Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1972, Blaðsíða 1

Ræða flutt á Skálholtshátíð
25. júlí 1971.
uigur hvers tslendings, er kemur i þessa
fögru endurreistu dómkirkju Skáiholts, hlýtur
að fyUast lotningu. Hvergi á Islandi, uitan Þing-
vaBa einna, hefur gerzt meiri saga en á þessu
íoma biskupssetri, og hvergi annars staðar eru
minningamar sterkari bæði um andlega reisn
hinnar íslenzku þjóðar og hina dýpstu niður-
lægingu.
Og er ég stend hér minnist ég fyrstu ferðar
minnar til Skálholts, þegar ég kom hingað bam
að aldri til messu í fylgd með sæmdarklerkn-
um séra Biriki á Torfastöðum, einn regnvot-
an sunnudag um þetta leyti árs. Þótt hér væri
þá aðeins lítil sóknarkirkja og hus öil lágreist
og sviplítil, varð ég djúpt snortinn af söguhelgi
staðarins, og þvi sem þar var enn að sjá af
gömlum minjum, einkum legsteánum biskup-
anna undir fátæklegu gólfi kirkjunnar. Æ síðan
hefur mér fundizt Skálholt einn tiikomumesti
staður á landinu.
En nú hafa enn orðið umskipti á högum
Skálholtsstaðar, í stað fátæklegrar annexíu er
hér risin ein af höfuðkirkjum þjóðarinnar, og
stefnt er að uppbyggingu staðarins sem and-
legrar miðstöðvar íslenzkrar karkju.
Öll hljótum vér að vona, að það megi vel
takast. Hitt er öllum væntanlega jafn ljóst, að
glæstar og fagrar byggingar, þótt góðar séu í
sjálfu sér, munu ekki einar nægja til þess, að
Skálholt hljóti að nýju áhrifasess í íslenzku
þjóðlífi. Ef veglegur ytri rammi skipti þar sköp-
um, ætti oss nútímamenn sizt að vanta efni
tii andlegra afreka. Og sannleikurinn er þvi
miður sá, að með vaxandi veraldlegri velgengni
gefast fleiri og fleiri tilefni til þess að efast
um nána samfylgni efnahagslegs framgangs
og andlegrar grózku. Og það sem verra er: vér
eigum ekki kost á neinum þeim mælikvarða, er
aigilt og óyggjandi meti, hvort verk vor leiði til
framfara eða ekki.
Mér hefur frá þessu sjónarmdði oft verið
hugsað til endaioka bisikupsstóis hér í Skálholti.
Fáir atburðir virðast vitna betur um umkomu-
leysi íslendinga eftir móðuharðindin en hin
skyndilega ákvörðun, er tekin var árið 1785, um
að flytja biskupssetrið og skólann burt frá
Skál’holti og selja hinar miklu eignir, sem að
Skálholtsstól höfðu safnazt á meira en sjö öld-
um. Að vísu sat Hannes Finnsson biskup áfram
I Skálholti, þar sem hann keypti jörðina til
ábúðar, en eftir þetta voru dagar staðarins senn
taldir sem biskupsseturs. Og fáum árum síðar
var hin gamla dómkirkja rifin og fornir dýr-
gripir staðarins tvístruðust eða glötuðust með
öllu.
Oss, sem nú lifum, gengur að vonum illa að
ski'lja viðbrögð manna við þeirri ákvörðun
stjórnarinnar að leggja niður biskupssetrið í
Skálholti og skóiann, og flytja hvort tveggja til
Reykjavikur. Verður ekki séð að neinn hafi
hreyft alvarlegum andmælum gegn þessum ráð-
stöfunum, svo róttækar sem þær þó voru. Ekki
verður það notað tii skýringar á þessu tómlæti,
að fsiendingar hafi þá verið orðnir svo skeyt-
ingarlausir um sögu sína, að þeir kynnu ekki
skii á sögufrægð Skálholts né myndu þau orð
Gissurar ísleifssonar, er hann gaf kirkjunni
föðurleifð sína, „að þar skyldi ávafflt biskups-
stóll vera meðan ísiand er byggt og kristni má
Skálholtsstaður árið 1772. Myndin er eftir teikningu
J. Cleveley's yngra, sem var í fylgd nieð Josef Banks
í íslandsferð hans. Myndin til vinstri: Hannes Finns-
son, biskup í Skálholti.
í Skálholti. Hvítá og Vörðulfll i haksýn.

13. tbl. 9. april 1972, 4 7
JÓHANNES NORDAL
TVENN
TÍMAMÓT
Djúpstæðar þjóðfélagsbreytiiigar
framundan ekki síður en í lok 18. aldar