Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1996, Blaðsíða 1

T
RÁÐHÚS Reykjavíkur. Sjaldan hefur verið vandað betur til steypugerðar, enda birtist steypan eins og bún kom úr mótunum. Fagmenn nefna það sjón-
steypu. Sérstaklega vandasamt var að steypa súlurnar sem setja mikinn svip á húsið.
• •
Old steinsteypunnar
Fyrsta steinsteypta húsið á íslandi var byggt fyr-
ir 100 árum eða nánar tiltekið árið 1895. Hér
er um að ræða Sveinatunguhúsið í Norðurár-
dal. Þetta voru mikil tímamót og raunar mun
meiri en nokkurn gat órað fyrir því í þessu
100 ár eru liðin síðan
fyrsta steinsteypa húsið
reis á íslandi. Það gerðist
á sveitabæ í Norðurárdal.
Síðan hefur mikil steypa
runnið í mót.
Eftir HÁKON ÓLAFSSON,
GUÐMUND ARÁSON
og RÍKHARÐ
KRISTJÁNSSON.
húsi var fyrst notað það byggingarefni og
sú tækni, sem átti eftir að verða grundvöll-
ur velmegunar á íslandi. Ég geri ráð fyrir
að fæstir sjái samhengi þar á milli í fljótu
bragði en þetta er þó staðreynd eins og
fram kemur hér á eftir.
Steinsteypa
Bjargvættur
Þjóðarinnar
Þótt fyrstu húsin hafi verið steypt fyrir
100 árum leið vissulega nokkur tími þar
til steyputækni fer að ryðja sér til rúms í
byggingarstarfseminni. Það gerist ekki
fyrr en í lok fyrsta áratugar 20. aldarinn-
ar en eftir þann tíma má heita að öll stærri
mannvirki séu byggð úr steinsteypu. Notk-
un steinsteypunnar hérlendis er talsvert
víðtækari en hjá nágrannaþjóðum okkar
að því leyti að hér eru steinsteypt hús
mun algengari. Helgast það af því að inn-
lend byggingarefni af öðru tagi, svo sem
brenndur leirsteinn og timbur, sem eru
hvað algengust til notkunar í hús erlendis,
eru ekki til hér. Þannig er steinsteypa það
byggingarefni, sem íslendingar hafa notað
til uppbyggingar nútíma þjóðfélags. Hún
hefur verið notuð í híbýli manna, brýr,
hafnir og ekki hvað síst í orkumannvirki.
Án hennar hefði ekki verið mögulegt að
bygfija upp nútíma þjóðfélag á íslandi eins
og við þekkjum það í dag.
íslendingar voru óvenju fljótir að til-
einka sér notkun steinsteypu, sem er ekki
að furða þar sem hún gerði mögulegt að
nýta á nútímalegan hátt eina byggingar-
efni íslendinga, sand og möl. Erlendis var
steinsteypa aðallega notuð í mannvirki þar
sem mikils burðarþols var krafist og þá í
samkeppni við timbur og þó einkum stál.
Steinsteypan náði þó smám saman yfir-
höndinni en styrkur hennar felst í því að
unnt er að ná miklu þrýstiþoli og með
bendingu er bendistálið látið taka upp
togálagið. Með því að spenna upp bending-
una var unnt að ná burðarþoli, sem önnur
byggingarefni gátu ekki náð og ný og
glæsileg mannvirki risu, ekki síst í sam-
göngumannvirkjum. Þar sem burðarþolið
byggðist aðallega á hinu háa þrýstiþoli,
sem steinsteypan gat náð var ekki óeðli-
legt að þrýstiþol steypu væri notað sem
mælikvarði á gæði hennar. Þannig var það
lengi vel að menn töldu steinsteypu vera
hálfgert undraefni sem ekki skipti máli
hvernig farið væri með svo framarlega að
nægilegt þrýstiþol væri fyrir hendi.
Steypuskemmdir
Hérlendis Og Erlendis
En Adam var ekki lengi í Paradís. í ljós
kom að það eru alls ekki sömu eiginleikar
sem ráða burðarþoli og endingu stein-
steypu. Ýmiss konar endingarvandamál
hafa komið upp svo sem frostskemmdir,
ryðskemmdir, alkaliskemmdir o.fl. Það
hefur einnig komið í ljós að steinsteypa
er ótrúlega margbrotið og að mörgu leyti
flókið byggingarefni, sem býr yfir miklum
þróunarmöguleikum en er að sama skapi
viðkvæmt. Þess vegna eru rannsóknastofn-
anir í nær öllum löndum, sem hafa ein-
göngu sinnt steypurannsóknum, áratugum
saman. Endingarvandamál komu á óvart