Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1976, Blaðsíða 14
Ernest Hemingway sofandi á
gólfinu heima hjá sér fáum
dögum áður en hann framdi
sjálfsmorð.
Rolf
Hochhuth
Fáir menn á þessari öld hafa
hlotið jafngóð öriög og sjálfs-
morðinginn Ernest Hemingway.
Þeim, sem virðist þetta þversögn,
sést yfir það, að þessi sfstæði og
heillandi sagnamaður bjó alia
ævi við sjálfsagðan félagsskap
dauðans, ef svo má að orði
komast. Enn fremur, að það var
ekki fyrr f nálægð dauðans, eða
öllu heldur lffshættunni, f strfði
og á veiðum, að þessi læknis-
sonur, Hemingway, varð skáldið,
er mótaði samtfð sína svo eftir-
minnilega, sem raun ber vitni.
Hann varð ekki harmskáld fyrr
en hann reis upp gegn lffsskoðun
Bandarfkjamanna, og Evrópubúa
raunar lfka, þeirri, sem tíðkaðist
á námsárum hans, þegar rfkti al-
menn bjartsýni, framfaratrú og
táltrúin á frið um aldir alda. Á
námsárunum var Hemingway
nefnilega sfkátur og skólabræður
hans höfðu þá hugmynd um hann,
að hann yrði grfnsagnahöfundur.
En hann var ekki ýkja gamall, er
hann reit föður sfnum ( sem var
formaður læknafélagsins f
Chicago og virtist yfirleitt dæmi-
gerður, duglegur og heppinn
Bandarfkjamaður, en skaut sig
samt 1928, þá 57 ára að aldri) á
þessa Ieið:„Hve langtum betra er
það ekki að hverfa af sviðinu ung-
ur og hamingjusamur, með ósk-
erta framtfðardrauma sfna, ganga
út f skæru skini ljóss, fremur en
að deyja gamall og slitinn, þegar
allir draumarnir eru löngu
brostnir“.
En þannig fór Hemingway ei-
mitt sjálfur 33 árum sfar. Hann
var þá orðinn sannfærður um það,
að hann gæti aldrei skrifað fram-
ar. Raunar voru kona hans og
læknarnir einnig þessarar skoð-
unar, en það var eflaust mest
vagna kveinstafa Hemingways
sjálfs; hann var orðinn gamall
fyrir aldur fram og honum virtust
öll sund lokuð sér. Það er nefni-
lega alveg ósannað mál, að skáld-
gáfa hans hafi verið þorrin, þegar
þarna var komið sögu. Það verk,
sem hann fékkst Ifklega seinast
við, einn Parísarþátturinn með
þeim villandi titli „Á Parfs er
enginn endir", er engu lakara en
er þau, sem bezt hafa verið talin.
Þetta er frásaga af þvf, er hann
skilur ófús við fyrstu eiginkonu
sfna, Hadley Richardson. Þessar
fáu siður eru einhverjar eftir-
minnilegustu hjónabandslýsing-
ar f heimsbókmenntunum.
Af þessu, meðal margs annars,
má sjá, hvers vegna ég tel
Hemingway með lánsömustu
mönnum. 1 sfðasta verki sfnu
tókst honum að tengja saman
endi sinn og upphaf, elli og æsku;
á pappfrnum sneri hann aftur til
Parísar þar, sem hann bjó ungur,
fátækur en vongóður, óþekktur
en sfskrifandí. En Parfs unni
hann meir en öðrum stöðum,
jafnvel meir en sjálfri Feneyja-
borg.
Lánið lék við hann þegar f byrj-
un að þvf leyti, að faðir hans
reyndi bersýnilega aldrei að
koma f veg fyrir, að hann legði
það fyrir sig, sem hugurinn stóð
til: ritstörf. Hemingway sjálfur
var þess fullviss alia tfð frá þvf
um fermingu, að hann yrði rithöf-
undur, eða ekkert ella. Hann var
fimm ára gamall, þegar Hall, afi
hans (sem átti þá fáeina daga
ólifaða) lýsti yfir þvf að þessi
drengur hefði slfkt fmyndun ar-
afl, að hann hlyti ann að hvort að
enda heimsfrægur eða f fangelsi.
Pilturinn hafði þá verið að lýsa
þvf fyrir gamla manninum, er
hann stöðvaði fældan hest einn
sfns liðs! ÖIl sfn fullorðinsár
sagði Hemingway oftlega dæma-
lausar skröksögur, sem hann kvað
dagsannar, og áreiðanlegt er, að
stundum trúði hann þeim sjálfur.
Til dæmis að nefna sagði hann
eitt sinn þá sögu sér til iofs, að
hann hefði skotíð þýzkan stríðs-
fanga þrisvar f skrokkinn og einu
sinni f höfuðið, svo að „heilinn
spýttist út um nasirnar á hon-
um“; ástæðan var sú, að „þessi
kálhaus", Þjóðverjinn, hafði kall-
að Bandarfkjamenn úrkynjaða
þjóð. Þá er og kunn sú saga, að
Hemingway þóttist hafa átt nótt
með því fræga njósnakvendi Mata
Ifari. Þvf miður var hún tekin af
lffi árið 1917, en Hemingway kom
ekki til Evrópu fyrr en 1918. Þess-
um og mörgum Ifkum skröksög-
GAMLI MAÐURINN
ÖG GÆFAN
um, sem hann sagði trúði hann nú
tæpast sjálfur; hann sagði þær
öllu heldur til þess að „gera at f
blaðamönnum".
Faðir Hemingways kenndi
börnum sfnum snemma að fara
með veiðistöng (Ernest eignaðist
fyrstu dorgina sfna þriggja ára
gamall) og byssu. Hann kenndi
þeim einnig að kveikja varðeld og
steikja villibráð. Móðir þeirra
hafði önnur áhugamál. Hún
reyndi lengi árangurslaust að
gera Ernest að liðtækum selló-
leikara. Hún réð fyrir grfðarstór-
um tónlistarsal og hún lagði einn-
ig stund á málaralist. Sonur henn-
ar fékk smám saman á henni
óbeit, sem entist honum ævilangt.
Kallaði hann hana oftlega „örg-
ustu norn f öllum Bandarfkjun-
um“. Kom hann sér jafnvel hjá
þvf að fylgja henni ti) grafar, en
að vfsu lagði hann fram fé til
lfkkistukaupanna.
Sfðar meir hafði Hcmingway á
orði, að rithöfundum væri ekkert
hollara en óhamingja f æsku —
að strfði undanskildu. Þó hélt
hann þvf einnig fram, að hann
minntist þess ekki, að nokkurn
tfma hefði legið illa á sér f æsku,
ekki einn dag, hvað þá lengur. Og
efalaust hefur hann gert móður
sinni rangt ti) f ýmsum greinum.
Hann átti henni ýmislegt upp að
inna; til dæmis hafði hann kraft
sinn og kappið frá henni og eng-
um öðrum. Enn fremur hafa hon-
um trúlega hrotið einhverjir mol-
ar af borðum hennar (þótt þvf sé
sjaldnast flaggað), enda hefði
hann ekki annars getað verið
langdvölum f Parfs, atvinnulaus
með konu og barn á framfæri.
Nú 15 árum eftir dauða Hem-
ingways, er hann sjálfur orðinn
að minnismerki, en veruleikinn
að þjóðsögu. Ótal sögur af ýmsu
tagi fara af Hemingway. Eftir
dauða hans bættust þessar sögur
persónunni f hugum manna.
Hemingway á þvf láni að fagna,
að bróðir hans reit um hann svo
skilmerkilega bók. Reyndar brást
Nóbelshöfundurinn illur við, er
hann frétti af bókinni og varð
jafnvel skelfingu lostinn. Velti
hann því fyrir sér f alvöru að
kaupa handritið og brenna það.
En bókin varðveittist og er hin
fegursta, sem nokkur maður hef-
ur skrifað um rithöfund bróður
sinn. Einn sonur Hemingways,
Gregory læknir, hefur Ifka samið
um hann bók. Það er ekki sérlega
góð bók. En tvær aðrar bækur,
sem út hafa komið um Heming-
way eru bæði góðar og sannar.
Það eru bækurnar eftir Carlos
Bakcr og Á.E. Hotchner. Bók
Hotchners heitir „Papa Heming-
way“. Hotchner var vinur Hem-
ingways og leyfði Hemingway
honum að hafa segulbandstæki
meðferðis, er þeir voru saman.
Þeir ferðuðust saman, horfðu á
nautaat, sátu löngum stundum á
krám og sóttu menn heim og oft-
ast var segulbandstækíð meðferð-
is.
Ekkja Hemingways stefndi
Hotchner þegar, er bókin kom út.
Hún gat þó ekki komið f veg fyrir
það, að bókin yrði þýdd á margar
þjóðtungur; réttsýnir dómarar
eru nefnilega til. En f frásögnum
Hotchners birtist mannleg og
jafnvel ofmannleg Iffsreynsla;
hver sá, sem les þá bók hlýtur að
verða hrærður, en hann mun
einnig huggaður verða, og hann
mun áreiðanlega auðgast. Hem-
ingway hefur margar hliðar f bók
Hotchners. Fyndni hans og and-
rfki eru óþrotleg, en stundum
sækir lfka að honum harmur og
efi, og erfiðleikar steðja að. Hann
er fullur samúðar og samábyrgð-
ar með öðrum mönnum, en stund-
um vfkja þær tilfinningar fyrir
hugsuninni um það, að hann hlýt-
ur að verða gamall og við þvf
verður ekkert gert, það strfð hlýt-
ur hann að heyja einn — og þvf
mun hann tapa. En ellina óttaðist
hann mest af öllu. Hemingway á
Hotchner það að þakka, að lesend-
ur um heim allan gera sér nú
mun réttari mynd af honum en
ella hefði orðið. Garpurinn, mont-
haninn, spilltur af eftirlæti svo,
sem hann kom oft fyrir sjónir, er
horfinn f bók Hotchners, en eftir
stendur maður miklu stærri og
sannari, sjálfur gamli maðurinn
úr sögu hans, öldungurinn, sem
barðist einn sfns liðs við hákarl-
inn. En sú viðureign er sfstætt
dæmi um hina eilffu baráttu
manna.
Hemingway átti sem sé þvf láni
að fagna að eignast góða vini og
samferðamenn. En hann var lfka
heppinn f fleiru. Til dæmis f
hættum. Þegar hann var á Italfu f
fyrra strfði sprakk sprengja við
sjúkrabflinn hans. En gæfan
fylgdi honum þá, sem endranær