Lesbók Morgunblaðsins - 21.10.1995, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 21.10.1995, Blaðsíða 11
GÖMLU bæjarhúsin í Árbæ, býlinu þar sem minjasafn Reykjavíkur nú stendur, þykja fara vel þar sem þau lúra á hæðarbrún með gróin þök og þunglamalega, hæfilega skakka grjót- veggi. Þegar gestir líta þau augum á björt- um sumardegi dettur víst fáum í hug að þar hafi ríkt annað en friðsæld og kærleik- ur í aldanna rás, kannski í bland við örlít- il vanefni á köflum. Fólska og illvirki virð- ast víðs fjarri. Samt sem áður komst bær- inn í annála fyrir mannvíg sem þar var bruggað, ástríðumorð, og þótti einhver óhugnanlegasti atburður þess tíma. Áður en vikið er að morðinu sjálfu verður farið nokkrum orðum um baksviðið. Líklegt er að búskapur hafí byijað í Elliðaárdal fljótlega eftir landnám, bæði vegna gróðursældar og hlunnindanna sem fólust í laxveiðinni. Árbær er þó ekki nefndur í heimildum fyrr en á 15. öld og var þá hjáleiga í eigu Viðeyjarklausturs. Hafði hann líkast til verið færður klaustr- inu gefandanum til sáluhjálpar. Konung- sjörð varð bærinn síðan við siðaskiptin, 1550. Fyrstu glöggu myndina af Árbæ og búendum hans er að finna í jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns frá árinu 1704. Vill svo til að þá bjó þar hið ógæfu- sama fólk, sem kom við sögu fyrrgreinds mannvígs. Lýsing á Árbæ og kvöðum sem honum fylgdu ber ekki með sér að hann hafi verið eftirsóknarverður til búsetu. Meðal annars segir orðrétt í jarðabókinni: „Tún meinlega grýtt og þýfð. Engi mjög lítið .. . Torfskurður til húsagjörðar næg- ur, en til eldiviðar tekur hann mjög að þverra.“ Samt sem áður var tvíbýli í Árbæ. Annar ábúandinn hafði þijár kýr, kvígu og tvo hesta. Hinn ábúandinn hafði einnig þijár kýr, naut, kálf og einn hest. Hvorug- ur þeirra hafði sauðfé. Af bæjarhúsum eru lýsingar litlar, en þó ljóst að húsin sem nú eru í Árbæ eru líkust höll miðað við það sem þá var. Álögur á búendur voru þungar þrátt fyrir að ekki virtist af miklu að taka. Kaþólska kirkjan hafði þótt óvægin í skattpíningu á leiguliðum sínum, en verri reyndust þó konungsmenn á Bessastöðum. Landskuld, þ.e. leiga af jörðinni sjálfri, var greidd með fé á'fæti eða fiski. Af bústofn- inum, sem einnig var konungseign, greidd- ist leiga í smjöri. Ofan á þetta bættust umtalsverðar vinnukvaðir: Við sjóróðra frá Örfirisey, veiðar í Elliðaánum, heyskap í Viðey, mótekju, hrístekju og fleira. Einnig bar landsetum að lána hross til ýmissa verka. Konungur hafði slegið eign sinni á laxveiði í Elliðaánum og lágu þung viður- lög við veiðiþjófnaði þar. Á þesum tíma, árið 1704, bjó að hálfum Árbæ maður er Sæmundur hét, Þórarins- son, 41 árs gamall, grímsneskur að ætt. Kona hans hét Steinunn Guðmundsdóttir, Sigurður var höggvinn en Steinunni drekkt. Fengu þau bæði góða iðran og skildu vel við. Eftir HELGA M. SIGURÐÐSSON 43 ára, og var Sæmundur þriðji eiginmað- ur hennar. Hjá þeim voru jnjú börn henn- ar af fyrra hjónabandi. Á móts við þau bjuggu Sigurður Arason, 26 ára gamall, ókvæntur, og móðir hans. Um fólk þetta er mjög lítið vitað annað en það sem varð- ar ytri hagi. Og vafalaust hafði það hug- ann að mestu leyti við að framfleyta sér frá degi til dags. Þó er ljóst að sterkar tilfinningar leyndust undir yfirborðinu, því að kærleikar miklir urðu með þeim Sig- urði og Steinunni. Fór svo að hún eggjaði hann til að fyrirkoma bónda- sínum með einhveiju móti. Heimildir greina hins veg- ar ekki frá því hvað rak hana til slíks örþrifaráðs. Sunnudagskvöld eitt í septembermánuði fóru þeir Sigurður og Sæmundur til veiða í Elliðaánum. Ekki verður betur séð en þeir hafi gert það í heimildarleysi, sbr. eignarhald konungs á ánni og veiðibann sem fyrr greinir. Er tvímenningarnir voru staddir við Skötufoss, neðarlega í ánum, gekk Sigurður aftan að Sæmundi, sló til hans með einhveiju barefli og hratt honum fram í hylinn. Við yfirheyrslu síðar sagðist hann einungjs hafa ýtt Sæmundi fram af fossinum með svonefndu dútré, sem er lít- il tréfjöl, og hefur sjálfsagt með því viljað draga úr óhugnaði verknaðarins. Daginn eftir að þetta gerðist lét Sigurð- ur þau boð ganga til sveitunga sinna að Sæmundur væri saknað. Söfnuðust menn saman til leitar og fannst lík Sæmundar fljótlega í ánni. En hann var ekki bólginn eins og þeir er drukkna og þótti sýnt að hann hefði dáið á þurru landi. Líkið var nú grafið og leið síðan nokkur stund. Smám saman kom upp orðrómur um að Sigurður væri annaðhvort valdur að dauða Sæmundar eða byggi yfir vitneskju um afdrif hans. Var nú gengið á hann og er hótað var að grafa upp líkið gekkst hann við morðinu. Var þá einnig gengið á Steinunni og viðurkenndi hún þátttöku sína eftir nokkrar umtölur yfirvaldsins. Athyglisvert er hve auðvelt virtist að fá játningu þeirra því að hún jafngilti lífláts- dómi. Játning Sigurðar rennir stoðum und- ir að hann hafi verið verkfæri í höndum Steinunnar og iðrast gerða sinna. Einnig ber að hafa í huga að á þessum tíma var fólk guðhrætt í orðsins fyllstu merkingu og trúði á elda vítis. Þau voru tekin af lífí í Kópavogi skömmu síðar. Sigurður var höggvinn en Steinunni drekkt. „Fengu þau bæði góða iðran og skildu vel við“ segir í Vallaannál. Ekki er ljóst hvar_þau Sigurður og Stein- unn voru grafin. Árið 1938 gerðist það hins vegar að vegagerðarmenn rákust á dys við Kópavog, örskammt fyrir austan Hafnarfjarðarveg, þar sem voru tvö lík. Var annað þeirra síðhært, en hitt höfuð- laust. Höfundur er sagnfræðingur og safnvörður við Árbæjarfsafn. RÚNAR KRISTJÁNSSON Til Guðmundar Inga Önfirska skáld, oft minn hugur fer heitur í vestur og heimsækir bæinn þinn eftir hrífandi ljóðanna lestur t og lítur þar fagnandi inn, þar fínnur hann íslenskan anda sem ekki er lítilla sanda. Vestfirska skáld, hjá þér lifa þær lýsandi glóðir sem laða minn sækjandi hug svo hann æðir um ókunnar slóðir og eykur sitt vonglaða flug, því gott er að svífa og syngja og sálina gleðja og yngja. íslenska skáld, til þín hef ég í huganum svifið og horft yfir strandir og sæ því að ljóðin þín hafa mig hrifið alveg heim í þinn önfirska bæ, svo ég geti þar heilsað þeim hlyni sem hugurinn kýs sér að vini. Höfundurinn býr á Skagaströnd. Ljóðið birtjst í Lesbók 9. sept. sl. Þar sem meinlegar prentvillur urðu í þvi er það endurbirt og eru höfundur og lesendur beðnir velviröingar. VALDIMAR LÁRUSSON Einfari Hann átti ekki samleið með öðrum, hans áform skildi ekki neinn. Margt fór í gegnum huga hans, helst þegar ’ann var einn. Þá dreymdi hann stóra drauma, og dásamleg ævintýr. Hann reisti bæi og borgir þar, sem blærinn var mildur og hlýr. Hann átti ekki samleið með öðrum, hans ætlun var mikil og stór! Hann gat ekki unað við glaum og ys, þá gerðist hann þreyttur og sljór. Því flýði hann upp til fjalla, og fann á öræfaslóð allan þann frið og alla þá gleði, sem er og verður svo góð! Hann byggði sér kofa, undir bjargi, þar bjó hann og undi sér vel, og átti að vinum álfa og tröll, jafnvel örfoka hraunhól og mel! Hann átti ekki samleið með öðrum, þessi einræni förusveinn. Á öræfaleiðum fann hann þann frið, sem hann fangaði hljóður og einn. Einveran var hans ástmey, sem hann elskaði og þráði heitt. Öllu hans starfí, allri hans þrá gat ekkert í heiminum breytt. Hann málaði þarna myndir, sem minntu á land hans og þjóð. Líkt eins og skáld, sem ætlar að yrkja þar öll sín fegurstu Ijóð. Höfundurinn er leikari og býr í Kópavogi. SKÖTUFOSS í Elliðaánum er ekki til iengur, aðeins hylurinn fyrir neðan hann, sem sést á ijósmynd frá árinu 1965. Gömlu Fákshesthúsin eru í baksýn. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. OKTÓBER 1995 1 1'

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.