Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1993, Blaðsíða 4

Skagamálaramir
í N orræna Húsinu
Sýning Skagamálaranna í Norræna Húsinu leiðir
í ljós sérstæðan kapítula í norænni myndlistar-
sögu og jafnframt sumt meðal þess bezta sem
fundið verður í norðurlandalist. Þetta þykir
kannski undarlegt í ljósi þess, að ugglaust hafa
ekki nándar nærri allir heyrt Skagamálar-
ana nefnda og munu þá ekki heldur kann-
ast við nöfnin.
Núna er Skaginn, nyrst á Jótlandi, vin-
sæll dvalarstaður sumarleyfisgesta; þar
mæta öldur Skageraks og Kattegats ljósum
sandströndum og menn segja að þarna sé
sérkennileg og falleg birta. Það var sú birta
sem dró málara þangað á síðari hluta 19.
aldarinnar, en það var líka rómantíkin, sem
þá blómstraði í listinni í bland við nákvæmt
raunsæi í útfærslu. Þetta var enn eitt aftur-
hvarf til náttúrunnar; leit að einhverju
óspilltu og gersamiega án tilgerðar og fiski-
mennirnir á Skaganum höfðu það til að
bera í ríkum mæli.
í grein sem Ásgeir Hvítaskáld ritaði um
Skagann og Skagamálarana í Lesbók fyrir
tveimur árum, sagði hann svo: „Skagen er
eldgamall bær sem hefur ætíð verið í hættu
vegna sandblásturs og storma. En sandfugl-
inn kemur samt hvern morgun í fjöruna og
fólkið hefur ekki flúið enn. Höfn kom ekki
fyrr en 1907 og fyrir þann tíma drógu fiski-
mennirnir báta sína á land með handafli
upp í sandfjörurnar. Þeir biðu eftir lagi og
drógu bátana undan bröttum bárunum eins
og á Islandi í gamla daga. I dag eru .um
14000 manns búsettir á staðnum. Þarna eru
málverkasöfn og hús gömlu meistaranna
eru varðveitt. “
Á síðustu öld komst í tízku, að málarar
vendu komur sínar norður á Skagann, en
settist þar ekki að til langframa. Ég held
að ekki sé ástæða til að telja þau nöfn upp,
því þau eru flestum ókunn. Aftur á móti
telja fræðingar, þar á meðal Knut Voss í
bók sinni „Skagensmaleme“, að fjórir Ska-
gamálarar séu langsamlega merkastir og
mun ég gera þá eina að umtalsefni hér.
Þeir eru Anna Ancher, sem ein þeirra var
innfædd á Skagen, eiginmaður hennar,
Michael Ancher, í þriðja lagi J. Severin
Kröyer og sá ijórði er Norðmaðurinn Christ-
ian Krogh, sem „fann sjálfan sig“ á Skagan-
um og blómstraði eftir það.
P.S. Kröyer: Listamenn á Skaganum snæða hádegisverð, 1883.
Seinni part síðustu aldar
dvöldu nokkrir
listmálarar um lengri eða
skemmri tíma meðal
fiskimanna og
alþýðufólks í smáþorpi á
Skagen, nyrst í Jótlandi.
Þetta voru
raunsæismálarar, sem
brugðu upp
ógleymanlegum
myndum af þessu
alþýðufólki. Þeir hafa
verið nefndir
Skagamálararnir og nú er
safn á Skagen fyrir þessa
list. Þaðan kemur nú
sýning, sem opnuð
verður í dag í Norræna
Húsinu og stendur til 24.
október.
Michael Ancher: Lars Gaihede hlæjandi, 1885.
Christian Krohg: Kona sker hrauð. Myndin er máluð á Skag-
anurn 1879.
Það er fengur í að sjá list Skagamálar-
anna hér vegna þessað hún sýnir að raun-
sæismálverk, sem oft er afskaplega leiðin-
legt, getur orðið áleitið og eftirminnilegt
þegar sérstakur galdur nær að magnast,
líkt og gerðist hjá Vermeer og fleiri Hollend-
ingum til dæmis. Það er hollt og gott fyrir
þá sem stunda myndlist að sjá hvernig þess-
ir málarar unnu og ágæt veizla fyrir hinn
almenna listunnanda að sjá þessum löngu
liðna tíma brugðið upp.
MICHAEL ANCHER
Upphaf þessa blómaskeiðs á Skaganum
má rekja til ársins 1874, þegar Michael Anc-
her frá Borgundarhólmi, þá 25 ára, kom á
staðinn vegna þess að hann hafði verið með
manni á dönsku listaakademíunni, sem mjög
lofsöng þennan stað.
Michael Ancher gerðist „fígúrumálari“ með
aðaláherzlu á manneskjuna og það mannlega.
Á fyrsta ári sínu á Skaganum, þá kostgang-
ari í kránni í plássinu, fékk hann „blod pa
tanden" eins og segir í bók Knud Voss, því
hann kynntist þar hinni 15 ára gömlu Önnu
Bröndum, sem var þá þegar byijuð að fást
við myndsköpun. Skemmst er frá því að segja,
að hún varð síðar eiginkona Michaels og er
þekkt sem Anna Ancher og telst í fremstu
röð norænna listakvenna, fyrr og síðar.
Það var fyrst og fremst líf fískimannanna,
sem varð myndefni Michaels Anchers og hann
málaði af þeim mörg frábær portret. Fyrsta
stórverk hans af hópi fiskimanna, sem hann
nefndi „Vil hann klare pynten", sýnir þessa
veðurbitnu og sterklegu menn stara út í brim-
4