Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1982, Blaðsíða 5

ÚR MÍNU
HORNI:
Ævin-
týra-
ferö
sænska
skáldsins
tvö ár. Mér líkar það mjög vel;
hef haft góða og áhugasama
nemendur og kennt skemmti-
legu fólki.“
Við ræddum um það sérkenni-
lega í fari íslendinga, ef eitt-
hvað er, — og víst þótti Cynthiu
að svo væri. Við verðum alltaf
forvitin, þegar glöggur gestur
reynir að skilgreina okkur.
Cynthia: „Það sem mér finnst
mest aðlaðandi í fari íslendinga
er eitthvað ótamið og náttúr-
legt; eitthvað sem ég hef ekki
kynnst hjá fólki annarstaðar.
Þeir koma til dyranna eins og
þeir eru klæddir, en þeir eru
nokkuð lokaðir stundum og tek-
ur sinn tíma að komast að þeim.
Ameríkanar eru opnari og
kannski þægilegri við fyrstu
kynni, en það er meira á yfir-
borðinu. Ég hef velt því fyrir
mér, hvort þessi séreinkenni ís-
lendinga stafi af því, að þeir
standa í nánu sambandi við upp-
runa sinn og náttúru landsins.
Mér finnst yfir höfuð allt
heldur gott að segja um flest í
fari íslendinga, nema eitt. það
eru drykkjusiðirnir. í fyrsta lagi
drekka íslendingar of mikið.
Bonniersforlagið í Stokkhólmi
hefur í rúma öld verið eitt af
mestu og frægustu útgáfufyrir-
tækjum á norðurlöndum. Það
mun hafa verið á vegum þess, ef
ég man rétt, sem út kom 1929
Ijóöasafnritiö Fimm ungir.
Sænskir alþýðurithöfundar á
aldrinum milli tvítugs og þrítugs.
Þeir voru allir af hinum þýsk-
franska móderníska skáldaskóla,
sem þá haföi þegar fest rætur í
Finnlandi, Svíþjóð, Danmörku og
Noregi. Þetta voru og að mestu
sjálfmenntaöir alþýðusinnar, sem
sóttu yrkisefni í eigin lífsreynslu, i
baráttuna fyrir lífinu í fátækt
sveitanna, borganna og á sjón-
um. Þeir bergmáluðu þjóöiífs-
byltingar sinna tíma, þaö sem var
aö gerast í heiminum.
Þeir voru kallaðir öreigarithöf-
undar, auðvitað miklu fleiri en
þessir fimm, sem mynduðu hóp-
inn 1929. Ég ætla nú til gamans
að nefna nöfn þeirra: Erik Ask-
lund, Harry Martinson, Gustav
Sandgren, Josef Kjellgren og
Artur Lundkvist. Sumir þessara
höfunda höfðu þá þegar gefið út
fyrstu bækur sínar, en urðu nú
meðal kunnustu rithöfunda á
noröurlöndum og hafa haldiö því
sæti síðan.
Magnús Ásgeirsson þýddi
nokkur af æskukvæöum sumra
þessara höfunda. Það voru eink-
um Ijóð Lundkvists, sem hér
vöktu athygli og höföu áhrif á
ung ísl. Ijóðskáld á þeirri tíð. Hér
hafa komið út bækur eftir
Lundkvist, Kjellgren og Martin-
son.
En þótt kreppuárin og styrj-
aldartíminn mótaöi þessi skáld
og setti á þau sinn svip, voru það
þó eftirstríðsárin sem gáfu þeim
byr í seglin. Þá hurfu margir
þeirra t.d. Martinson og Lund-
kvist frá sínum einfalda og alþýð-
lega Ijóðstíl, þó hvor með sínum
hætti. Artur gerðist óþreytandi
kynnir erlendra bókmennta af
fjarstu hornum veraldar. Ef hann
kunni ekki málið lét hann orð-
þýða fyrir sig og gaf svo frá sjálf-
um sér þann skáldlega búning,
sem hann fann að hæfði hverju
sinni. Jafnframt gaf hann út í
stríöum straumi frumsamin
skáldrit og ritgerðasöfn. Martin-
son hóf baráttu gegn mengun og
orti Ijóöabáika um hættur geim-
faratímans.
Þess má geta, sem flestum er
raunar kunnugt, að Artur
Lundkvist kom snemma auga á
stórbrotna list Laxness og ásamt
dr. Peter Hallberg, þýðanda
fyrstu bókanna á sænsku, átti
hann sinn drjúga þátt í aö kynna
Laxness fyrir Svíum og vinna að
gengi hans þar. Eftir Nóbelsverð-
launaveitinguna voru Artur og
kona hans, skáldkonan Maria
Wine, gestir Gljúfrasteinsbúans
hér. Hún orti Ijóðabálk um för
sína hingað.
Artur er nú 76 ára að aldri og
bækur hans munu vera álíka
margar og árin. Þegar ég var í
Svíþjóö nú í vor las ég í dagblaði
frásögn af veikindum skáldsins.
Ég skráöi eftirfarandi í dagbók
mína:
Artur Lundkvist er mjög vin-
sæll og eftirsóttur fyrirlesari. í
októbermánuði sl. beiö hans full-
setinn salur í skóla einum í
Stokkhólmi. Eins og góðra fyrir-
lesara er siöur kom Artur ekki
fyrr en á þeirri stundu er hann
átti aö hefja tal sitt. Gekk
léttklæddur og spengilegur að
ræðupúltinu og fékk sér vatns-
sopa, síðan heilsaöi hann söfn-
uðinum og kvaðst veröa í skjóli
sinna mörgu ára að velja heldur
að sitja en standa á meöan hann
flytti mál sitt. Síöan hóf hann
ræöu sína. En ekki haföi hann
lengi talað er augljóst var, að
ekki var ailt meö felldu. Allt í einu
varð þögn og fyrirlesari féll fram
á borðiö.
Nú var þegar brugðið við og
Artur í skyndi fluttur á sjúkrahús.
Þar lá hann milli heims og helju í
tvo mánuöi. Það var eitthvað að
hjartanu. Hann virtist sofa. Fæst-
ir gerðu sér vonir um að á því
myndi verða önnur breyting en
sú, að dauöinn myndi leysa
svefninn af hólmi. Kona hans
dvaldi flestum stundum við beö
hans.
En svo einn morgun, átta vik-
um síðar en svefninn hófst, gerð-
ist það undarlega. Artur opnaði
augun og spuröi konu sína, hvort
þau væru ekki stödd í hótelher-
bergi í Málmey. Hún varð að
segja honum hvað fyrir hefði
komið. Nú, þá hefur frakkinn
minn orðið eftir i fatageymslunni,
sagöi hann.
Þar fannst líka frakkinn hans
og hatturinn, engum hafði
hugkvæmst að hirða um þá smá-
muni.
En sagan er ekki búin. Þessir
tveir mánuðir, sem Artur svaf,
höfðu ekki verið atburöalausir í
lífi hans. Allan þennan tíma hafði
hann verið, fannst honum, á
stanslausu ævintýralegu feröa-
lagi. Og sú för hafði einmitt hafist
i Málmey. Þar haföi komið til
fundar við hann elskulegur mað-
ur á góðum aldri og einstaklega
traustvekjandi. Sá hafði á tak-
teinum áætlun eða öllu heldur til-
boð um ferö, sem var einmitt
hárrétt sniðin við allar óskir
skáldsins, sannnefnt drauma-
ferðalag. Fyrsta sviöiö var frá
fegurstu og forvitnilegustu stöð-
um Grikklands. Svona liðu þessir
dagar, og þá ekki síður næturn-
ar, hver af öðrum og prentuðust
inn í huga skáldsins.
Hann sagöi við blaöamanninn:
Allt gekk að óskum, ekkert var
óyfirstíganlegt eöa örðugt. Strax
og ég hef hvílt mig eins lengi og
læknarnir telja eölilegt ætla ég
að byrja á ferðasögunni. Það
veröur mín næsta bók.
Blaðamaðurinn gat ekki stillt
sig um að nefna veika hjartað og
spuröi hvort ótti við dauöann
læddist aldrei að skáldinu.
Dauðinn, svaraöi Artur. Þetta
skemmtilega feröalag hefur al-
veg stolið frá mér dauðsóttanum.
Nú veit ég að næsta ferð verður
enn stórkostlegri en þessi var.
Frúin gat ekki stillt sig um að
spyrja: Komu ekki margar konur
við sögu?
Jú, auðvitað, svaraði skáldiö.
Nóg var af konum. En þaö gerö-
ist ekkert ósæmilegt.
Jón úr Vör
Hitt skiptir þó meira máli, að
þeir drekka illa; drekka hratt og
verða fullir. Kannski drekka
Bandaríkjamenn eins mikið. En
þeir drekka oftar og minna í
einu og það sést þessvegna ekki
eins mikið á þeim. í sinni ljót-
ustu mynd' kemur þetta fyllirý í
ljós hjá unglingunum og mér
finnst óttaleg hrollvekja að vera
á ferli á laugardagskvöldum og
sjá barnungt fólk svona drukk-
ið.“
En hvað um skáldskapinn? Er
það örvandi fyrir skáld frá Am-
eríku að detta inní svona sam-
félag, hálfgert veiðimannasam-
félag þar sem tvöfaldur vinnu-
tími þykir helmingi betri en ein-
faldur og tvöfalt magn af
brennivíni helmingi betra en
einfalt og hóflegt?
„Tvímælalaust mjög örvandi
til skáldskapar," segir Cynthia.
Ég fann það undir eins og ég
kom hingað, að lífið, fólkið og
umhverfið á íslandi var gott til
skáldskapar. Enda hef ég ort
mikið þessi ár; er reyndar komin
með ljóð í heila bók. En það skal
þó tekið fram, að ég yrki á
ensku. Ennþá hef ég ekki lagt í
að yrkja á íslenzku, en ég hef
Framhald á bls. 12
Cynthia Hogue
The Mongoloid
His cheeks go flat when he hunches over
the bracelet on which his name is engraved.
The light too dim, he searches the silver
for letters he can’t read or see to trace.
Weight of loose jowls, lower lip fleshes down.
Skin peeling, mottled places, red then brown.
Behind him, the black and white photograph
of a sparse wood and the two curving tracks
newly made by the photographer’s skis:
The photo empty ofpeople; shadows
perpendicular to the barren trees,
straight as this man’s concentration to show
the faint scratched signs of the self he perceives
somewhere dimly, as I — the hidden leaves.
Mongólítinn
Toginleitur reynir hann að ráða
rúnir eigin nafns á silfurplötu.
Armband strýkur, stað á merki flötu,
en stafi fær ei lesið merkjum háða.
Kjálki úr skorðum fer með skinni röku,
skellótt flagnar húð af undirhöku.
Að baki honum mynd af miklum geim
meður gisnum trjám og slóðum tveim,
bugðótt för eftir skíði myndasmiðs,
svört og hvít er myndin mannlauss sviðs.
Laufvana tré, lóðréttum skuggum hulin
leita burt eins og sá er huga beinir
að eigin sjálfi og ákaft skynja reynir,
eins og ég skógarins lauf — mér dulin.
Helgi J. Halldórsson þýddi.