Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1970, Blaðsíða 12

sif aiS nhlífViiKÍii aÍVsfíiPíViTm.
ÍSBJÖRNINN
finnur lykt úr 30 km f jarlægð
nær 40 km hraða á ísnum og
er með eins konar sólgleraugu
UNDANFARIN 4—5 hafísár
hafa ísbirnir verið meira til
umræðu, manna á meðal hér
á landi, en um langt árabil
þar á undan. Nú fyrir nokkru
lauk sýningu á uppstoppuðum
xsbirni í Bogasalnum. Aðsókn
að sýningu þessari var mjög
mikil, og sýnir hún, að menn
hafa áhuga á að kynnaét
þessu sérstœða dýri. Það er
því ekki úr vegi að segja of-
urlítið frá ísbjörnum í þœtt-
inum að þessu sinni.
Heimkynni ísbjarna er, eins
og menn vita, Norðuríshafið
allt og nyrztu hlutar. þeirra
landa, sem að því liggja. Is-
birnir halda sig að lang-
mestu leyti á ís, þar sem vak-
ir eru og jakar. Sennilegt er,
að margir einstaklingar komi
aldrei á land œvilangt. ísbirn-
ir hafa lagað sig að umhverfi,
sem einna óblíðast er á jörð-
inni. Þeir verða að standast
fimbulkulda og storma norð-
ursins og verða að geta farið
í sjó, þótt margra tuga gadd-
ur sé yfir hjarnbreiðunum og
umhverfið allt hið óblíðasta
að okkar mati. Við þessu hef-
ur Móðir náttúra útbúið þessa
íbúa heimskautamyrkursins á
undursamlegan hátt.
tsbirnir eru meðal allra
stœrstu og þyngstu rándýra
heims. Kodiakbjörninn í Al-
aska, sem er deilitegund skóg-
arbjarnarins, hefur verið tal-
inn stœrstur allra bjarndýra-
tegunda, að meðaltali 3.15 m
á lengd og um 750 kg að
þyngd. Menn hafa þó veitt
ísbirni, sem voru rúmir 4 m á
lengd og vógu rúmlega 900
kg, þannig að stöku ísbirnir
eru þá töluvert stœrri en
Kodiakbjörninn. Stœrðarmun
ur á kynjum ísbjcirna er tals-
verður og er björninn stœrri
og allur gildari en birnan. ís-
birnir eru hálslengri og bygg
ing þeirra öllu rennilegri en
Isbjarnarhíði,
annarra bjarndýrategunda.
Isbirnir eru ilfetar eins og
önnur bjarndýr og er ilin al-
sett þéttum hárum til hlífðar.
Þeir virðast dálítið stirðbusa-
legir til gangs við fyrstu sýn,
en það er öðru nær. Þeir geta
náð allt að 40 km hraða á
klst. og það jafnvel á úfnum
ís. Augnlok ísbjarna eru sér-
staklega gerð til þess að verj-
ast snjóbirtu hjarnbreiðanna.
Þeir hafa sem sagt eins konar
sólgleraugu. Sennilegt er að
ekkert dýr hafi eins gatt lykt
arskyn og ísbirnir. Sagt er, að
þeir geti fundið lykt úr 30 km
fjarlægð. Hinn gulhvíti feldur
ísbjarna er mjög þéttur, en er
þó loftkenndur og getur mynd
að góða einangrun á þann
hátt. Fitukirtlar húðarinnar
eru vel þroskaðir og sjá um
að feldurinn sé ávallt fitu-
borinn. Þá eru ísbirnir að öllu
jöfnu þalctir þykku spMagi
undir húðinni. Allt þetta ger-
ir það að verkum, að ísbirnir
eru vel varðir gegn kulda og
léttir í sjó, enda geta þeir synt
mjög vel. Þeir eru að visu
ekki mjög hraðsyndir, komast
sennilega ekki öllu meira en 5
km á klst., en úthaldið á sund
inu virðist vera þeim mun
meira. Isbirnir hafa sézt úti á
sjó um 150 km frá landi eða
ís. Þeir geta ennfremur synt
i kafi og haldið sér neðan-
sjávar allt að þrjár mínútur.
Aðalfœða ísbjarna eru sela-
tegundir Norðuríshafsins,
vöðuselur, blöðruselur og
hringanóri, og ef til vill kamp
selur líka. ísbirnir verða oft
að sýna mikla leikni, þegar
þeir veiða seli. Þegar ísbjörn
hefur séð sel hagar hann at-
lögunni eftir vindstóðunni. Ef
vindur stendur af selnum út
yfir vökina eða sjóinn, reynir
björninn að synda að skör-
inni, þar sem selurinn l:ggur
og lyftir sér í einu vetfangi
upp á hana og þarf þá ekki að
spyrja að leikslokum. Á ísn-
um lœðist ísbjörninn að seln-
um, upp í vindinn að sjálf-
sögðu, notar hverja mishœð
til að leynast, skríður á kviðn
um, hljóðlaust svo nœrri seln
um, að björninn getur stokkið
á hann í fáum löngum stökk-
um. Sagt er, að þeir hylji trýn
ið, sem er svart, til þess að
leynast belur fyrir selunum.
Annars leggja ísbirnir sér
einnig til munns fugla, fiska,
unga rostunga, lœmingja og
hvað eina úr dýraríkinu, sem
þeir ná til. Fullorðna rost-
unga ráða ísbirnir ekki við.
Komið hefur fyrir, að rostung
ur hafi rekið hinar stóru skög
ultennur sínar í ísbirni og þeir
beðið bana. ísbirnir hafa sézt
klifrandi í fuglabjörgum eftir
eggjum svartfugla. Þótt ís-
birnir séu eklci eins miklar
jurtaœtur og aðrar bjarn-
dýrategundir þá tína þeir blá-
ber og krœkiber, þegar þau
er að fá svo og þang.
ísbirnir eru mjög ófélags-
lyndir og ráfa yfirleitt einir
síns liðs um óravíddir Norð-
uríshafsins. Birnan og björn-
inn sjást nær því aldrei sam-
an nema um fengitimann.
Fullorðin dýr eru á ferli allt
árið um kring, nema húna-
fullar birnur. Þœr leggjast í
dvala hluta af vetrinum.
Venjulegafœða þœr ekki húna
nema annað hvort ár og grafa
sér holu í hjarnið, oft í norð-
urhlíðum einhverrar hæðar
og leggjast síðan til svefns.
Oftast koma húnarnir í heirri-
inn seinast í desember eða í
janúar. Þeir eru ekki burðug-
ir við fœöingu, hálfnaktir,
blindir og vega ekki meira en
tœpt kíló. Er það nœsta furðu
legt, þegar stœrð foreldranna
er höfð í huga. Birnan á oft-
ast tvo húna, alloft einn en
mjög sjaldan þrjá. Alwin
Pedersen hinn danski dýra-
Ijósmyndari og Grœnlandsfari
segir, að ísbjarnarhíði það,
sem hann kom í á Norðaustur-
Grœnlandi hafi hœglega rúm-
að þrjá fullorðna menn og
hafi inngangurinn verið fyrir
neöan sjálft híðið, og hafi hit-
inn úr því ekki farið út um
innganginn, enda var hitinn í
hiðinu um frostmark, en úti
~ 22 gr. C. Þegar vorið er
gengið í garð kemur birn-
an út með húnana sína, sem
eru þá orðnir á stærð við með
al kanínu. Þeir fylgja móður
sinni í ]'/2 ár og teljast þá
orðnir sjálfbjarga. Talið er að
ísbirnir verði 25—30 ára
gamlir.
Eskimóar hafa veitt bjam-
dýr sér til hvers konar nytja
frá ómunatíö. Þeir gera úr
beinunum ýmis konar áhöld,
úr feldunum fatnað og skó,
kjötið er nýtt til matar, tenn-
ur og klœr til skrauts. Þeir
skilja aðeins eftir lifrina. 1
lienni er svo mikið magn af
A fjörva, að hún getur orsak-
að eitrun, er stundum hefur
leitt til dauða.
Það eru því miður ekki ein-
göngu Eskimóar, sem veiða
ísbirni. Feldir þeirra hafa
löngum verið eftirsóttir og
þótt konungsgersemar, sem
prýddu híbýli margra fyrir-
manna. Nú á tímum tækninn-
ar eru hin torsóttu heim-
kynni ísbjarnanna ekki leng-
ur trygg fyrir ágangi menn-
ingarinnar. Menn hafa meira
að segja farið á flugvélum og
notað vélbyssur til að veiöa
bjarndýr.
Hið hlýnandi veðurfar þess
arar aldar hefur orðið til þess,
að ísinn í Norðuríshafinu lief-
ur minnkað, og þar með eðli-
legt umhverfi isbjarna. Loks
munu nýuppgötvaðir olíufund
ir á norðurslóðum sjálfsagt
hafa truflandi áhrif á bjarn-
dýrin. 1 dag er talið, aö í
mesta lagi séu um 10.000 ís-
birnir til í heiminum. Ennþá
eru þeir veiddir. Gleðilegt
var að heyra það í fréttunum
fyrir rúmum tveim vikum, að
þjóðir þœr, sem eiga lönd að
he.mkynnum ísbjarna hafi
komið samati á fund til þess
að rœða um framtíð þessa
fallega og tignarlega dýrs.
Vonandi bera þjóðir þessar
gœfu til að koma í veg fyrir,
að ísbirnir verði aldauöa.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
1. marz 1970