Lesbók Morgunblaðsins - 22.05.1976, Blaðsíða 11

Þriðji kafli íslands-
klukkunnar á sér ekki
neina sagnfræðilega fyrir-
mynd. Eigi að sfður hefur
Halldór Laxness notað
ýmislegt úr bókum, sem
snerta þann tíma og það
efni er sagan greinir frá.
Hér á eftir verða rakin
dæmi um slíkt.
I.
„Nafn Jóns Torfasonar hefur
þó orðið langlifaraí íslenzkri bók-
menntasögu af annari ástæðu, þvi
að á honum liggur grunur, að
hann hafi rifið sundur nokkuð af
Hauksbók og notað til bókbands.“
(Safn Fræðafélagsins. V. bindi,
þad ickum være á pergament, og
iafnvel þo eg og offtlega hefi rúed
qver og involucra af þeim tekid,
þa nockud soddan hefur vered."
(Arne Magnussons private brev-
veksling. bls. 522—523. (Jr bréfi
Árna Magnússonar til Björns Þor-
leifssonar biskups á Hólum, skrif-
að í Khöfn 1694.)
„Því miður, bætti hann við, og
leit til biskups, — því miður
hafði séra Guðmundur heitinn (
Holti þann sið að láta rífa niður
fornar pergamentsbækur með
frægar sögur, sem hvert þeirra
blað og þó ekki væri nema hálf-
blað eða ringasta rifrildi var auro
carior, en sum hefðu ekki verið
ofborguð með höfuðbóli hvert um
sig. Síðan lét hann hafa þessi
pergamentsblöð í kver og
involucra utanum bænabækur og
sálma, sem hann fékk óbundið frá
Hólaprentverki og seldf^sóknar-
börnum sfnum fvrir fiska.“ (ts-
landsklukkan, bls. 41.)
II.
„Hver vill hier úr útleitad geta
genealogias melioris notæ
virorum, veram chronologiam,
þar sitt helldur hver annállenn
etc., svo ad þetta er med riettu
tilbera verk, so sem vorar göfugu
kerlingar nefna.“ (Arne Magnus-
sons private brevveksling, bls.
232. Úr bréfi Árna Magnússonar
til Eyjólfs Jónssonar, dags. 4. júní
1728.)
private brevveksling, bls. 249. Ur
bréfi Árna Magnússonar til séra
Olafs Jónssonar í Grunnavík,
dags. 17. apríl 1707.)
„En Fin, allt hvad elldra er enn
1560 hveriu nafni sem þad heitir
er eg so smá þægur um ad eg
helld þad firir thesaurum, hversu
líted sem i þad er spunnid hvað
um sig.“ (Arne Magnussons
private brevveksling, bls. 560. Úr
bréfi Árna Magnússonar til
Björns Þorleifssonar biskups á
Hólum, dags. 14. maí 1698.)
„Áhugi þeirra var altaðþvf lotn-
fngarfullur, þeir fóru höndum
um þessar skorpnu druslur jafn-
alvarlega og um óskinngað fóstur
og tautuðu fyrir munni sér
latnesk orð svosem pretiosissima,
thesaurus og cimelium." (Is-
landsklukkan, bls. 45.)
IV.
„Eg sendi yður hiermed
Skalldu sem eg lofadi í fyrra, og
hefi eg ei gietad hana betri ut-
vegad nie fyllri.“ (Arne Magnus-
sons private brevveksling, bls.
701. Úr bréfi Guðrúnar Ögmunds-
dóttur í Flatey til Árna Magnús-
sonardags. í júní 1704.)
„Hafe nu fragmented, er sra
Jon Torfa s. ödladest, stærra
vered enn þetta, so ad á nockru
ríde, hvar þá mune af orden þau
blöden er burtu eru, og hvert
eingin rád mune til vera yfir þau
DÖNSK
BLAKTI
Portrot Þorvaldar Skúlasonar st Halldóri Laxnoss.
Nokkur föng Halldörs Laxness í
3. og 4. kafla íslandsklukkunnar
Eiríkur Jönsson tök saman
bls. 3. Jón Helgason: Jón Ölafsson
frá Grunnavik.) „Minn broder
skrifar sig og vita af gömlum lög-
bókum, þess fleira sem eg af þeim
fá kinne, þess kiærara er þad
mier, hefi eg og mínum brodur til
forna sagt hve Superstitiose eg
pergamentsbækur þráe, iafnvel
þott þad ei være nema eitt half
blad, eda ríngasta rifrillde. Þegar
„Æ mikið rétt, á hverju liggja
ekki vorar göfugu kellíngar, sagði
assessorinn . . .“. (Islandsklukk-
an, bls. 42.)
III.
„Skrifa eg því svo ýtarlega hier
um, ad þetta fragmentum er inter
pretiosissma eorum, qvæ mihi
sunt . . (Arne Magnussons
ad komast, qvippe qvorum vel
minutissima particula mihi auro
charior esset.“ (Arne Magnussons
private brevveksling, bls. 248. Úr
bréfi Arna Magnússonar til séra
Ólafs Jónssonar i Grunnavik,
dags. 19. apríl 1707.)
„&g hefi nú f sjö ár leitað og
haldið spurnunt fyrir um alt land
hvort hvergi fyndist slitur og þó
ekki væri nema minutissima
particula úr þeim fjórtán blöðum
sem mig vantar f Skáldu, en á
þetta einstæða handrit hafa verið
skráð fegurst kvæði á norðurhveli
heims.“ (Islandsklukkan, bls.
46.)
V.
„Jeg meina marger á landi voru
(Þeir sieu aller frátekner, sem
ecki eigu þad mál) vilie helldur á
kálfskinne gánga enn á kálfskinn
gamalt letur lesa . . .“. (Arne
Magnussons private brevveksl-
ing, bls. 484—485. Úr bréfi Þor-
valds Stephanssonar til Árna
Magnússonar, dags. 15. september
1711.)
„Það er nú einusinni svo komið,
séra Þorsteinn minn, að það fólk
sem átt hefur merkilegastar
literas I norðurálfu heims sfðan
antiqui kvs nú heldur að gánga á
kálfskinni og éta kálfskinn en
lesa á kálfskinn gamalt letur.“
(Islandsklukkan, bls. 47.)
VI.
„Hann var maður þrekinn að
vexti, fullkominn að lintum og
karlmannlega vaxinn, nokkuð
hærri en meðalmaður. . . I andliti
var hann vel proportioneraður,
nokkuð rjettnefjaður, mátuleg
augu og nokkuð meir blá en svört,
stöðug í framliti og tilliti og þvílík
sem lærðra manna eru vön að
vera, stöðug,aðgætandi og þanka-
leg. . .. Hann færði gravitiskaper-
sónu, eins og borgmeistara hæfði
þá hann bjóst um, og brúkaði
alltið allonce perruqve eins og
professores og aðrir slíkir menn
báru helst á þeim tímum og gekk
á svörtum eður afförfuðum
klæðum...“. (Árni Magnússon
Levned og Skrifter. Förste bind
11., bls. 40—41. Æfisaga Arna
Magnússonar eftir Jón Ölafsson
fráGrunnavik.)
,4*essi maður var vel á sig kom-
inn. .., slétt farinn f andliti og
réttnefjaður,.. . En þótt augnaráð
hans væri fast og kvrt voru augun
full viðkensla, stór og skýr og því
líkast að sjónflöturinn væri
vfðari en annara manna svo færra
leyndist fvrir þeim. Þessi augu
sem alt námu, . . voru aðal
mannsins. I raun og veru líktist
gesturinn meir í framkomu
vitrum alþýðumanna en
höfðíngja... hefði ekki klæða-
burðurinn gert mismuninn. ...
Hárkollan, sem hann bar undir
barðahattinum..., var af
vandaðri gerð...“.
(Islandsklukkan, bls. 33.)
í fjórða kafla fslands-
Klukkunnar hefur Halldór
Laxness stuðst við ýmsar
bækur. Hér á eftir verða
rakin nokkur dæmi um
tengsl railli þeirra og kafl-
ans.
i.
„Faae dage derefter reed ieg ud
paa Skage, til at indkræve mine
reve tolde, ieg kom saa til syssel-
manden, og bad hannem give mig
et stöcke tou, til at binde dermed
tilsammens de fiske som ieg
hafde faet: Det skal teg strax
gjöre, sagde hand; og grib-’r
hannem nu i Jesu naun.“ (Arne
Magnussons private brevveksl-
ing, bls. 213. Ur bréfi Jóns Hregg-
viðssonar til Árna Magnússonar,
dags. 31. júli 1708.)
„Fám dögum síðar reið Jón
Hreggviðsson útá Skaga að inn-
heimta rcfatolla, . . . hann fékk
tollana greidda f fiskum sem
venja var til, en það var hörgull á
snærum . . ., svo honum hug-
kvæmdist að rfða við hjá sýslu-
manninum að fá léðan hjá honum
spotta til að spyrða fiskinn . . .
Mig hálflángar að biðja yfir-
valdið að lána mér dálftinn
snærisspotta, sagði Jón Hregg-
viðsson.
Sannarlega skalt þú fá snæris-
spotta Jón Hreggviðsson, sagði
sýslumaðurinn og sneri sér til
manna sinna með þessum orðum:
Og grfpið hann nú í Jesú nafni."
(tslandsklukkan, bls. 48.)
II.
„Der var nerverende Sigurd
Biarnesen paa Skage og vilde
hand icke tage fat paa mig, men
salig Jon Gislesen og Sigmund
Jonsen paagrebe mig tillige med
sysselmanden forbemte. Gud-
mund Jonsen. Saa lagde hand
jernbolter paa rnine hænder og
födder og halsjern om min hals,
og sagde: du skalt icke fleere
huus drage over dit hoved.“
(Arne Magnussons private brev-
veksling, bls. 213. Úr bréfi Jóns
Hreggviðssonar til Arna Magnús-
sonar, dags. 31. júlí 1708.)
„Þeir voru þrír saman auk
sýslumanns, alt góðkunníngjar
Jóns. Tveir lögðu á hann hcndur
en einn stóð hjá.. . . þeim veittist
starfið erfitt, uns sýslumaður,
sem var heljarmenni, gekk í lið
með þeim. . . . Sfðan sótti svslu-
maður járn og lagði á bóndann og
hafði á mcðan þau orð við að
hann skvldi ekki fleiri hús draga
yfir höfuð sér.“ (tslandsklukkan,
bls.49.)
III.
„Udi disse jernbolter sad ieg i 3
uger og hafde jeg faaet nogle
mænd til at sande med mig den
eed, at ieg icke var skyldig udi
Sigurd böddels död. Syssel-
manden holt saa ting paa Kial-
ardal og dömte at ieg var rettelig
paagreben. . . . Paa Kialardals
ting dömte hand mig til at giöre
tölfter-eed, og skulde jeg self for-
skaffe mig alle disse sande-
mænd.“ (Arne Magnussons pri-
vate brevveksling, bls. 213. Ur
bréfi Jóns Hreggviðssonar til
Árna Magnússonar, dags. 31. júlí
1708.)
„Fánginn var lciddur i dvrahús
hjúabaðstofu á sýslumannssetr-
inu, þar sem fólk gekk út og inn
daglángt, og gevmdur þar fót-
hlckkjaður undir vakt í tvær
vikur. . . . Loks var riðið með
bónda til Kjalardals og haldið
þfng f málinu. Úrskurðaði sýslu-
maður þar að hann væri réttilega
tekinn fastur, ásakaður fyrir að
hafa mvrt Sigurð Snorrason böðul
og honum gert að levsa sig undan
þeim áburði með tylftarciði og
átti sjálfur að útvega sér sannað-
armenn.“ (tslandsklukkan, bls.
49—50.)
IV.
„Derefter reiste hand hiern til
min boepæl, og tog der mig
uatspurdt een bösse, og befoel to
af mine börn at gaae ud af dören,
men konen, sent var frugtsomme-
lig, laae paa gulvet i besvimelse."
(Arne Magnussons private brev-
veksling, bls. 213. Úr bréfi Jóns
Hreggviðssonar til Árna Magnús-
sonar, dags. 31. júli 1708.)
„Hvar er bvssan hans, sagði
sýslumaðurinn. Morðtólum er of-
aukið f þessu húsi.
Já það er undarlegt hann skuli
ekki vera búinn að margdrepa
okkur öll með þessari byssu, sagði
konan og fékk honum bvssuna.
. . . Eg er einsog allir sjá lángt
geingin með barni og þaraðauki
veik manneskja og ekki sjón að
sjá mig“. (tslandsklukkan, bls.
51.)
V.
„Þannig var Asbjörn nokkur
Jóakimsson hýddur svo, að hann
leið í ómegin, fyrir það, að hann
Framhald á bls. 16