Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1989, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1989, Blaðsíða 11
Bæjarstæðið á Stóra Núpi hefur löngum verið rómað fyrir fegiirð og bárujárnsklætt timburhús frá tíð séra Valdemars fer vel við hlið kirkjunnar og vonandi að því verði við haldið og að það fái að standa þarna áfram. Á neðri myndinni sést hvernig minnisvarðanum er komið fyrir í brekkunni neðan við bæinn. að samstilla hugi manna um meginstef sam- eiginlegrar trúar. Kirkjusálmur er sunginn árétting heilags boðskapar, lofgjörð fyrir þann boðskap, um innra andsvar við honum. Og það sker úr um gildi sálms og lífshæfni, hversu næmur hann er á grunntóninn í musteri trúarinnar og hversu hann nær að skila þeim grunntóni með hinum ýmsu blæ- brigðum hans. En til þess að það takist, þarf höfundur einnig að vera næmur á strengi mannlegrar sáiar. Það er mín skoð- un, að út frá þessum forsendum sé Valdi- mar Briem eitt mesta sálmaskáld sem heim- urinn hefur eignast." Það er ekki að efa að Hreppamenn hafa fyllst stolti er þeir fundu hvert stórmenni var risið upp þeirra á meðal. Þegar Hrepp- hólar og Stóri-Núpur voru sameinaðir í eitt prestakall með lögum 1880 þjónaði sr. Valdimar Stóra-Núpsbrauðinu en bjó í Hrepphólum. Eystri-Hreppsbúar gengust þó ríkt eftir því að hann flyttist yfir að Stóra- Núpi og svo fór að hann lét undan. Eitt af sóknarbömum sr. Valdimars, Þor- steinn Bjamason í Háholti, hefur ritað ýms- ar endurminningar sínar sem geymdar em í handriti í Landsbókasafni (Lb. 2866 8vo). Þar segir hann: „Með komu hans að Stóra- Núpi var sem roðaði fyrir degi. Ekki var hann fús að flytja frá Hrepphólum. Þar undi hann sér vel. Efni hans jukust þar svo að hann átti gott og gagnsamt bú eftir þau átta ár sem hann hafði búið þar. Hann sá jafnframt að á Stóra-Núpi varð hann að leggja í kostnað, því bærinn þar var afar hrörlegur. Var það líka hans fyrsta verk að láta rifa allan bæinn niður til gmnna. Sóknarbændur Stóra-Núpssóknar gengu rösklega fram í að hjálpa honum. Unnu þeir að öllu moldarverki fyrir ekkert og margir fæddu sig sjálfir. ... Var vandað mjög til bæjarins. En bærinn stóð ekki lengi. Féll hann til gmnna í jarðskjálftunum 1896. Árið 1897 reisti hann stórt og vandað timburhús á staðnum.“ Þetta hús mun hafa verið reist af Tryggva Gunnarssyni. „BÚINN AÐ MISSA BÁÐAR KIRKJURNAR MÍNAR“ Á meðan húsið var í smíðum sumarið 1897 bar þar að garði dag einn gest sem var langt að kominn. Það var Daniel Bmun, hinn merki danski rannsóknarmaður á menningarminjum á íslandi. Hann ritar í dagbók sína frásögn af því hvernig fjöl- skylda sr. Valdimars hafði búið um sig í kirkjunni á staðnum, en það var eina húsið sem ekki féll, nýleg timburkirkja reist 1877. Þar segir m.a.: „Hægindastóll prestsins stóð fyrir framan altarið. Rúmstæðin vom til beggja hliða í kórnum, og þar var einnig komið fyrir legubekk, bókaskápum, stólum og öðmm húsgögnum. Það hefur því ekki verið messað þar yfir sumarið." Er óhætt að fullyrða að fáir prestar á síðari tímum hafa með jafn áþreifanlegum hætti notið kirkju sinnar og leitað þar skjóls. En eins og sr. Valdimar þurfti að reisa við prestssetrið á Stóra-Núpi þá lá það einn- ig fyrir honum að þurfa að reisa nýja kirkju á staðnum. Árið 1908, milli jóla og nýárs, gerði af- taka veður á Suðurlandi sem olli ómældu tjóni á húsum og mannvirkjum. Á gamlárs- dag ritar sr. Valdimar í Nýtt kirkjublað frétt með þessum hætti: „Ég er búinn að missa báðar kirkjurnar mínar. Þær fuku báðar í fellibylnum mikla sem kom yfir þessa byggð nóttina milli þess 28. og 29. þ.m., og báðar brotnuðu þær í spón, með flestu sem í þeim var og brotnað gat.“ „Kirkjan héma stóð á. brekkukorni og kastaðist — líklega í heilu lagi — niður brekkuna. Núpskirkja var 32 ára, en hafði fyrir nokkru fengið mikla viðgerð, og var nú að mestu sem nýtt hús, mjög lagleg, bæði að utan og innan.“ Á nýársmorgun ritar hann áfram: „Veðr- ið er gott og freistandi til messu. Frostlaust og logn ... í góða veðrinu heyrast hingað hamarshöggin frá næsta bæ og taka undir hér í klettunum ... Þar er verið að endur- byggja stóra hlöðu sem fauk. Af kirkjunni leiðir ennþá gott. Hún leggur til járnplötur handa náunganum á hlöðurnar. .. Best er að vera vongóður og minnast hins forn- kveðna: „Nú skal efna í annan bát og ala upp nýja sauði.“ Kirkja Rögnvaldar Og Altaristafla ásgríms Kirkjan, sem var reist á grunni hinnar sem fauk, var allnokkuð meira hús. Það er sú kirkja sem nú prýðjr staðinn. Hún var teiknuð af Rögnvaldi Ólafssyni og er ekki að efa að þar hefur sr. Valdimar haft hönd í bagga með alla tilhögun. Ásgrímur Jóns- son, listmálari, var fenginn til að ráða litum í kirkjunni og mála altaristöflu. Hún sýnir fjallræðuna og eru fjöllin í Þjórsárdal í bak- sýn en í mannfjöldanum sem næst stendur frelsaranum má greina andlit sr. Valdimars Briem. Þessi kirkja er mjög sniðin að mynd að gömlu torfkirkjunnar sem rifin var árið 1876 og var í útbrotastíl, síðasta kirkja sinnar tegundar í landinu. Líkan af henni er nú í Þjóðminjasafni Islands. Hin nýja kirkja var vígð um haustið 1909. Henni þjónaði séra Valdimar í 9 ár eða til 1918 er hann lét af embætti í hendur syni sínum, séra Ólafi, sem þjónað hafði með honum um langt árabil. Kona séra Valdi- Frá athöfhinni við afhjúpun minnisvarðans í sumar. Næst á myndinni, fyrir miðju, stendur greinarhöfundurinn, séra Flóki Kristinsson og til hægri Katrín Briem, langafabarn séra Valdemars og afhjúpaði hún minnisvarðann. Áletrunin á minnisvarðann. Þar á með- al eru sex Ijóðlínur eftir séra Valde- mar, svohljóðandi: Einn geisli lýst upp getur myrkan klefa, einn gneisti kveikt í heilum birkilundi, einn dropi vatns sér dreift um viðan geiminn. Ein hugsun getur burt rýmt öllum efa, eitt orð í tíma vakið sál af blundi, einn dropi líknar drottins frelsað heim- inn. Minnis varði Helga Gíslasonar mynd- höggvara er gerður af stuðlabergs- drangi úr Hreppunum og málmi. Mynd- höggvarinn er sjálfur Hreppamaður að uppruna. mars var Ólöf Briem, dóttir Jóhanns prests í Hruna. Þeim varð tveggja sona auðið: Jóhann dó ungur að árum á meðan hann var í skóla og Ólafur sem fyrr er nefndur. Þeir feðgar létust með fárra daga millibili 1930 og jarðarför þeirra var atburður sem eldri Gnúpveijum var mjög minnisstæður. Eins og kirkjustaðurinn að Stóra-Núpi er mótaður af séra Valdimar, sem reisti þar bæði kirkju og prestssetur og baðaði hvort tveggja í þeim ljóma sem frá honum staf- aði, þannig átti staðurinn einnig sinn þátt í að móta hann sjálfan. í handriti Þorsteins í Háholti er að finna frásögn sem mörgum kann að þykja forvitnileg. Þar segir hann: „Þó séra Valdimar ynni ekki líkamlega vinnu þá var hann samt iðjumaður. Var það venja hans að setjast við skrifborð sitt snemma dags. Var hann oftast annað hvort lesandi eða skrifandi. Við þurrhey vann hann framan af ævinni. Einu sinni var hann að snúa þurrheyi upp í brekkunni fyrir ofan bæinn á Stóra-Núpi. Þá orti hann sálminn Guð allur heimur eins í iágu og háu. Fólk- ið, sem var þarna í vinnu með honum, undr- aðist hve oft hann stóð kyrr í sömu sporum. Hvort hann sneri öllum flekknum er mér ókunnugt. En hann fór heim og settist við skrifborð sitt og skrifaði upp sálminn." Þessi sálmur sem þarna er greint frá er nr. 20 í sálmabókinni. Hann er gott dæmi um þá bamslegu einlægni og lífsgleði sem einkennir marga sálma sr. Valdimars. Og LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. JANÚAR 1989 i \ , 11

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.