árni Helgason I bréfi til Rasks 4. sept. 1823.
Nkfiingar
l’ornvrfti Löjfbófcar
Ixrírrbf, t'f Jöniffcftfc fcidiaíifc
<*oi« Tídnlio.
búið í haginn fyrir sjálfstæðis-
hreyfinguna á 19,öld.
Af öðrum ritum, sem félagið
gaf últ, miá nefna Landafræði
Gunnlaugs Oddssonar (1821-
1827), Ljóðmæli séra Stefámis
Ólafssonar í Vallanesi (1823),
Paradisarmissi Miltons í þýð-
ingu séra Jóns Þorlákssonar á
Baegisá (1828), Grasafræði Odds
Hjalitalíns (1830) og Orðskviða
og málsháttasafn eftir séra
Guðmund Jónsson á Staðastað
(1830). Enm má neifinia Messías
eftir þýzka skáldið Klopstock
í þýðingu séra Jóns Þorláks-
sonar á Bægisá (1834—1838),
Lækningakver eifitir Jóm Hjaliba-
lín (1840) og Um frumparta
íslenzkrar tungu eftir Konráð
Gíslason (1832). Loks má nefrua
fyrstu útgáfu kvæða skáldanrua
Bjairna Thonarensems og Jón-
asar Hallgrímssonar, sem birt-
ist 1847.
Auk þess hóf félagið fram-
kvæmdir við tvö stórvirki.
Annað var stuðninguir við land-
mælingastarf Bjöirns Gunm-
laugssonur og útgáfa á íslamds-
uppdráttum hans. Hitt var und-
iirbúningur að fullkominmi lýs-
ingu íslands. Voru fyrir til-
stilli félagsins samdar ítarleg-
ar sýslu- og sóknarlýsingar.
Verkinu lauk að visu aldrei, en
«««♦.
Fyrsta rit, sem Reykjavík-
urdeild Bókmenntafélagsins
gaf út, var þessi merka bók
Páls lögmanns Vídalíns. Kom
hún út i hcftum á árunum
1846—1854. Jafnframt er þctta
fyrsta fræöirit — grundvali-
að sjálfstæðum rannsóknum;
sem gefið er út i Reykjavík.
Mcð útkomu þcss vcrður höf-
uðborg íslands fyrst útgáfu-
staður siikra fræðirita.
lagsins — að vísu með nokkuð
öðru sniði en var í upphafi.
Enda þótt félaginu væri ekki
sérstaklega ætlað að gefa út
formriit, fóir þó svo, að Sturl-
unga og saga Ama biskups
Þorlákssonar vairð auk Saigina-
blaðanna það rit, sem féla.g-
ið gaf fyrst út. Hófst sú útgáfia
1817 og lauik 1820. Meðai
þeirra manna, sem þar voru að
verki, var Sveinbjörn Egilsson,
og var útgáfa þessi fyrsta
verkefni hans í forníslenzkum
fræðum.
Ari eftir að útgáfu Sturl-
ungu lauk, réðst félagið í það
stómvirtki að geifia úit Arbækur
Espólíns. Einis og kuininuigt eir
hafa þær að geyma sögu þjóð-
arinnar frá því að Sturlungu
lýkur fram á daga höfundarins,
svo að þær má skoða sem eins
konar framhald hennar. Út-
gáfu Árbókanna lauk ekki fyrr
en 1855, en þá mátti segja, að
menn hefðu sæmilega aðgengi-
fegt yfiirlit um sögiu lanidsrfns
frarn til fyrri Muitia 19. ailidair.
Fjariri feir, að xiilt þetitia
sé gaillialiaiust, en ©igi að
sfður geitiuir það talizt eiitit
mikilsverðasta heimildarrit um
sögu þjóðarinnar. Auk þess er
það ritað á þróttmiklu sögu-
máli, sem hafði mikil áhrif til
málbóta. Má líklegt telja, að
útgáfa þessara rita hafi mjög
Dómkirkjan í Reykjavík, eins og hún leit út fyrir 1847.
Eftir málverki Jóns Helgasonar biskups. (Ljósm. Jón Kaldal).
Frá stofnun félagsins 1816 hafði Bókmenntafélagið geymslu
undir forlagsbækur sínar og önnur gögn á lofti Dómkirkjunnar
í Rcykjavlk og jafnan siðan tit 1963. Siðan hefur félagið verið
á hrakhólum og eru bækur þess og önnur gögn nú gcymd
víðs vcgar um borgina, svo sem í kjallara Háskólabiós og
húsi Brunabótafélags íslands Laugavegi 103. Nýtur félagiö
þar vclvildar háskólayfirvalda og ráðamanna Brunahótafélags-
ins.
Augljóst er þó, að þcssi skipan mála cr ckki til frambúðar
og er eitt brýnasta viöfangsefni, sem við blasir, að afla félaginu
samastaðar til varanlegrar frambúðar.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
27. júM 1969